Gayón

An pisikal na gayón na itinao sana sa tawo—iyo ni an kinakahâditan niya. Dapat orog niyang panumdumon idtong gayón na pwede niyang mapangyari o magibo; ukon itong gayón na pwedeng maparâ o mawarâ. Kaipuhan ta daw magin gayón o magin pirming magayón? Dai gayod. Bako sa sibilisasyon tang ini. Dawa ngani ginadayaw ta idtong mga bagay na mararahay—kaayuhan, kamatuuran, kagayónan.

Napabayaan nang gáyo an gayón sa mga panahon na nakaagi. Alagad ngonyan na mga panahon, an kagayunan na rugaring kan mga diyos sagkod diyosa kan mga Griyego—siempre pa, an gayon na nakukua sa marahay, maboot, marahay an salud, malinig, hipos kag mayad na paminsaron—an mga ini sinasabing rekisitos na ngonyan kan siisay man na tawo, bako na sana kan mga milyonaryo ukon mga tawong yaon sa pwesto. Manongod man sa gayón na naitao sa kada saro sato, dai kita mamroblema, dawa na babaye ka pa. An totoong gayón bako man gabos yaon sa pisikal na komposisyón.

Sinurublian sa Hiligaynon

panumdumon, isipon

ukon, o

ginadayaw, inoomawkaayuhan, karahayan

kamatuuran, katotoohan

hipos, tuninong

mayad, marhay

paminsaron, pag-iisip

 

Susog sa “Beauty” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Press , 1994.

Hírak

Iyo ni an birtud kan mga santo—an kalangkabaan kan siisay man na kalag. An mga nagmukna kan darakulang pagtúo sa mundo nabibisto sa saindang kapas na magtios kaiba kan mga nagtitíos, na magsakit kaiba kan mga nagsasakit—ukon makidumamay sa pagmundo, pagsakit asin pagtios kan iba. An pagkamoot na dai nin pagkaherak bakong pagkamoot kundi saro sanang pagmâwot.

Dawa na ngani masasabi tang saro nang kalangkabaan kan kalag an maherak—na nungka magigibo kan tampalasan na tawo o kaidtong mayo sa sadiring hwisyo—an matúod na pagkahirak dai natatapos diyan.

Dae bastanteng malúoy ka sana. Ini ipinapadayon sa pakiistorya, sa paglinga; sa pagbulong, sa pagtabang, sa pag-ataman kan iba. Kun nahihírak ka, namomoot kang sobra.

Sinurublian sa Hiligaynon
pagtúo, pagtubod
ukon, o
matúod, totoo

Susog sa “Compassion” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Press, 1994, 63.

Horóphórop

Iyo man nanggad ni an gustong sabihon kan librong ini. An pagpapangadie kaidto iyo na an paghohoróphórop ngonyan. Pakikipag-ulay sa Dios an pagpapangadie. Ngonyan na mga aldaw, pwedeng nagtutubod kita sa Dios alagad nadidipisilan kitang magtubod sa nagigibo niya sato, o sa puwede niyang gibohon para sato.

Dawa ngani an gabos na kaginhawahan sagkod kasiguruhan na nakukua kaidto sa paagi kan pagpapangadie dai nakukua sa paghoróphórop, kadaklan sa mga ini puwedeng makua. Mayo na man kitang ibang pwedeng gibohon pa.

Sabi ngani kan pilosopong Aleman na si Karl Jaspers, an buhay ta sarong patóod; dangan an dapat tang gibohon, tôdan ta ini. Maaaraman ta asin maiintindihan an kahulugan kaini kun kita may trangkilong pag-iisip; napapades-pades ta an mga sinasabing kolor kan búhay; namamatean ta an drama mantang nasasabotan an sistema.

Sa paghoróphórop, maiintindihan ta an buhay. Iyo ni an magiginibo ta sa parte ta.  Pwede ta man mahiling an kaliwanagan alagad bako bilang premyo, kundi komo regalo. Kun kita minatoktok sa pwertahan, dai man gustong sabihon na makakalaog na tulos kita. Alagad kun dai man kita magpanoktok, mayo man kitang tsansa.

Susog sa “Meditation” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1994, p. 26.

Ísog

pinoyphotography.org

An ísog hali sa kusóg-boót. An kusóg-boót iyo an may gusto; an ísog iyo an minagibo. An pagtaya kan sadiring búhay, an kabayanihan kan mga kapulisan, bombero, suldado, marino sagkod mga pilóto iyo an ísog kan kusóg militar. Alagad an pagiging sobra kaísog garo man sanang pagbutóg; an pagpapabilib na oróg bako man totoóng ísog, kundi hambóg. Saro an ísog sa mga pinakamagayón na ugali kan tawo. An siisay man na igwa kaiyan dapat tang hangaan sagkod pangarugan. Alagad mangalas kita, an tawo bako man pirming maísog. Pwedeng an sarong kampeon na boksingero matalaw man sa iniikot na baso. An dekoradong heneral pwede man magtarakig sa atubang kan dentistang magabot kan saiyang ba’gang. An tawong nakaabot na sa tuktok kan pinakahalangkaw na bukid sa kinaban, pagkahiling nin ipis, minapiriripit man. Dai ka masupog kun ika natatakot. Mayo man satong maísogon talagang marhay.

Susog sa “Bravery” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1994, 55. 

Pagtaóng-gálang

Sang naglígad, amo ini an satuyang panukol o palatandaan kan sarong tawong maáyo an pagpadakula. Dai naghaloy, nawara na sana sato an pagtaóng-gálang. Sa katunayan, kadaklan na beses, naoogma pa kita kun mayo ni, na garo logod ini pakaraot o pakitang-tao sana. Dai.

Igwang tiempo kadtong an pag-“tabi-apo” sa mga lugar na sagrado, an pagtaóng-gálang sa mga banal na tawo, an pagdungog sa yaon halangkaw sa puwesto, sa igwang kaálam, sa gurang, sa maboot, sa mabini, sa matali, sa magayon an ugali, nagparahay bako sana sa nasambit nang ta(ma)wo o grupo, kundi mismo sa tawong nagtaóng-gálang. Sa pagtataóng-gálang, an duwa nagakalípay, napapamarhay.

Saro ning pagbisto sa mga nakakalangkaw, nakakamarhay, hapós kag udok sa boot na ginahatag kan tawong pareho man ninda kagalang-galang, pareho man ninda kamarhay.

Sinurublian sa Hiligaynon

sang naglígad, kan nakaagi, kadto

amo, iyo

maáyo, marhay, magayon

kaálam, kaaraman, kabatiran

tamawo, tawong lipod

nagakalípay, naoogma

hapós, pasil, madali

kag, sagkod

ginahatag, tinatao

Susog sa “Respect” yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1990, 74.

Dae Mahaloy

Dae mahaloy, manonôdan mo na dikit sana an diperensya

kan pagkapot nin sarong kamot sa pagpugol nin sarong kalag.

Manonôdan mo na an mamoot bakong pagsandig,

asin an pakikiiba sainda bakong paghurandig. 

Manonôdan mo na an hadok bakong sarong kontrata;

asin an mga itinaong regalo bakong mga promisa. 

Popo’nan mong maakô an saimong mga kadaugan

na nakatungkahal an payo asin buklat an mata,

siring sa tigulang na igwang disposisyon,

bakong pusngak na nagpupurong-pusong. 

Papatagon mo na ngonyan an saimong aagihan,

nin huli ta an alagyan para sa aga mayo nin

kasiguruhan para saimong pagplanuhan. 

Dae mahaloy, manonôdan mong dawa

an saldang nakakatutong kun mangânan ka. 

Kun siring, ngonyan, dukaga an saimong tatanuman;

dekoraran an saimong kalag; dae ka na maghalat

sa sarong tawong maduhol saimo nin burak. 

Manonôdan mo na makakaantos nanggad ika;

na ika abang kusog asin labi kahalaga.

Mga Sinurublian

tigulang, Hiligaynon. gurang

alagyan, Hiligaynon. Agihan

Sinusog sa "After a While" ni Veronica A. Shoffstall [sinurat 1971]  na pinadara ni Norie Malazarte sa kagsurat kan 1997.

Yaman