Garo man nanggad ribo-ribong dagom an duros ngonyan na banggi—siring sa ginhalâ niya saimo kaidto.
Tinuturusok kan kada panas an pusikit mong kublit; kinikiriblit ka; pinapasalingoy na paminsaron mo idtong mga aldaw na dai kamo nagpopondo kangingisi. Kawasa ika an saiyang pirming binabangít—sa kapikunan na naturalisa mo, ika man biyóng naiingít; minangiriil sa sinasabi tungod sa imo kan bâbâ niyang matabil.
An pagkamoot abaanang kapeligroso. Tibaad igwa kamong namate sa kada saro poon kadto—kung kaya an puso mo nawaran nin diskanso. Siya man nagparalagaw, nagparatrabaho; kadakuldakul inasikaso; garong an iniisip nindo pirmi kun pâno makapalagyo.
Mayo na siya ngonyan; sa mga kabukidan kan Kabikolan, igwang kung anong kapaladan an saiyang napadumanan; sarong aldaw sa Juban, kaiba kan saiyang mga kasama, siya tinambangan kan saiyang mga kalaban.
An parasuba sa buhay mo nagtaliwan na; mayo nang maolog-olog kan saimong ngaran; mayo nang malapaskan saimong mga kanigoan; mayo nang malangkaba kan saimong kamahalan. Bwelta ka na naman sa pangabuhi na tibaad igwang kamanungdanan.
Sinurublian sa Hiligaynon
ginhalâ, sinabi
paminsaron, pag-iisip
naiingít, nababalde
bâbâ, nguso
makapalagyo, makadulag
nagtaliwan, nagadan
Showing posts with label stark realities. Show all posts
Showing posts with label stark realities. Show all posts
Sunday, October 21, 2018
Wednesday, October 10, 2012
King of Pain
I saw Pepeng Kaliwete starring Fernando Poe, Jr. when I was a first-grader. In those days, Mother was fond of movies that on weekends, she would bring her children to downtown Naga and there we watched all kinds of movies—in Emily, Bichara, Alex or Vic—the movie theaters owned by the Bicharas in Naga City.

Enough said.
Some thirty years later, I feel fine because it is now official. This year, President Benigno Aquino III conferred a posthumous National Artist award to the late Fernando Poe, Jr., King of Philippine Movies. Aquino’s Proclamation No. 435 only confirmed an earlier declaration of Poe as National Artist in 2006, two years after Poe’s death. But at the time controversy took over.
I recall the award was refused by FPJ’s family from then President Gloria Macapagal-Arroyo, whom they thought, rigged the 2004 elections in which FPJ ran for president. This year, the family has accepted the recognition from the current president.
I suppose the national recognition of this prolific artist is appropriate. For one, a National Artist is one who has helped “build a Filipino sense of nationhood through the content and form of their works.” Through some 50 years of his career in the movie industry, FPJ had been a household word for his honest portrayals of the plight of the Filipino, particularly the underprivileged and the marginalized.
An average Filipino like me knows an FPJ movie or the role he portrayed simply because he portrayed the life of the ordinary people, who compose the lot of the population. Whether in film biographies—from Pepeng Kaliwete to Eseng ng Tondo or other movies he produced, directed and acted in, it's he who sacrifices for the other person.
Up to his sixties, FPJ’s roles had been consistently that—particularly favoring the underprivileged or defending the marginalized, but all the while lionizing the good. If at all, FPJ’s movies melodramas helped define the generation to which I belong. But because his roles have been mimicked and parodied by other fellow actors, it only goes to show they touched a chord in the Filipino everyman.
In some 250 movies where he probably punched all the thugs and gave back the stolen candy bars to their rightful owners, his character was not only our muscle but also our soul, a Robin Hood of sorts in our part of the world who delivered justice for the poor because it was denied them by the privileged and the greedy. His manner of delivering justice the Christian way did not only save us from boredom or tedium, but also “redeemed” us. And for this, FPJ can hardly be replicated.
We confer on him the award because we seek to immortalize a paragon of the good—whose pains and struggles can inspire us to always seek what is just. We choose to do this because we humans need a(nother) Christ-like figure whom we can emulate. We take to placing one FPJ as such only because we need to remind ourselves that in everything we do, or despite our perennial struggles, we can always choose to do the good.
Sunday, July 01, 2012
Man and dog

Guardia kan sarong oil drill team sa Alaska si John Ottway. An apod niya sa trabahong ini—“job at the end of the world,” kun sain an kairiba niya mga “fugitives, ex-cons, assholes, men unfit for mankind.” Kadaklan kan mga yaraon duman mga pusakal, hinarabuan kawasa sa danyos ninda sa sociedad.
Patapos na an kontrata ni Ottway, pinapauli na siya. Alagad kan solo-solo siya sarong banggi, nagsurat siya sa agom niya, dangan nagprobar siyang maghugot. Kan babadilon niya na an sadiri nin shotgun sa kadikloman kan niyebe, nag-alulong an mga lobo (wolves). Nakulbaan siya kaini. Dai siya nadagos maghugot.
Pauruli na sinda kan kairiba sa drill team; tapos nag-crash an eroplano. Sa gabos na sakay, walo sana sainda an nagkaburuhay. Sa wreckage, an ibang nagkaburuhay naghaharadit nagngungurulngol ta nagkagaradan sa impact an mga pag-iriba ninda. Si Ottway nakaapon sa harayo. Pero pagkagimata niya, hinaranap niya si iba. Nakabalik siya sa binagsakan.
Dinulok niya si Lewenden, sarong kaibahan na nagtuturawis an dugo sa tulak. Naghaharadit na an ibang mga amigo ninda. Nagngunguruyngoy. Hinapot ni Lewenden si Ottway kun ano an nangyayari. Sabi ni Ottway saiya na magagadan na siya. Pinabagol ni Ottway an luong kan lalaki. Kinaulay niya ni kag pighapot kun siisay an saiyang namomotan. Kinaulay niya pa astang dai nagdugay, nautsan na ni.
Dai naghaloy, pinangenotan ni Ottway an grupo. Hinambal niya sa ilang maggibo sinda nin kalayo, nganing dai sinda magkaragadan sa lipot. Magharanap pagkakan dangan magharali sa crash site.
Pagharanap ninda nin mga nagkataradang kakanon sa wreckage sagkod mga bagay na magagamit, nahiling ni Ottway na ginuguyod kan lobo an sarong pasaherong babae, nag-uungol pa ni kan sagpangon kan layas na ayam. Sinaklolohan kuta ni Ottway alagad gadan na an biktima. Dinulak niya an ayam kaya kinaragat siya kaini. Nagkadarangog kan iba kaya nasaklolohan si Ottway. Kinarne kan lobo an tuhod niya pagkatapos.
Sabi ni Ottway na tibaad kuta nin mga wolves an lugar kun saen nag-crash an saindang eroplano. Piggagadan kan mga hayop na ini an mga tawong nararabay sa saindang balwarte. Hambal pa ni John Ottway sa iba, dai man kinakakan kan mga sapat na ini an mga tawo. Kinakaragat man lang ninda, sagkod ginagadan, sabi niya. Sa layas na kadlagan, tibaad mayo sindang ibang madalaganan.
Minaray logod nindang magharali, magparalarakaw maghanap nin rescue ta harayoon an saindang natubragan. Bago sinda naghali sa crash site ta nganing madulagan an mga wolves na nag-atake sainda, nanganam si Hendrick, sarong doctor. Iyo ni an sabi niya, “I feel like we should say something. I feel like with all these bodies all people have died, it doesn’t seem right for us to walk away. “God bless these men. Some of them are friends we could be lying here with them.” Nagtingag siya dangan naghambal, “Thank you for sparing us; and helping us. O, and keep that up, if you can.” Alagad, sa katapusan kan istorya, mayong naginibo an pangadie kan sarong survivor na doctor. Gabos sinda sa dalan nagkagaradan.
Sobra sa kabanga kan pelikula, nagparararalakaw nagparadurulag nagparatarandayag an mga survivor parayo sa mga lobo; alagad bago man ini natapos, saro saro sindang nagkaurubos. Kan saiya nang toka pagbantay pagka enot na banggi, inatake kan lobo si Hernandez pag-ihi kaini. Siya an enot na nagadan sa grupo. Kaya sabi ni Ottway magharali na sinda duman. Pagparalarakaw kan grupo parayo sa crash site, nawalat man si Flannery sa tahaw kan yelo kawasa dai nakayahan an lipot sagkod an halawig na lakaw. Nawalat-walat siya dangan inatake kan mga lobo.
Pag-camping na ninda sa taas kan kabukidan, nahangog sa halangkaw na altitude an negrong si Burke. Sa saindang pigtuytuyan, magdamlag nagparaduros nin makusogon. Pagkaaga, nakua si Burke kan pag-iribang saro nang yeladong bangkay. Si Talget napilay kan makasabit ni sa kahoy pagrulukso ninda pabalyo sa halangkawon na salog. Kan buminagsak na siya sa daga, hiniribunan tulos siya kan mga ayam dangan ginuruyod. Si Diaz napagal na sana man magparalakaw kaya nagpawalat na sa may gilid kan suba.
Sa kadudulag sa naghahapag na mga lobo, naglumpat si Hendrick sa suba tapos nagpaatong sa sulog, nakairarom siya sa dakulang gapo saka duman nalamos. Si Ottway iyo an nakahampang kan alpha male, an pinakahade kan mga wolves sa mismo kaining kuta. Dai na pinahiling an saindang pagdinulak, kan inatake ni Ottway nin kutsilyo an ido. Sa huring ritrato kan pelikula, nakahandusay si Ottway, sagkod an maisog na hadi kan mga ido.
Sa pagdulag kan mga survivor, ginuyod ninda an pamimilosopiya kan kagsurat kan istorya. Linangkaba kan pelikula an konseptong naturalismo na pinadaba kan Pranses na manugsulat na si Emile Zola, sarong pagtubod na an tawo oripon kan saiyang sadiring natura. Mayo nin magigibo an inaapod kan ibang free will, o fighting spirit. Para ki Zola, sagkod sa mga nagsurunod saiya, mayong ibang minapaitok sa buhay kan tawo kundi an saiyang Kalibutan, an gabos-gabos na mga bagay-bagay sa saiyang kinaban. Garo man sana sinabi kaini na mayo nin kapas an kalag na magpapangyari para an tawo maparahay o mabanhaw an saiyang kaugalingon sa katibaadan.
Linangkaba man kan pelikula an vulgarized na konsepto kan survival of the fittest. Sa naturalistang kinaban, an hadi kan kadlagan iyo an layas na ayam. Garo daing kapas an tawong lampas an an isog kan mga hinayupak na mga ayam. Dawa gurano kaisog kan tawong hampangon an saiyang kaiwal niyang ini sa kadlagan, magagadan siya ta magagadan.
Sa climax kan sugilanon, nagprobar si Ottway na tampadan an bagsik kag an isog kan mga lobo. Nagtrayumpo man kuta siya alagad, kawasa an tawo sagkod hayop parehong nagadan, lininaw sa pelikula na nungka madudulagan kan tawo an ungis kan kadlagan, an layas na kabihasnan, kun sain tibaad an hayop, bakong an tawo—an hadi kan kagabsan.
Sinurublian sa Hiligaynon
nakulbaan, nakilaghanan
kag, sagkod
sa ilang, saindang
naghambal, nagsabi
naglumpat, luminukso
manugsulat, parasurat
mabanhaw, masalbar
kaugalingon, sadiri
sugilanon, istorya
Subscribe to:
Posts (Atom)
-
Reading Two Women Authors from Antique Mid-May 2006, the University of San Agustin ’s Coordinating Centerfor Research and Publicatio...
-
Browsing items at a used books store in the Naga City People’s Mall, I found Mrs. Estela Anciano’s yellowed copy of the third book of Diwang...
Songs of Ourselves
If music is wine for the soul, I suppose I have had my satisfying share of this liquor of life, one that has sustained me all these years. A...