Showing posts with label fpj. Show all posts
Showing posts with label fpj. Show all posts

Thursday, October 03, 2013

Animal Husbandry*

Mayong maogmang persona sa kadaklan na mga obra ni Frank Peñones, Jr., sarong manugbinalaybay na tubong Bicol. Kun igwa man ngaya, mabibilang sana sa muro an magayagayang mga tema sa iya nga mga rawitdawit. Kadaklan sainda mayo nin kaogmahan sa mundo. Sa manlaenlaen na rason. Kun ano-anong kadahilanan—ukon sa kadaklan na beses nin huli ta sinda igwang kabangdanan o kapigaduhon.

Enot sa iya nga “Panayoknok,” ukon lullaby sa Ingles, na sarong anyo kan talinghaga kan suanoy nang panahon, mayo nin linga, mayo nin aling—uda sang hingalo ukon diskansong mamamate sa iloy nga nagpapaturog kan saiyang aki. Nagpaparahibi an aki kan persona—kaya pinapaalo niya ini; alagad mayo lamang siyang ginahambal nga tibaad makapahipos diri. Ata nang gutom, gusto niya pa ining magturog nin hararom (“Turog na, aki kong bugtong/ magkaturog kang hararom.).”

Dawa ngani gutom na an aki, segun sa ina, tioson na sana daa kaini an naghihilab nang tulak (“an saimong pagkagutom/ biyo mo na lang ipiton.”). Dai na daa siya maghulat sa ama kaini ta dai na man sana ini magpuli (“Dae ka magparahibi/ bayaan mga pagmáte/ ta si tatay di mapuli/ binitin duman sa Saudi.”).

Sarong makaluluoy na ritrato an yaon sa piyesang ini. Kalabanan, an pinapaalo man sana kanpersona iyo an sadiri niya. An hagad kan aking nagpaparahibi pagkakan, alagad garo man nanggad tios na sindang maray ta ipiton na sana daa kaini an nagbuburukbusok na tulak. Waay et pagkaon na maihatag an ina sa saiyang kabuhan.

Dahil sa an agom niya ginadan, dai na maaling-aling kan asawa an saiyang kamugtakan. Daing palad na kamugtakan. Kaya na sana man, bisan an saiyang aki—na dawa puwede man ngani—indi mahatagan kan saiyang kaipuhan.

Sa “Agrangay,” yaon an primeval na drama kan búhay kan personang binayaan gihapon kan saiyang bana. Daing gahos na an asawang hilingon o tanawon an inabot na kapaladan kan saiyang rinimpos na kaibahan (“Dai na siya asin an kaya ko na lang ngonian,/...tanawon siya sa harayo”).

Nadakop an saiyang agom kan balyong tribu pagkasiod kaini kan sarong usang ngapit kakanon kan saiyang pamilya (“Naghali lang siya may kapot na mara/ may kapot na mara sa paglapag nin usa.”). Dai na nakabwelta an nasambit nang bana ta nasiod siya kan mga taga-balyong tribu (Duman sa bukid an tribo sa balyo/ an tribo sa balyo nahiling siyang gayo.).

Igwang kung anong kamunduan sa sini nga ladawan. Yaon an pungaw, sagkod ngilo kan dayuyu sa mga nagkapirang linyang inaawit dangan inooro-otro kan personang ini ho. Mayo nanggad mahimo an asawa para sa bana niyang nahihiling niya na sanang binubuno sa harayo.

Ano man nanggad an sala kan saiyang bana? Sa kadagaan kan mga barbaro kaidto maiintindihan ta na tibaad nakalagbas an lalaki sa teritoryo kaining balyong tribu— (“Asin pigbayaran niyang mahal, kan sakong mahal/ an sakong usa sa saindang abaga.”). Paglamag niya kan sini nga usa dangan niya nanuparan an mga nakakabalwarte digdí—o basi man nanggad mga kagrogaring kaini.

Lulusubon man ngaya kan sa ilang mga katribo idtong mga yaon sa balyo (“Ngonian na banggi mantang an sakong mga ka-tribo/ an sakong mga ka-tribo nagsasayaw nganing siya balukaton/ sa paagi nin mara na nakatukdo sa mga bitoon,/ mga bitoon na nagpupula na.”).

Alagad ngonyan mayo na siyang gahos na hilingon an gadan niya nang agom (“Dai ko kayang tanawon lang siya sa harayo/… Mantang nagsasayaw sinda palibot saiya/ palibot saiya, an saiyang payo sa puro kan mara.”).

Sa duwang piyesang binasa, iniistorya kan mga asawa na parehong gadan an saindang bana. Nakaistar sinda sa duwang panahon, nagdayo an duwang bana sa balyong daga—nakipagsapalaran ta ngani gayod mataparan an kaipuhan kan saindang mga kabuhan.

Sa duwang bana, dai nahiling si saindang pagkadakila yaon sa sakripisyo para sa ila nga ginahigugma—sa ibang kultura sinda nagkasala. An saro binitay, an saro man kinatay—trinatong garo mga hayop, mga animal. Pareho sindang ginadan dahil sa kasalan. Dangan man sa duwang obra, nagbabangkay sila sa ilang mga asawa. Nakaistar sinda sa duwang panahon, mayo sindang nahimo nganing masaylohan an inabot na kapaladan.

Mayong maogmang asawa sa sini nga mga obra ni Peñones. Para sainda mayo nin ogma ta mayo na nin bana. Para sainda, madiklom mapait an kapaladan nin huli ta sinda nabayaan.

Sa siring na mga pangyayari, sa mga realidad na pigladawan, tibaad igwang maghapot kun haen an kapas kan mga babaying ini na manindugan? Mayo. Bako man gayod siyang arog kaiyan kabalingkinitan—o ka-maselan. Igwa man gayod kusog an asawa ta nganing rimposon an pungaw kan kagadanan, ta nganing labanan an isog kan kapigaduhon. Maaanggotan si Peñones sa peministang iristoryahan.


Sinurublian sa Hiligaynon
manugbinalaybay, parásurát nin tula
ukon, o
kapigaduhon, pagtios
iloy, ina
sang, nin
ginahambal, sinasabi
nga, na
makapahipos, makapaalo
diri, digdi
maghulat, maghalat
makaluluoy, makaherak
kalabanan, magsala
waay et, mayo nin
maihatag, maitao
asawa, agom na babayi
sa ila, sainda
ginahigugma, namomo'tan
bisan, dawa
indi, dai
gihapon, giraray, man
bana, agom na lalaki
sini nga, ining

*Animal husbandry refers to the breeding, feeding and management of animals or livestock for the production of food, fiber, work and pleasure. (Source: Microsoft ® Encarta ® 2009. © 1993-2008 Microsoft Corporation.).

Tuesday, March 05, 2013

The Writer of Our Discontent

Mayong maogmang persona sa mga obra ni Frank Peñones, Jr. Kun igwa man ngaya, mabibilang ta sana sa muro an magayagayang mga tema sa saiyang mga rawitdawit. Bako man nin huli ta gabos sainda nagmumundo kundi nin huli ta an kadaklan sainda igwang dakulang disgusto sa mga bagay sa palibot ninda.


In 2010, Bikol poet Frank Peñones, Jr. (FPJ)
considered that the plethora of Bikol literature,
flowing from the current output of individual writers altogether
contribute to the flowering of the Bikol literature.
Gabos sainda igwang mga isyu—igwang mga reklamo. Partikularmente, kadaklan sainda, dai kuntento, o masasabi tang mayo nin kaogmahan sa mundo. Sa manlaen laen na rason. Kun ano-anong kadahilanan—alagad ta sa kadaklan na beses, nin huli ta sinda nadada’tugan, natutu’makan, o nasasaniban.

Normal man sana ini—kun susumahon ta o kun hihilingon ta an palibot kun sain nabuhay si Frank Peñones, Jr. Nabuhay si Frank Peñones, Jr. (FPJ) bako man gayong harayo sa palibot na pig-itokan kan kinaban kan saro pa man na FPJ—an artistang si Fernando Poe, Jr.

Puwede ta nganing sabihon na an duwang FPJ—duwa katao, sarong pangaran—nin huli man sana ta tibaad pareho an karera ninda sa buhay. Magtao nin boses sa saradit, sa inaapi, sa dinuduhagi, sa mayo nin lugar sa kinaban na ini.

Mala ngani ta sa enot na tataramon ni Paz Verdades Santos sa Cancion can Tawong Lipod, an panduwang poetry anthology ni Frank Peñones, Jr. na paluwas pa sana, nasilag kan Bikolista kun pa’no siya nagpumirit na ipadangog an saiyang tingog sa saiyang mga kahimanwa dangan man sa gabos na Pilipino.

Sa nasambit nang koleksyon, sinaro-saro ni Frank Peñones, Jr. an pagbubuyboy niya sa mga isyu kan saiyang banwa. Gamit an manlainlain na persona sa saiyang mga tula, tinawan duon ni Frank Peñones, Jr. an balor kan paghiling kan mga Bikolano sa saindang sadiring dila, na nangangahulugan nin pagrumpag kan mga institusyon arog kan gobyerno, simbahan asin ano man na status quo.

Sa kadaklan niyang mga obra, tinuya-tuya niya an mga yaon sa poder. Binunyag niya an mga anomaliya kan mga poderosong abusado arog kan academya, kamara asin pulisiya.

Sa mahahamot na rima sagkod mga paghorop-horop sa nagkapirang buhay kan saiyang mga persona, hinalayhay niya sa madla an bata kan sosyedad na minaratak sa derechos kan ordinaryong Bikolano.

Ano daw ta igwang kung anong kamunduan sa kada tingog na pinapataram sa mga obrang sini ni Frank Peñones, Jr.?

Wednesday, October 10, 2012

King of Pain

I saw Pepeng Kaliwete starring Fernando Poe, Jr. when I was a first-grader.  In those days, Mother was fond of movies that on weekends, she would bring her children to downtown Naga and there we watched all kinds of movies—in Emily, Bichara, Alex or Vic—the movie theaters owned by the Bicharas in Naga City.

Nothing reminds me of the movie except cringing at the sight of Pepe’s hands being twisted by a moving wooden motor—by the goons of the kontrabida led by the proverbial villain Paquito Diaz. Who can ever forget the ngilo just watching that scene? Since then, I have looked forward to watching FPJ’s movies.

Enough said.

Some thirty years later, I feel fine because it is now official. This year, President Benigno Aquino III conferred a posthumous National Artist award to the late Fernando Poe, Jr., King of Philippine Movies.  Aquino’s Proclamation No. 435 only confirmed an earlier declaration of Poe as National Artist in 2006, two years after Poe’s death. But at the time controversy took over.

I recall the award was refused by FPJ’s family from then President Gloria Macapagal-Arroyo, whom they thought, rigged the 2004 elections in which FPJ ran for president. This year, the family has accepted the recognition from the current president.

I suppose the national recognition of this prolific artist is appropriate. For one, a National Artist is one who has helped “build a Filipino sense of nationhood through the content and form of their works.”  Through some 50 years of his career in the movie industry, FPJ had been a household word for his honest portrayals of the plight of the Filipino, particularly the underprivileged and the marginalized.

An average Filipino like me knows an FPJ movie or the role he portrayed simply because he portrayed the life of the ordinary people, who compose the lot of the population. Whether in film biographies—from Pepeng Kaliwete to Eseng ng Tondo or other movies he produced, directed and acted in, it's he who sacrifices for the other person.

Up to his sixties, FPJ’s roles had been consistently that—particularly favoring the underprivileged or defending the marginalized, but all the while lionizing the good. If at all, FPJ’s movies melodramas helped define the generation to which I belong. But because his roles have been mimicked and parodied by other fellow actors, it only goes to show they touched a chord in the Filipino everyman.  

In some 250 movies where he probably punched all the thugs and gave back the stolen candy bars to their rightful owners, his character was not only our muscle but also our soul, a Robin Hood of sorts in our part of the world who delivered justice for the poor because it was denied them by the privileged and the greedy. His manner of delivering justice the Christian way did not only save us from boredom or tedium, but also “redeemed” us.  And for this, FPJ can hardly be replicated.

We confer on him the award because we seek to immortalize a paragon of the good—whose pains and struggles can inspire us to always seek what is just. We choose to do this because we humans need a(nother) Christ-like figure whom we can emulate.  We take to placing one FPJ as such only because we need to remind ourselves that in everything we do, or despite our perennial struggles, we can always choose to do the good.



Songs of Ourselves

If music is wine for the soul, I suppose I have had my satisfying share of this liquor of life, one that has sustained me all these years. A...