Showing posts with label bilingual. Show all posts
Showing posts with label bilingual. Show all posts

Monday, October 10, 2016

Man in Your Life

Nagpundo an garong motorsiklo sa natad mo; yaon na naman palan siya saimo—siring kan bagyong paabot daa saindo ngonyan na mauranon na Domingo. Tumigil ang parang motorsiklo sa bakuran mo. Nariyan na naman pal siya saiyo. Gaya ng paparating na naman na bagyo ngayong maulang Linggo.

Garo ka naman mataranta; dai mo aram an gigibohon ta maabot na naman siya; pakarhay ka naman kan mga gamit nindo; mahimos ka bago siya mag-abot digdi’ho.
Para ka na namang mataranta. Hindi mo na naman alam ang gagawin kasi paparatin na siya. Parang hindi mo maayos-ayos ang mga gamit sa bahay ninyo.

Nag-ayos ka na kan sadiri mo; nagpagayon, nagpustura, pwerte an atado. Pagbukas mo kan pinto, yaon na siya; nakangirit saimo na garong kakakanon ka.
Inayos mo na ang sarili mo. Nagpaganda ka, nagpustura, ang ganda ng porma mo. Pagbukas mo ng pinto, nariyan na siya, nakangiti saiyo na parang kakainin ka.

Nagkakalâ-kágâ na an tubig na ininit mo; may pambányos ka sa nauranán niyang payó.
Kumukulo na ang tubig na nilaga mo; mayroon ka nang panghugas sa nabasa niyang ulo.

Makanoson an lalaki, sabi ninda saimo; saiya dai ka magrani, hulit ninda saimo. Saboot mo: anong labot nindo? Matagas an payo mo.
Ang pangit ng lalaki, yan ang sabi nila saiyo. Iwasan mo siya, payo nila saiyo. Sabi mo: anong paki nyo? Ang tigas ng ulo mo.
An kamatangaan kan kabanggihan iyo sana an saindong espasyo; dawa sa luwas na nagsasalimagyo mayo naman kamong pakimano. Ang hatinggabi lang ang inyong espasyo. Kahit sa labas bumabagyo wala kayong pakialam.

Binabayo kan duros an saindong estada; iniidong-idongan nindo pigpaparamúda. Pag-abot kan matangâ sa saindong istaran, nagtatangis garong mga kalag na dai namisahan.
Binabayo ng hangin ang inyong kinalalagyan. Ginabuyayaw ang inyong kinaroroonan. Pagdating ng hatinggabi sa inyong tahanan, umiiyak ang ulan na parang kaluluwang hindi namisahan.
Dinudururos an mahamot niyang parong saimo; pigrurunot na mga dahon ining mga kanigoan mo. Nag-uungol na duros an siram kan simbagan nindo.Nagraragaak na sanga an pwersa niya sa kalunuhan mo.

Friday, September 04, 2015

Horóphórop

Iyo man nanggad ni an gustong sabihon kan librong ini. An pagpapangadie kaidto iyo na an paghohoróphórop ngonyan. Pakikipag-ulay sa Dios an pagpapangadie. Ngonyan na mga aldaw, pwedeng nagtutubod kita sa Dios alagad nadidipisilan kitang magtubod sa nagigibo niya sato, o sa puwede niyang gibohon para sato.

Dawa ngani an gabos na kaginhawahan sagkod kasiguruhan na nakukua kaidto sa paagi kan pagpapangadie dai nakukua sa paghoróphórop, kadaklan sa mga ini puwedeng makua. Mayo na man kitang ibang pwedeng gibohon pa.

Sabi ngani kan pilosopong Aleman na si Karl Jaspers, an buhay ta sarong patóod; dangan an dapat tang gibohon, tôdan ta ini. Maaaraman ta asin maiintindihan an kahulugan kaini kun kita may trangkilong pag-iisip; napapades-pades ta an mga sinasabing kolor kan búhay; namamatean ta an drama mantang nasasabotan an sistema.

Sa paghoróphórop, maiintindihan ta an buhay. Iyo ni an magiginibo ta sa parte ta.  Pwede ta man mahiling an kaliwanagan alagad bako bilang premyo, kundi komo regalo. Kun kita minatoktok sa pwertahan, dai man gustong sabihon na makakalaog na tulos kita. Alagad kun dai man kita magpanoktok, mayo man kitang tsansa.


Susog sa “Meditation” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1994, p. 26.

Tuesday, May 13, 2014

Hamís

Dawa ngani naisurat sa saiyang mga oda kan Griyegong si Pindar an hamis na yaon sa mga kalalakihan, para sato, an hamís ukon sa ibang pagtaram—an pagkamalambing—balwarte sana kan mga kababaihan.

Mga niños kag mga lolos man sana an tinutugutan na magin lâyabon o malambing. Iba pa ngani an aton nga tawag sa amo sini nga pamatasan: swabe, aliwalas, o marahayrahay na ugali.

Dai sana itinutugot an pagiging malambing kan mga babayi, linalangkabâ pa ini, orog na an pagiging masinunod-sunod sa dawâ anong pagibohon sainda.

An pagigin mabuot asin matinao sa ano man na bagay iyo an minapaikot sa kinâban.

An matuod, mayo nin kasimpoderoso arog kan mga kababaihan. Sa satong sibilisasyon sinda nanggad an nagrereynar.

An babaying malambing—maogmahon dangan matinaúhon—iyo an pinakamagayon kag pinakabaskog na gahum sa aton nga kalibutan. Dai ni manenegaran, indî ni madadaihan.

Sarong diyosa si Venus—hinahangaan. Dangan kinakatakutan.


Sinurublian sa Hiligaynon
ukon, o
aton nga, satong
kag, sagkod
kalibutan, kinâban.
indî, dai


Susog sa “Sweetness.” Yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1994, 72.

Si Nonoy Ko Dakula Na


Darakulâ nang marhay an mga abága niya, 
garong si Houdini kadto pag inuurunát na kainí 
an hawák háli sa pagkákakadéna. Garo kansuarín sana 
kadtong pinapatúrog ko pa siya, sinusúlok ko 
sa tamóng luway-luway an sararádit niyang buól. 
Garo kansuarín saná kadtong pigbubulús-bulósan 
ko siya, pigtuturón-turón dángan sinasaló dángan 
kinakargá. Dai ko siya maladáwan na bakô nang aki. 
Dápat nánggad mag-andám na ako; dai na ko dapát 
mahadlók sa mga láki ta si babâ ko sarô na man. 
Mayo man lámang ni sa panumdúman ko 
kadtong uminulpót siya hali sakô—
sarong kinandádong kahón sa tahaw kan niyebe 
kan Hudson—inabrihan an pwerta, 
pigruluág an mga kadena, dángan kuminámang 
padígdi sa sakong mga abága. Pigpaparahiling 
niya akong garo si Houdini—pig-iistudyúran 
kun pâno makaluwás sa kahón, 
nakangírit tápos minapagápos. 


Sinurublian sa Hiligaynon
láki, lalaki
mahadlók, matakot
panumdúman, isip
pig-iistúdyuran, pig-aadalan


Susog sa “My Son The Man” ni Sharon Olds, 1996.
Dakitaramon ni Niño Manaog, 2014.

Tuesday, December 10, 2013

Medieval

“Ciudadano Liner” an ngaran kan bus
nakasurat sa Old English sa enotan
na windshield. Kamo man mga pasahero
hipos na nakarulunad as the bus now
negotiates a slippery road going to Tapaz.

It’s cold and overcast kasi may low pressure
daa sa Panay Island tapos dinugangan pa 
kan cold front. Ika man pasiring pa sana 
sa office nindo sa kabilang ibayo,
some three towns from where you stay.
Local government unit na, far-flung pa.

The driver maneuvers the bus and drives
like there’s no tomorrow. Almost a year
into your new assignment, you have already
noticed how the bus driver in this sordid part
of the world literally drives you crazy. 
Your six-wheeled carriage is running
as if a horde of bandits is chasing you
or kamo mismo an mga bandido carting away
your loot from a palace in a neighboring town.

Ano na naman daw an gigibohon
saimo kan mga dragon sa opisina nindo? 
Magpaparabuga na naman nin kalayo an boss mo. 
The self-declared king in your dungeon workplace 
will again cite your habitual tardiness, 
declaring to his vassals and serfs
your “barbaric” work ethic.

Bako lang ‘yan. Wawasiwason ka man
nin mga tsismis wala too kan mga kaopisina mo. 
Nakikinagbuan ka man kayang iyan ki Beth, 
an head teacher sa barrio, dawa na ngani 
may agom ka na. O dawa na ngani may agom ka pa. 

Nagdudungan kamo pag-uli. Last trip
sa bus paghapon. What can you say? 
Bombshell in distress mo siya; dangan ika
man daa, an “night and shining armor” niya.
Well. Who cares? Excalibur mo, taisa na.

Saturday, November 23, 2013

Ísog

pinoyphotography.org
An ísog hali sa kusóg-boót. An kusóg-boót iyo an may gusto; an ísog iyo an minagibo. An pagtaya kan sadiring búhay, an kabayanihan kan mga kapulisan, bombero, suldado, marino sagkod mga pilóto iyo an ísog kan kusóg militar. Alagad an pagiging sobra kaísog garo man sanang pagbutóg; an pagpapabilib na oróg bako man totoóng ísog, kundi hambóg. Saro an ísog sa mga pinakamagayón na ugali kan tawo. An siisay man na igwa kaiyan dapat tang hangaan sagkod pangarugan. Alagad mangalas kita, an tawo bako man pirming maísog. Pwedeng an sarong kampeon na boksingero matalaw man sa iniikot na baso. An dekoradong heneral pwede man magtarakig sa atubang kan dentistang magabot kan saiyang ba’gang. An tawong nakaabot na sa tuktok kan pinakahalangkaw na bukid sa kinaban, pagkahiling nin ipis, minapiriripit man. Dai ka masupog kun ika natatakot. Mayo man satong maísogon talagang marhay.

Susog sa “Bravery” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1994, 55. 

Pagtaó

regalintentions.blogspot.com
Sa pagtaó, kita an nakakakuá. An pagkamoot, utang na boot, pakikipag-amigo—mga bagay na minapagian sagkod minapaogma sa búhay ta—napapaorog pa kan pagtaó. Kadaklan sa mga palpal na tawo pirming mamumundo; madaling mawaran nin pag-asa; minsan nabubuabua. Igwang sarong kondisyon sa pagtataó. Ano man na itataó kaipuhan itaó tulos ni, na dai naghahalat nin balós, o pa-Dios mabalos. Bakong marhay sa kalag an magtao na igwang hinahalat na kabayaran. Minakurulog an boot kaidtong mga magurang na húgos sa saindang mga kaakian alagad dai man sindá kan mga ini namomo’tan. Pwede man mangyari yan, alagad bako bilang sainda kabayadan, kundi sarong biyaya sa sining mga ginikanan. An kaogmahan sa pagtaó yaon sa pagtataó.



Sinublian sa Hiligaynon
ginikanan, magurang


Susog sa “Giving” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1994, p. 84.



Thursday, October 03, 2013

Obra et labora

Aga sa opisina nakatukaw ka sa imo nga lamesa, garo binubutingting an mga files sa saimong vertical folders. Garo igwa kang pigpaparahanap. Makiling ka sa wala, bubuksan an sulong-sulong kan lamesa. Maka’lot kan buhok ta garong naggagatol. Sa orasan mo, alas nwebe y media pa sana. Magagayon palan an pagkahilera mo kan mga folder. Matindog ka, magayon gayod magtahar kan mga lapis na ini. Haralaba pa pero pudpod na an mga puro. Taharan mo an duwa.

Sige, maglista ka kan mga tatapuson mo ngonyan. Ano na ngani to? Ano na ngani si huri mong project? Garo si folder sa puro an eenoton mo, bakong iyo? Garo baga dai pa natapos si sa sarong project. Dai pa palan tapos an ginigibo mo sa file na ito. Taposon mo muna to. Mag-apod ka muna. Apodan mo si kaopisina sa balyong department. Ano na ngani si tuyo mo saiya?

Sa poon, pormal man daa an pataratara nindo sa kada saro. Ito man daang obra sa opisina man nanggad. Ara atyan, mauunambitan mo saiya na nagtaas na naman an gasolina kaya garo naisipan mong mag-commute na sana pasiring sa opisina. Ay iyo? Maistorya na man si nasa balyo na pig-iingatan niyang dai magparakakan nin mahahamis kawasa at risk siya na magka-diabetes, sabi kan doktor niya. Hambal mo na logod saiya na updan ka niyang magparegister sa Mayor’s Fun Run sa Domingo ta nganing makaexercise man kamo, bako sanang anas trabaho. Sige na logod, atyan na lang. Tibaad magkadungan kamo sa lunch sa canteen, sabi. 

Haen ka na ngani kansubago? A, gigibuhon mo na palan itong surat para sa LGU, pero garo break time na. Magkape ka muna. Mantang nagkakape, habo mong pagparairisipon si mga ginigibo mo. Mapapanlingaw ka. Pagkatapos mabuwelta ka na sa lamesa mo, yaon an gibong dai mo matapostapos. Sige, poon ka na.

Nawalat mong bukas an door, ta garo mainit sa laog kansubago. May malaog na kabisto. Siya ni idtong saro man na parapalimanliman. Mabâbâ. Siya ni idtong kadakul aram na paiplî—tsismis sa opisina, mga manlaen-laen na kamanungdanan sa pamilya, mga kung anong uso sa Shangri-la o Divisoria; mga katuyawan sa mga nag-aasensong pag-iriba, sagkod kung ano-anong klase nin paghagad sang simpatiya.

Ika man pigpaparadangog mo nanggad siya, pareho kamong mga parapalimanliman. Sibot-sibot man daa kamo sa saindong ginigibo; dai man talaga kamo nagtatrabaho. Mga kabangang oras an masasayang sa urulay nindo. Mahali na an amigo mo kawasa nag-ring na an telepono. Sisimbagon mo. Nakangirit ka ta sibot ka na naman kuno.

Makukulbaan ka ta an nag-apod kinnukulibat ano na an nangyari sa project sa enot na folder kansubago. Masimbag ka saiyang kadakulon ka pa kayang pigtatapos. Sákô gid, silíng mo. Sige logod, sabi niya. Maghilingan na sana daa kamo sa amo ning oras sa amo ning lugar, para i-discuss idtong project. Iyo. Sa scratch paper mo sa desk, bibilugan mo idtong project na pinagiromdom saimo. Ini an eenoton mo.

Lunch na palan. Sige, pangudto ka na muna lugod. Sa cafeteria makakan ka. Igwang sarong kaopisinang maagi sa saimong lamesa. Namarapara? Kinukumusta ka sa saimong obra. Kadakuldakul kong gibo, masimbag ka.



Susog sa “Natural and Unnatural Time” na yaon sa Time and the Art of Living ni Robert Grudin. Nalagda sa New York: Harper and Row, 1982, p. 163.

Tuesday, October 16, 2012

After Making Love, You Hear Footsteps*



dawa garo mayo man; huna nindo lang
pirming igwang nagdadangadang. Ika
handal tibaad an saimong kasaruan,
sabi mong haloy nang nawara, basang
na sanang magbutwa; siya man masundan
daa kan ilusyon na an sugid haloy niya
nang itinalbong, alagad ngonyan saiya
tibaad nag-iidong-idong.

Sa laog ka'ning kwarto garo igwang
nakahiriling saindo. Sa saindong pinapaiplian
garo man sana dai kamo nalilipudan. Pagmati nindo
pirmi kamong linalamag kan kun anong duwang kalag.

Dai man daw basang na sana sinda nindong binarayaan
ta nganing sa kada saro kamo magpasiram-siram?
Sa saindang kasuyaan, dae ninda aram
kun sain maduman. Yaraon sinda bisan diin
kamo magduman. Sa saindang kasusupgan,
dai ninda kamo tinatantanan. Mga kalag sindang
dai nagkamirisahan. Ara-aldaw ninda kamong
sisingilon kan saindang kamurawayan.




*Dispensa ki Galway Kinnell

Monday, October 08, 2012

After Making Love, You Hear Footsteps*


dawa garo mayo man; huna nindo lang

pirming igwang nagdadangadang. Ika

handal tibaad an saimong kasaruan,

sabi mong haloy nang nawara, basang

na sanang magbutwa; siya man masundan

daa kan ilusyon na an sugid haloy niya

nang itinalbong, alagad ngonyan saiya

tibaad nag-iidong-idong.


Sa laog kain saindong kwarto garo igwang

nakahiriling saindo. Sa saindong pinapaiplian

garo man sana dai kamo nalilipudan. Pagmati nindo

pirmi kamong linalamag kan kun anong duwang kalag.


Dai man daw basang na sana sinda nindong binarayaan

ta nganing sa kada saro kamo magpasiram-siram?

Sa saindang kasuyaan, dae ninda aram

kun sain maduman. Yaraon sinda bisan diin

kamo magduman. Sa saindang kasusupgan,

dai ninda kamo tinatantanan. Mga kalag sindang

dai nagkamirisahan. Ara-aldaw ninda kamong

sisingilon kan saindang kamurawayan.





*Dispensa ki Galway Kinnell

Sunday, July 01, 2012

Man and dog


Sa The Grey na binidahan ni Liam Neeson ngonyan na 2012, an walong survivor sa nagbagsak na eroplano haling Alaska— kabali an karakter niyang si John Ottway—nagkagaradan man giraray pagkatapos.

Guardia kan sarong oil drill team sa Alaska si John Ottway. An apod niya sa trabahong ini—“job at the end of the world,” kun sain an kairiba niya mga “fugitives, ex-cons, assholes, men unfit for mankind.” Kadaklan kan mga yaraon duman mga pusakal, hinarabuan kawasa sa danyos ninda sa sociedad.

Patapos na an kontrata ni Ottway, pinapauli na siya. Alagad kan solo-solo siya sarong banggi, nagsurat siya sa agom niya, dangan nagprobar siyang maghugot. Kan babadilon niya na an sadiri nin shotgun sa kadikloman kan niyebe, nag-alulong an mga lobo (wolves). Nakulbaan siya kaini. Dai siya nadagos maghugot.

Pauruli na sinda kan kairiba sa drill team; tapos nag-crash an eroplano. Sa gabos na sakay, walo sana sainda an nagkaburuhay. Sa wreckage, an ibang nagkaburuhay naghaharadit nagngungurulngol ta nagkagaradan sa impact an mga pag-iriba ninda. Si Ottway nakaapon sa harayo. Pero pagkagimata niya, hinaranap niya si iba. Nakabalik siya sa binagsakan.

Dinulok niya si Lewenden, sarong kaibahan na nagtuturawis an dugo sa tulak. Naghaharadit na an ibang mga amigo ninda. Nagngunguruyngoy. Hinapot ni Lewenden si Ottway kun ano an nangyayari. Sabi ni Ottway saiya na magagadan na siya. Pinabagol ni Ottway an luong kan lalaki. Kinaulay niya ni kag pighapot kun siisay an saiyang namomotan. Kinaulay niya pa astang dai nagdugay, nautsan na ni.

Dai naghaloy, pinangenotan ni Ottway an grupo. Hinambal niya sa ilang maggibo sinda nin kalayo, nganing dai sinda magkaragadan sa lipot. Magharanap pagkakan dangan magharali sa crash site.

Pagharanap ninda nin mga nagkataradang kakanon sa wreckage sagkod mga bagay na magagamit, nahiling ni Ottway na ginuguyod kan lobo an sarong pasaherong babae, nag-uungol pa ni kan sagpangon kan layas na ayam. Sinaklolohan kuta ni Ottway alagad gadan na an biktima. Dinulak niya an ayam kaya kinaragat siya kaini. Nagkadarangog kan iba kaya nasaklolohan si Ottway. Kinarne kan lobo an tuhod niya pagkatapos.

Sabi ni Ottway na tibaad kuta nin mga wolves an lugar kun saen nag-crash an saindang eroplano. Piggagadan kan mga hayop na ini an mga tawong nararabay sa saindang balwarte. Hambal pa ni John Ottway sa iba, dai man kinakakan kan mga sapat na ini an mga tawo. Kinakaragat man lang ninda, sagkod ginagadan, sabi niya. Sa layas na kadlagan, tibaad mayo sindang ibang madalaganan.

Minaray logod nindang magharali, magparalarakaw maghanap nin rescue ta harayoon an saindang natubragan. Bago sinda naghali sa crash site ta nganing madulagan an mga wolves na nag-atake sainda, nanganam si Hendrick, sarong doctor. Iyo ni an sabi niya, “I feel like we should say something. I feel like with all these bodies all people have died, it doesn’t seem right for us to walk away. “God bless these men. Some of them are friends we could be lying here with them.” Nagtingag siya dangan naghambal, “Thank you for sparing us; and helping us. O, and keep that up, if you can.” Alagad, sa katapusan kan istorya, mayong naginibo an pangadie kan sarong survivor na doctor. Gabos sinda sa dalan nagkagaradan.

Sobra sa kabanga kan pelikula, nagparararalakaw nagparadurulag nagparatarandayag an mga survivor parayo sa mga lobo; alagad bago man ini natapos, saro saro sindang nagkaurubos. Kan saiya nang toka pagbantay pagka enot na banggi, inatake kan lobo si Hernandez pag-ihi kaini. Siya an enot na nagadan sa grupo. Kaya sabi ni Ottway magharali na sinda duman. Pagparalarakaw kan grupo parayo sa crash site, nawalat man si Flannery sa tahaw kan yelo kawasa dai nakayahan an lipot sagkod an halawig na lakaw. Nawalat-walat siya dangan inatake kan mga lobo.

Pag-camping na ninda sa taas kan kabukidan, nahangog sa halangkaw na altitude an negrong si Burke. Sa saindang pigtuytuyan, magdamlag nagparaduros nin makusogon. Pagkaaga, nakua si Burke kan pag-iribang saro nang yeladong bangkay. Si Talget napilay kan makasabit ni sa kahoy pagrulukso ninda pabalyo sa halangkawon na salog. Kan buminagsak na siya sa daga, hiniribunan tulos siya kan mga ayam dangan ginuruyod. Si Diaz napagal na sana man magparalakaw kaya nagpawalat na sa may gilid kan suba.

Sa kadudulag sa naghahapag na mga lobo, naglumpat si Hendrick sa suba tapos nagpaatong sa sulog, nakairarom siya sa dakulang gapo saka duman nalamos. Si Ottway iyo an nakahampang kan alpha male, an pinakahade kan mga wolves sa mismo kaining kuta. Dai na pinahiling an saindang pagdinulak, kan inatake ni Ottway nin kutsilyo an ido. Sa huring ritrato kan pelikula, nakahandusay si Ottway, sagkod an maisog na hadi kan mga ido.

Sa pagdulag kan mga survivor, ginuyod ninda an pamimilosopiya kan kagsurat kan istorya. Linangkaba kan pelikula an konseptong naturalismo na pinadaba kan Pranses na manugsulat na si Emile Zola, sarong pagtubod na an tawo oripon kan saiyang sadiring natura. Mayo nin magigibo an inaapod kan ibang free will, o fighting spirit. Para ki Zola, sagkod sa mga nagsurunod saiya, mayong ibang minapaitok sa buhay kan tawo kundi an saiyang Kalibutan, an gabos-gabos na mga bagay-bagay sa saiyang kinaban. Garo man sana sinabi kaini na mayo nin kapas an kalag na magpapangyari para an tawo maparahay o mabanhaw an saiyang kaugalingon sa katibaadan.

Linangkaba man kan pelikula an vulgarized na konsepto kan survival of the fittest. Sa naturalistang kinaban, an hadi kan kadlagan iyo an layas na ayam. Garo daing kapas an tawong lampas an an isog kan mga hinayupak na mga ayam. Dawa gurano kaisog kan tawong hampangon an saiyang kaiwal niyang ini sa kadlagan, magagadan siya ta magagadan.

Sa climax kan sugilanon, nagprobar si Ottway na tampadan an bagsik kag an isog kan mga lobo. Nagtrayumpo man kuta siya alagad, kawasa an tawo sagkod hayop parehong nagadan, lininaw sa pelikula na nungka madudulagan kan tawo an ungis kan kadlagan, an layas na kabihasnan, kun sain tibaad an hayop, bakong an tawo—an hadi kan kagabsan.


Sinurublian sa Hiligaynon
nakulbaan, nakilaghanan
kag, sagkod
sa ilang, saindang
naghambal, nagsabi
naglumpat, luminukso
manugsulat, parasurat
mabanhaw, masalbar
kaugalingon, sadiri
sugilanon, istorya


Tuesday, June 12, 2012

Ehersísyo

Buot silingon an pisikal na pag-ehersisyo, nalangkaba na man na marhay kan iba. Siring kan ibang tawo, an mga inaapod na atleta o mga parakawat, nagkakagaradan man—bako man talagang mas haralawig an buhay ninda. Pwede nganing mas amay sindang magadan kawasa kan ehersisyo. Dangan kalabanan, bako man sindang orog na mabaskog ukon mas maogma kaysa sa iba. Matuod nga mas marhay gayod an pamatyag ninda—mas marhay an pagturog sagkod normal an timbang ninda.


Alagad mas orog na may kwenta an maayo nga pamatyag sang kalag. Marhay-rahay na mag-unat kita kan kalamias ta, alagad orog na igwang saysay an mag-unat kita kan satong panumduman, o paayuhon an salud kan satong kalag. Orog na igwang balor an magin baskog an satong kalag sa atubang nin Dios asin tawo.


Pansegunda sana digdi an gabos na ehersisyo kan lawas. Igwang merito sa baskog na lawas, alagad mas igwang biyaya sa mabaskog nga kalag. Kadakul sa makukusog na tawo mga berdugo; darakula mga kalamias ninda alagad an ugali daingdata.


Sa pag-ataman kan lawas, bastante na gayod na sa araaldaw, nakakapamus-on ka; kag nagpapalas ka kan kuko mo kun an mga ini haralaba na.


 

Sinurublian sa Hiligaynon

buot silingon, gustong sabihon

kalabanan, kadaklan na beses

ukon, o

matuod, tama

nga, na

maayo, marhay

pamatyag, pagmati

sang, kan

paayuhon, pakarhayon

baskog, marahay an salud

baskog, makusog

nakakapamus-on, nakakaudo



Susog sa “Exercise” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Penguin, 1990, 100.


Paghâdit






Úkon muya mo sang mas námî nga terminolohiya—angst—(hambál sa Aleman), saro sana ining normal na ugali kan tawo. Sa katunayan, susog ki Martin Heidegger, sarong pilosopong Aleman, kaipuhan ta man nanggad an maghâdit sa satong buhay. Siempre an sobrang paghâdit—dawâ ano man na bagay na sobra o labaw, bakong marhay. An marhay kaiyan, susog sa sako nang inagihan, kun kita naghahâdit, maghâdit lugod kitang sagad. Kumbaga, sa modernong paghambal, career-on ta an paghâdit. Sabihon ta sa sadiri ta na naghahâdit ako ngonyan, dangan paurogon ko gid nga mayád an paghâdit na ini. Nin huli ta nag-aaram kitang marhay na naghahâdit kita, tulostulos ini malalampasan ta. Nagiging kabudláyan an paghâdit kun madangog kita sa ibán nga nagasilíng indî kita magparápanumdóm. An matúod sinâ, maghâdit ka kun gusto mo, alagad magparahâdit kang mayád sagkod na mag-abot an tiempong dai ka na naghahâdit.

Elmer Borlongan, “Grass Fire” 

Sinurublian sa Hiligaynon
úkon, o
sang, nin
námî, marháy
nga, na
hambál, apód
gid, nanggád
mayád, marháy
kabudláyan, sákit
ibán, ibá
nagasilíng, nagsasábing
indî, daí
magparápanumdóm, magparahâdit
matúod, totoó
sinâ, sa árog kaiyán


Susog sa “Worry” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Penguin, 1990, 38.


Friday, June 01, 2012

Pagkámainamígo


Atâ bako nang magasto, kadakula pa kan balyo. Dai man daa kaipuhan na sincero an saimong pagbugno: an dikit na pagbabalatkayo iyo an minapaandar sa makinarya kan komunidad tang mga tawo. Kun kalabanan, pinapahiling o pinapamatî ta sa iban nga muya ukon uyam kita sa íla, mayo kitang kinalaín sa mga kabataan sa day care center na tibaad pirmi sanang nagdidiringkílan nagkukurulugan naghihiribían kawasâ mga pusngak pa bayâ. Kaipuhan ta an minsan na pagsagin-sagin—ukon sa ibang pagtaram, pagpugol kan satong sadiri. Dai ta paglingawan an kasayúran sang una nga an sarong kutsarang tanggúli bako an sarong galon nin suka an minapadulok sa ligwan, na nagiging tabuán. Kun mainamígo kang marhay, tibaad an makidamay saimo gamáy. Alagad dikít sanang tiempong indî ka manîno, mayong tawong madulok saímo.

 

Sinurublian sa Hiligaynon

pagbugno, pagtîno

kalabanan, kadaklan na beses

nga, na

iban, iba

ukon, o

sa íla, sainda

kabataan, kaakían

kasayuran, kasabihan

sang una, kan enot na panahon

gamáy, dikit

indi, dai

 

Susog sa “Friendliness” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Penguin, 1990, 101.



Tuesday, May 01, 2012

Agua de Mayo



Magayonon gayod sa aga; dai ko na mahahangos 
an mabataon na tambotso kan mga awtong maaragi 
sa tinampo. Dai ko na mababása an trapal kan pulitiko 
na itatahub ninda sako ta maparauran nin makusog 
pag-abot na nin hapon. Dai ko na madadangog 
an hibî kan mga aking nagdadaragían, nagpapastidyo 
sa mga magurang na matiripon sa sakong atubang. 
Dai na ko mabisa sa mga tiyuon na puru’nguton. 
Dai ko na kaipuhan bugnuhon an mga pinsan kong hambogon. 
Maparauran na nin makusog, kaya bisan magbángkay 
an agom ko, dai ko na madadangog an saiyang dayúyu.



Tuesday, April 10, 2012

Se7en Da4s Mak3s 0ne W3ak

An trabaho ta sagkod kalingaan, na paoro-otro sa pitong aldaw kan sarong semana, iyo an nagpapahiro sato. Aru-aldaw garo kita minasakay sa Ferris wheel—minasakat, minababa; kis-a nahahangog kita; kis-a man nakakahingalo kita. Kawasa igwa man daa kitang pinagkakaabalahan, dai kita nalalangkag. Sa kada aldaw na nag-aagi, garo man daa sibot-sibot kita sa satong ginigibo.


Alagad magayon an realidad na ini. Napapamarhay an iribahan tang mga individwal na tawo sagkod an satong sociedad. Nagpapadagos an dalagan kan buhay—sa barangay, sa banwaan, sa siyudad. Por dahil diyan, daing gayo magamo an satong buhay sa kinaban. Kapwa sociedad kag individwal napapamarhay.


Para sa satong trabaho, an satong diskanso amo an regalo. Ukon magsala, naipapagamiaw sato na kita uripon kan siring na kaayusan; kaya an pagmati ta mayo na kitang kapas na baguhon ini. Huna ta logod, kita nag-uuswag, saboot logod niyato kita nagtatalubo. Alagad, padagos sana an paghuna-huna tang ini.


Kawasa nagbabara-ba’lotan an satong pagtrabaho sa indi pagtrabaho, huna ta logod an trabaho sarong pagkastigo, asin an satong kalingaan daing siring man na kamurawayan. Kawasa ta may yara sang oras an satong trabaho, an balor kaini susog sa oras o tiempo, bako sa kun ano man nanggad an satong naginibo. Kawasa an satong obra por ora, igwang istruktura, huna ta man logod sa satong kalingawan kaipuhan mayo sana nin postura.


Nababagol an buhay ta sa paoro-otrong agi kan mga aldaw. An Lunes, iyo an Aldaw nin Kasiributan; Martes, Mierkules, Kasagsagan; Huwebes, adlaw nin Kapagalan, na papadiskansuhon kan Biernes, na iyo an garo baga GRO na minakitik asin minatao nin hingalo sa hapo ta nang mga lawas, an promisang aldaw kan Kasiraman na mayo man nin kasiguruhan.


An promisang ini segun man sana sa paghuna-huna na minagayon an buhay ta sa kalingaan sa duwang adlaw na mayo kita nin obra. Siempre an promisang ini dai man nauutob. Pagdatong kan Sabado sagkod Domingo, nalilingawan ta na an mga nangyari sa nag-aging semana—marhay man o malain—minaha’dit, minaandam naman kita liwat sa Lunes na paabot pa sana.


Sinurublian sa Hiligaynon

kis-a, minsan

magamo, magulo

ukon, o

indi, dai

may yara, igwa



Susog sa obra ni Robert Grudin, Time and the Art of Living. New York: Ticknor and Fields, 1982, 156.


Se7en Da4s Mak3s 0ne W3ak


An trabaho ta sagkod kalingaan, na paoro-otro sa pitong aldaw kan sarong semana, iyo an nagpapahiro sato. Aru-aldaw garo kita minasakay sa Ferris wheel—minasakat, minababa; kis-a nahahangog kita; kis-a man nakakahingalo kita. Kawasa igwa man daa kitang pinagkakaabalahan, dai kita nalalangkag. Sa kada aldaw na nag-aagi, garo man daa sibot-sibot kita sa satong ginigibo.

Alagad magayon an realidad na ini. Napapamarhay an iribahan tang mga individwal na tawo sagkod an satong sociedad. Nagpapadagos an dalagan kan buhay—sa barangay, sa banwaan, sa siyudad. Por dahil diyan, daing gayo magamo an satong buhay sa kinaban. Kapwa sociedad kag individwal napapamarhay.

Para sa satong trabaho, an satong diskanso amo an regalo. Ukon magsala, naipapagamiaw sato na kita uripon kan siring na kaayusan; kaya an pagmati ta mayo na kitang kapas na baguhon ini. Huna ta logod, kita nag-uuswag, saboot logod niyato kita nagtatalubo. Alagad, padagos sana an paghuna-huna tang ini.

Kawasa nagbabara-ba’lotan an satong pagtrabaho sa indi pagtrabaho, huna ta logod an trabaho sarong pagkastigo, asin an satong kalingaan daing siring man na kamurawayan. Kawasa ta may yara sang oras an satong trabaho, an balor kaini susog sa oras o tiempo, bako sa kun ano man nanggad an satong naginibo. Kawasa an satong obra por ora, igwang istruktura, huna ta man logod sa satong kalingawan kaipuhan mayo sana nin postura.

Nababagol an buhay ta sa paoro-otrong agi kan mga aldaw. An Lunes, iyo an Aldaw nin Kasiributan; Martes, Mierkules, Kasagsagan; Huwebes, adlaw nin Kapagalan, na papadiskansuhon kan Biernes, na iyo an garo baga GRO na minakitik asin minatao nin hingalo sa hapo ta nang mga lawas, an promisang aldaw kan Kasiraman na mayo man nin kasiguruhan.

An promisang ini segun man sana sa paghuna-huna na minagayon an buhay ta sa kalingaan sa duwang adlaw na mayo kita nin obra. Siempre an promisang ini dai man nauutob. Pagdatong kan Sabado sagkod Domingo, nalilingawan ta na an mga nangyari sa nag-aging semana—marhay man o malain—minaha’dit, minaandam naman kita liwat sa Lunes na paabot pa sana.

Sinurublian sa Hiligaynon
kis-a, minsan
magamo, magulo
ukon, o
indi, dai
may yara, igwa


Susog sa obra ni Robert Grudin, Time and the Art of Living. New York: Ticknor and Fields, 1982, 156.

Tuesday, April 03, 2012

Servicio

“Ich dien,” iyo ni an panáta kan prinsipe kan Wales—maserbe ako. Sabi ni Jose Ortega y Gasset sa libron Invertebrate Spain, kadtong panahon an pagserbe bako sanang kagalang-gálang sagkod magayon gibohon kundi iyo sana ini an paagi ta nganing an tawo makapadágos, ta nganing an katawohan makaantos. Ngonyan na sana man an servicio bako nang gustong sabihon regalo,  kundi sarong kontrata; ngonyan saro na sana ining obligayon na an katumbas kwárta. Ngonyan na sana man an inaapod na servicio igwa nin presyo—kadaklan na beses halangkáwon pa an singil sa kagamáy na gibo. Alagad an totoong kantidad kan servicio sa tawo bako sanang kwarta, kundi an saiyang kalipayan, an saiyang kaogmáhan. An ginasiling tang servicio nagi na sana ngonyan isa ka produkto—ginapangdalok kun bagaman ipabakal, kaya tinatawad, binabarát—parating linalangkába sa mga karatula sagkod media na dai na man makatutubod.


Sinurublian sa Hiligaynon
kagamay, kadikit
kalipayan, kaogmahan
ginasiling, sinasabi
isa ka, saro na
ginapangdalok, pinapan-imot



Biligaynon [Binikol sagkod Hiniligayon] kan “Service.” Yaon sa Worldy Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner, Viking Press, 1990.

Servicio


“Ich dien,” iyo ni an panáta kan prinsipe kan Wales—maserbe ako. Sabi ni Jose Ortega y Gasset sa libron Invertebrate Spain, kadtong panahon an pagserbe bako sanang kagalang-gálang sagkod magayon gibohon kundi iyo sana ini an paagi ta nganing an tawo makapadágos, ta nganing an katawohan makaantos. Ngonyan na sana man an servicio bako nang gustong sabihon regalo,  kundi sarong kontrata; ngonyan saro na sana ining obligayon na an katumbas kwárta. Ngonyan na sana man an inaapod na servicio igwa nin presyo—kadaklan na beses halangkáwon pa an singil sa kagamáy na gibo. Alagad an totoong kantidad kan servicio sa tawo bako sanang kwarta, kundi an saiyang kalipayan, an saiyang kaogmáhan. An ginasiling tang servicio nagi na sana ngonyan isa ka produkto—ginapangdalok kun bagaman ipabakal, kaya tinatawad, binabarát—parating linalangkába sa mga karatula sagkod media na dai na man makatutubod.


Sinurublian sa Hiligaynon
kagamay, kadikit
kalipayan, kaogmahan
ginasiling, sinasabi
isa ka, saro na
ginapangdalok, pinapan-imot


Biligaynon [Binikol sagkod Hiniligayon] kan “Service.” Yaon sa Worldy Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner, Viking Press, 1990.

Songs of Ourselves

If music is wine for the soul, I suppose I have had my satisfying share of this liquor of life, one that has sustained me all these years. A...