Close Family 'Ties'

Sa Bikol word na TUGANG, máyô an kahulugan kan KAPATID sa Tagalog, na yaon man sa UTOD sa Hiligaynon. Kun an PATID sa Tagalog sagkod UTOD sa Hiligaynon gustong sabihon PATÓD o PUTÓL sa Bikol, ano ta bakong KAPATÓD o KAPUTÓL an apod sato digdi? Ano ta TUGANG? 

Saen hali an word na TUGANG? Saen nag-“túga” (from where did it spring forth) an tataramon na ini? Pwede tang dumanan si prayleng Marcos de Lisboa (1865) sa diskyunaryo kaini kan mga pinaghalian kan mga tataramon na Bikol. Pero saka na.

Ano man daw ta TUGANG an apod sa tawong KASUMPAY kan PUSOD mo? Kaya na sana man gayod an ina mo garong MAUTSAN (hali sa MAUTASAN o MAPUTULAN nin hinángos) kun nagdidiringkilan kamo ni Manay mo, ni Manoy mo, ni Nene mo, ni Nonoy mo.

Minsan ngani nadidismayo siya kun dai kamo nagkakauruyon sa sarong bagay. Aram mo kun ta’no? Pagmati niya kaya garong BINIBIRIRIBID an tulak niya ta dai nagkakauruyon an sinabi pang MAGKARUSUMPAY sa PUSOD na hali sana man saiya.

Sa saiyang persona, NABIBIRIRIBID si garong LUBID na pinaghalian nindo. Siisay an dai pangruruluyahan kaiyan? 

Ngonyan naiintindihan mo na.

Alagad ano man nanggad? Ta’no ta bakong KAPUTOL an Bikol para sa tawong SINUNUDAN mo o sa tawong NAGSUNOD saimong ináki ni ina nindo? 

Kun sa Tagalog inaapod nindang KAPATID an SIBLING sa English, dangan sa Hiligaynon inaapod man nindang “UTOD” (PUTOL sa Bikol, kaya UTOL sa Tagalog), dai daw mas magayon na an gamiton man na tataramon KATAKOD o KASUMPAY? Sa pag-aki saindo kan ina nindo, kamo MAGKASURUMPAY sana man, bakong iyo? Kaya dai man daw orog na husto an kaapodan na ini? 

Narumduman ko igwang programa an sarong local radio station digdi sa Naga City na an apod—“Sumpay Buhay.” Sarong public affairs program ini. Na daing kinaiba sa “Kapwa Ko, Mahal Ko” ni Orly Mercado sagkod Rosa Rosal kaidto sa TV o sa “Kapuso”, “Kapamilya” o “Kapatid” foundations ngonyan sa mga local TV networks. SUMPAY BUHAY carries a deeper connection—one’s concern for the other is to make him continue living—sustaining life. Just like how members of the same family ought to work together to sustain themselves.

The radio anchor addressed the listeners MGA TUGANG, then allowed indigent people or those in need to air their concerns for the listeners to make their pledges or assistance, so that the words TUGANG, SUMPAY and BUHAY became more meaningful to the ordinary listener.

Refer to Ateneo de Naga’s Alay Malasakit Scholarship for students whose parents are deceased during their studies, which when translated to Bikol becomes “Atang nin Pagmakulog.” Bago pa nagkaigwa nin Pantawid Pamilyang Pilipino Program (4Ps) an Department of Social Welfare and Development (DSWD), yaon na an Alay Malasakit kan Ateneo de Naga.

The word KULOG here connotes something like—“we know your pain, so we will help you,” which can also mean that “you ain’t heavy because you’re my brother” (as in the song)—“so I will help you carry your burden.” How profound. 

It can also mean that the KULOG here comes from being tied and bonded—belonging to the same PUSOD, because we come from the same source…etc.

Backtrack to John Donne’s “Meditation XVI” some 600 years ago when he said, “No man is an island, entire of itselfe... any man’s death diminishes me…”—An sakit kan iba iyo man an sako.

Kan napaduman ako sa daga kan Hiligaynon, garo mas naka-relate ako kan maintindihan ko an kahulugan kan utod. Orog na rinimpos ko an PAGKAKASURUSURUMPAY kan mga tawong saro sana an GINIKANAN.

Dawa an word na magurang sa hiligaynon GINIKANAN, na klarong-klaro sa Bikol na HINALIAN. Ginagamit ngani sa Bikol an GIKAN, synonynym kan HALI, o PINAGHALIAN. An saimong ama sagkod ina an saimong GINIKANAN. Gayon! 

Ngonyan naman ano ta MAGÚRANG an nakatûdan na gamiton sa Bikol? 

Nawawara an CLOSE FAMILY TIES na kahulugan sa mga word na TUGANG  sagkod MAGURANG. 

Sa mga lugar na harani sa Panay Island (Hiligayonn country) arog kan Masbate, dai ko mangalas kun an mga tataramon na pinanghihinayangan kong dapat nagagamit iyo an ginagamit bako an yaon sa Bicol mainland. 

Sa Social Studies kadto nanudan ta na an mga Filipino daa bistado sa saindang “close family ties”. (Garo sa bako man arog kaini an ibang rasa.) Ini mahihiling mismo sa pag-apod kan mga kapamilya ngani.

KAPATID connotes that siblings belong or are TIED to the same umbilical cord. The Hiligaynon UTOD traces to KAUTOD. But these words however connote a separation rather than continuity or even union. 

So if a Bikol word has to be reinvented to replace TUGANG,  it ought to be the opposite.  “Kasumpay” also means “katakod”, ka-connect”. Kapusod. Kalubid. If we’re using these words, the image is clear. 

Why can’t Bikol be more metaphorical in this sense? TUGANG has stolen the sense it is supposed to mean—why not kasumpay nin buhay? Or kasumpay kan buhay?