Showing posts with label Hiligaynon. Show all posts
Showing posts with label Hiligaynon. Show all posts

Friday, September 04, 2015

Gayón

An pisikal na gayón na itinao sana sa tawo—iyo ni an kinakahâditan niya. Dapat orog niyang panumdumon idtong gayón na pwede niyang mapangyari o magibo; ukon itong gayón na pwedeng maparâ o mawarâ. Kaipuhan ta daw magin gayón o magin pirming magayón? Dai gayod. Bako sa sibilisasyon tang ini. Dawa ngani ginadayaw ta idtong mga bagay na mararahay—kaayuhan, kamatuuran, kagayónan.

Napabayaan nang gáyo an gayón sa mga panahon na nakaagi. Alagad ngonyan na mga panahon, an kagayunan na rugaring kan mga diyos sagkod diyosa kan mga Griyego—siempre pa, an gayon na nakukua sa marahay, maboot, marahay an salud, malinig, hipos kag mayad na paminsaron—an mga ini sinasabing rekisitos na ngonyan kan siisay man na tawo, bako na sana kan mga milyonaryo ukon mga tawong yaon sa pwesto. Manongod man sa gayón na naitao sa kada saro sato, dai kita mamroblema, dawa na babaye ka pa. An totoong gayón bako man gabos yaon sa pisikal na komposisyón.

Sinurublian sa Hiligaynon
panumdumon, isipon
ukon, o
ginadayaw, inoomawkaayuhan, karahayan
kamatuuran, katotoohan
hipos, tuninong
mayad, marhay
paminsaron, pag-iisip
 
Susog sa “Beauty” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Press , 1994.

Hírak

Iyo ni an birtud kan mga santo—an kalangkabaan kan siisay man na kalag. An mga nagmukna kan darakulang pagtúo sa mundo nabibisto sa saindang kapas na magtios kaiba kan mga nagtitíos, na magsakit kaiba kan mga nagsasakit—ukon makidumamay sa pagmundo, pagsakit asin pagtios kan iba. An pagkamoot na dai nin pagkaherak bakong pagkamoot kundi saro sanang pagmâwot.

Dawa na ngani masasabi tang saro nang kalangkabaan kan kalag an maherak—na nungka magigibo kan tampalasan na tawo o kaidtong mayo sa sadiring hwisyo—an matúod na pagkahirak dai natatapos diyan.

Dae bastanteng malúoy ka sana. Ini ipinapadayon sa pakiistorya, sa paglinga; sa pagbulong, sa pagtabang, sa pag-ataman kan iba. Kun nahihírak ka, namomoot kang sobra.

Sinurublian sa Hiligaynon
pagtúo, pagtubod
ukon, o
matúod, totoo

Susog sa “Compassion” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Press, 1994, 63.

Dúnong

Bakô man marhay, bakô man maraot; alagad sa kahaluyan, nagkaigwa na ini nin maláin na kahulugan. Ngonyan an dúnong daa—ukon tálî sa ibang pagtaram—an gusto nang sabihon pagmamaneobra sa búhay kan ibá ukon pag-adimuhán kan sarong tawo na makabentahe sa ibá. Sa sini nga tiempo, an mga maálam na tawo, nasasabi na man na mga túso. Alagad an madunong na tawo iyo idtong an ginigibo bakong suwáy sa háwak—sa gabos na oras siya marigmat. Sa kada hirô niya, minalikáy siya na an ibang tawo sa maráot dai madámay. An mga darakulang santo, praktikal na, madudunong pa. Kun an sarong tawo mayád, madunong siya man nanggad. Syempre man, bakong gabos na madudunong, mayád; kag bako man gabos na bakong madunong na tawo, mayád na tawo.

Sinurublian sa Hiligaynon
ukon, o
sini nga, ining
maálam, matali
mayád, marháy

Susog sa “Cleverness” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Press, 1994, 46.

Tuesday, May 13, 2014

Hamís

Dawa ngani naisurat sa saiyang mga oda kan Griyegong si Pindar an hamis na yaon sa mga kalalakihan, para sato, an hamís ukon sa ibang pagtaram—an pagkamalambing—balwarte sana kan mga kababaihan.

Mga niños kag mga lolos man sana an tinutugutan na magin lâyabon o malambing. Iba pa ngani an aton nga tawag sa amo sini nga pamatasan: swabe, aliwalas, o marahayrahay na ugali.

Dai sana itinutugot an pagiging malambing kan mga babayi, linalangkabâ pa ini, orog na an pagiging masinunod-sunod sa dawâ anong pagibohon sainda.

An pagigin mabuot asin matinao sa ano man na bagay iyo an minapaikot sa kinâban.

An matuod, mayo nin kasimpoderoso arog kan mga kababaihan. Sa satong sibilisasyon sinda nanggad an nagrereynar.

An babaying malambing—maogmahon dangan matinaúhon—iyo an pinakamagayon kag pinakabaskog na gahum sa aton nga kalibutan. Dai ni manenegaran, indî ni madadaihan.

Sarong diyosa si Venus—hinahangaan. Dangan kinakatakutan.


Sinurublian sa Hiligaynon
ukon, o
aton nga, satong
kag, sagkod
kalibutan, kinâban.
indî, dai


Susog sa “Sweetness.” Yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1994, 72.

Si Nonoy Ko Dakula Na


Darakulâ nang marhay an mga abága niya, 
garong si Houdini kadto pag inuurunát na kainí 
an hawák háli sa pagkákakadéna. Garo kansuarín sana 
kadtong pinapatúrog ko pa siya, sinusúlok ko 
sa tamóng luway-luway an sararádit niyang buól. 
Garo kansuarín saná kadtong pigbubulús-bulósan 
ko siya, pigtuturón-turón dángan sinasaló dángan 
kinakargá. Dai ko siya maladáwan na bakô nang aki. 
Dápat nánggad mag-andám na ako; dai na ko dapát 
mahadlók sa mga láki ta si babâ ko sarô na man. 
Mayo man lámang ni sa panumdúman ko 
kadtong uminulpót siya hali sakô—
sarong kinandádong kahón sa tahaw kan niyebe 
kan Hudson—inabrihan an pwerta, 
pigruluág an mga kadena, dángan kuminámang 
padígdi sa sakong mga abága. Pigpaparahiling 
niya akong garo si Houdini—pig-iistudyúran 
kun pâno makaluwás sa kahón, 
nakangírit tápos minapagápos. 


Sinurublian sa Hiligaynon
láki, lalaki
mahadlók, matakot
panumdúman, isip
pig-iistúdyuran, pig-aadalan


Susog sa “My Son The Man” ni Sharon Olds, 1996.
Dakitaramon ni Niño Manaog, 2014.

Tuesday, December 10, 2013

Medieval

“Ciudadano Liner” an ngaran kan bus
nakasurat sa Old English sa enotan
na windshield. Kamo man mga pasahero
hipos na nakarulunad as the bus now
negotiates a slippery road going to Tapaz.

It’s cold and overcast kasi may low pressure
daa sa Panay Island tapos dinugangan pa 
kan cold front. Ika man pasiring pa sana 
sa office nindo sa kabilang ibayo,
some three towns from where you stay.
Local government unit na, far-flung pa.

The driver maneuvers the bus and drives
like there’s no tomorrow. Almost a year
into your new assignment, you have already
noticed how the bus driver in this sordid part
of the world literally drives you crazy. 
Your six-wheeled carriage is running
as if a horde of bandits is chasing you
or kamo mismo an mga bandido carting away
your loot from a palace in a neighboring town.

Ano na naman daw an gigibohon
saimo kan mga dragon sa opisina nindo? 
Magpaparabuga na naman nin kalayo an boss mo. 
The self-declared king in your dungeon workplace 
will again cite your habitual tardiness, 
declaring to his vassals and serfs
your “barbaric” work ethic.

Bako lang ‘yan. Wawasiwason ka man
nin mga tsismis wala too kan mga kaopisina mo. 
Nakikinagbuan ka man kayang iyan ki Beth, 
an head teacher sa barrio, dawa na ngani 
may agom ka na. O dawa na ngani may agom ka pa. 

Nagdudungan kamo pag-uli. Last trip
sa bus paghapon. What can you say? 
Bombshell in distress mo siya; dangan ika
man daa, an “night and shining armor” niya.
Well. Who cares? Excalibur mo, taisa na.

Saturday, November 23, 2013

Kamundúan

Grant Wood, American Gothic, 1930 
Dai man gustong sabihon na pag nag-agom na an sarong tawo, dai na siya mamumundô. Katubuan, idtong mga tawong minaagóm o minapaagóm sa saro man na habong mamundô, mamumundô man giraray. Dai mahaloy, mamamatean ninda na an pinakamakuring kamunduan iyo idtong mag-ibahan sindang duwa. (Hindi naman ibig sabihin na kung mag-aasawa ang isang tao'y hindi na siya malulungkot. Malimit, yung mga nag-aasawa o nakakapangasawa ng mga taong ayaw ding malungkot ay magiging malungkot pa man din. Di maglalaon, mararanasan nilang ang pinakamatinding lungkot pala ay madarama sa pagsama sa taong tulad din nila.)

Igwang tolong klase nin kamundúan. An enot iyo idtong kamundúan kan sarong tawong dai man nanggad nakánuod makibágay sa iba. Kun an tawong ini makaagom nin pareho niya, dakulon sagkod dakulaon an mga hahagadon niya sa iba. Dai niya aram na pareho ninda dai kaya; kung kaya sinda orog pang mamumundô, dai maoogma. Idtong pelikulangMarty manongod sa sarong surupgon na lalaking nakatagbo nin saro man na surupgon na babayi—dangan nagi sindang maogma bako man makatutubod. Garo idtong istorya ni Cinderella. (Merong tatlong uri ng kalungkutan. Ang una ay iyong lungkot ng isang taong hindi natutong makisama sa iba.)

An panduwang klase nin kamunduan iyo idtong yaon sa mga tawong kabaliktaran an pamatásan kan idtong enot na grupong nasambit. Sinda idtong mga tawong bíbo sagkod pamoso. Sinda idtong muya gid maging pamoso sa dawa ano na sana man na paagi. An mga arog kaining klaseng tawo mauurag sa negosyo sagkod sa pagkumbinsir sa tawo. Kadaklan sainda sa paghiling ta mga gwapo o gwapa, ukon kaaya-aya. Alagad an totoo, dai man talaga sinda tataó sa kama ukon mayong sinabi sa romansa—dawa ngani pwede tang masabi na kadakul na sindang nakapareha. An arog kaining klaseng tawo nasasakitan makiunóy o makiiba sa mga tawong saboót niya dai niya makakaya. Sa pag-agom o dawa sa anong pakikiiba sa kiisay man na tawo, kun dai akuon kan tawong siya pareho man sana kan iba, ukon halangkawon an hiling kan tawo sa sadiri niya, dai man nanggad siya maoogma, dawa na ngani dakul siyang kakilala o kadakuldakul barkada.

An pantolong klase nin kamundúan yaon duman sa tawong an paminsaron pirmi dapat siyang mauragon sa ano man niyang gigibohon. Kabali igdi itong mga artista, o mga manugsulat, mga intelektwal, mga kagrugaring kan mga kompanya ukon mga lider kan industriya. Kadaklan na beses, maboboot sinda kag maáyo duman sana sa mga tawong ila nga mapuslan. An mga arog kaining klaseng tawo mayong tiwala sa iba, dawa sa mga agom (man sana) ninda. Saboot ninda, mayo ni ano man na marhay na magigibo an iba. Para sainda an gabos na tawo kaulangan ta nganing maabot an kaogmahan o kaayuhan. Kaipuhan nindang an mga tawo kag tanan na mga butáng mag-ikot sainda.

Pwede sindang makaagom nin huli ta sinda magagayon asin makagagahum. Makakaagom sinda nin mga tawong makakatios kan saindang ugali, ugáring sa halipot na tiempo sana. Dai mahaloy an saindang iribahan. Kag maprobar pa sinda sa iba o minsan nagkapira—alagad nungka sinda matiwala. Sa saindang esposo o esposa orog pa sindang magpaparasuspetsa; nungka sinda maoogma.

Sinurublian sa Hiligaynon
pamatásan, ugali
gid, nanggad
ukon, o
paminsaron, pag-iisip
manugsulat, parasurat
maáyo, marahay
ila nga, saindang
mapuslan, mapapakinabangan
makagagáhum, makapangyarihan
butáng, bagay
ugáring, alagad
kag, dangan


Dakitaramon kan “Loneliness” ni William Lederer sagkod ni Don Jackson. Yaon sa Patterns: A Short Prose Reader 2d ed. Mary Lou Conlin, ed. Boston: Houghton Mifflin, 1988, 151.




Ísog

pinoyphotography.org
An ísog hali sa kusóg-boót. An kusóg-boót iyo an may gusto; an ísog iyo an minagibo. An pagtaya kan sadiring búhay, an kabayanihan kan mga kapulisan, bombero, suldado, marino sagkod mga pilóto iyo an ísog kan kusóg militar. Alagad an pagiging sobra kaísog garo man sanang pagbutóg; an pagpapabilib na oróg bako man totoóng ísog, kundi hambóg. Saro an ísog sa mga pinakamagayón na ugali kan tawo. An siisay man na igwa kaiyan dapat tang hangaan sagkod pangarugan. Alagad mangalas kita, an tawo bako man pirming maísog. Pwedeng an sarong kampeon na boksingero matalaw man sa iniikot na baso. An dekoradong heneral pwede man magtarakig sa atubang kan dentistang magabot kan saiyang ba’gang. An tawong nakaabot na sa tuktok kan pinakahalangkaw na bukid sa kinaban, pagkahiling nin ipis, minapiriripit man. Dai ka masupog kun ika natatakot. Mayo man satong maísogon talagang marhay.

Susog sa “Bravery” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1994, 55. 

Pagtaó

regalintentions.blogspot.com
Sa pagtaó, kita an nakakakuá. An pagkamoot, utang na boot, pakikipag-amigo—mga bagay na minapagian sagkod minapaogma sa búhay ta—napapaorog pa kan pagtaó. Kadaklan sa mga palpal na tawo pirming mamumundo; madaling mawaran nin pag-asa; minsan nabubuabua. Igwang sarong kondisyon sa pagtataó. Ano man na itataó kaipuhan itaó tulos ni, na dai naghahalat nin balós, o pa-Dios mabalos. Bakong marhay sa kalag an magtao na igwang hinahalat na kabayaran. Minakurulog an boot kaidtong mga magurang na húgos sa saindang mga kaakian alagad dai man sindá kan mga ini namomo’tan. Pwede man mangyari yan, alagad bako bilang sainda kabayadan, kundi sarong biyaya sa sining mga ginikanan. An kaogmahan sa pagtaó yaon sa pagtataó.



Sinublian sa Hiligaynon
ginikanan, magurang


Susog sa “Giving” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1994, p. 84.



Wednesday, December 26, 2012

Heaven Is a Place on Plate


Dining Out and Other Cafeteria Eathics

Any sensible urban worker who is given no choice but fetch food from sources made accessible in a civilized jungle called a city or a university must acquire some neighborly ethics if he is to properly feed himself and achieve something through the day. Eating in cafeterias or similar types of food sources requires that he learn a number of things on how to feed on properly and hopefully be nourished.

Dito Po ang Pila
Kun habo mong dai ka matunawan, magsunod ka sa linya kan mga nagkaerenot nang nag-oororder. Dawa halabaon na an pila, dawa huri ka na sa appointment, dai ka nanggad magsingit sa iba, o samantalahon na magpa-cute sa kabisto mong crew just to get ahead. Mayong maoogma sa bentahuso kundi si Taning sana. Magsala, sa kagagama-gama mong maenot kang makakua nin kakanon, mataon lugod saimo an tutong na torta, tipo kan sinapna, o tunok kan lapu-lapu.

Patience is virtue—gustong sabihon, saro ‘ning timeless na kostumbre o pag-uugali na nakakapamarhay sa siisay man na tawo. Dawa idtong barbarong ninuno ta mga perang oras naghalat bago nagluwas an usa sa ampas saka niya nasilô ‘ni. Ngonyan na mga panahon, sa kadlagan na inaapod tang siyudad o unibersidad, dai ka na masiod nin manok bago makanamit nin tinola. Mahalat ka na sanang ilapiga an paa o mailatag an pecho sa saimong plato kaya dai na kaipuhan magpalakpalak o magputakputak ta ngani sana makapanogok.

Just follow the crowd, toe the line, keep your cool, then ask for what you want, and dine.

Bawal An Dagdag
Kun bisto mo an crew, pwede ka gayod magpadagdag. But unless you badly need that extra spare rib or cabbage leaves [which are probably pesticides-grown anyway], do not ask for extra amount of anything from the one that dispenses your food. So you insist, okay, ask if you can order half.

But you hard worker certainly do not deserve half serving of anything, unless you give your company or your country half of what it deserves from you. Scrimp and scrape you do. Perhaps save in other things like marked-down CDs or cheaper thrills or retail cellphone loads or bargained 3 for P100 FHMs—but for your food, spare this idea of saving.
 
Better yet, order dishes in full, so the idea of dagdag is out of question. The more you are inclined to haggling, the more it will appear to the crew that you are hungry—and this does not help because the crew will never be concerned with your hunger. They are just there assigned to portion and dispense properly for the business. And nowadays, the crew does not dispense the reasonable amount of food you are charged. But it is okay that the food given to you appears “unreasonable.” Just think you will be dispensed more amounts next time.

The cafeteria business, just like fast-food giants, places importance on one marketing aspect called food portioning. Because the prices of raw materials and ingredients required for preparing food will never be saved from inflation, profits from this business are sensibly drawn from the quantity of food the business prepares and the quantity of food it can save to feed its own staff. Well, you know. But the advantage here is that the cafeteria food can be assured of the presence of freshness and the absence of trans-fats.

Dahil kadaklan na beses bawal an dagdag, mag-andam ka na sanang mag-order nin duwa tolong panira, bako sanang saro. Kun habo mo nanggad mabitin.

Logically, when you do, you are not just paying for the food, but essentially the service, services? rendered to you—which includes, among others, a clean washed plate [hopefully free of the smell of dishwashing liquid], a properly bussed table, despite its being in a mess hall; ventilation or air-conditioning, whether or not you personally require it; and of course the food itself that has probably undergone some quality control in the kitchen.

No need to argue
Talking about quality control, consider the next ethical principle in cafeteria dining. By all means, despite all tensions and stress pressed on by hunger, never ever argue with the service crew. Certainly in no instance should you get disappointed or intimidated by anyone who gives you your food even though you find it unpleasant or disagreeable.

While not all of them are likely to be trained to suit your dining ethics, it is important to treat them as if they treat their food like it’s their own. Even if they don’t. Even if you found some foreign matter in your soup, or the dish you were served tasted like Tide or Ariel, deem it important to “suspend disbelief.” In a more familiar term, always give them the benefit of the doubt.

Do not raise your voice to complain. Simply reach out to them to query in cool and composure. Clarify that the service rendered is not generally acceptable. Ranting and raving about “some soap in the soup” or plastic straws in the pinakbet will not help.  Just suppose you are given imagination to transcend reality. Or remember one Holocaust survivor named Viktor Frankl famously used his imagination to transcend the tragedy he was forced to witness. In his story it can be deduced that perhaps imagination is more powerful than knowledge. But here in your story, ignorance is indeed bliss. Not having known that there’s a fly on your soup makes a whole lot of difference from having known it.

Although, sabi nga nila, Kung malayo sa bituka, okay lang yan. Therefore, check your system, whether your food indeed passes through your stomach. If it doesn’t, you are one lucky organism—feeding on using your other organs.
 
But seriously, consider this. Ernest Hemingway’s The Old Man and the Sea is not about dining until the marlin is cooked by old Santiago [which he does not]—but it’s certainly about survival. There is a part there which says “a man is not made for defeat. A man can be destroyed but not defeated.”
 
The crew may poison you but it should not destroy your willingness to seek medication from the nearby doctor in case you get to swallow some plastic served with your pochero.
 
Ask For Receipt
Kun dai man kaipuhan na bayaran kan opisina mo an kinakakan mo dawa na ngani on official business ka, dai mo na gayod kaipuhan maghagad nin recibo. Dakula an karatula kan BIR na nakapaskil sa cashier na an sabi ASK FOR RECEIPT, alagad dai ka maglaom na tata’wan ka nin recibo pag bayad mo. Mag-andam ka na sanang sabihan kan cashier na hinahalat pa ninda an stub kan recibo hale sa BIR. Dai ka na magngalas dawa maaaraman mo ara-atyan na an kakanan na iyan since 1962 pa nagsisirbi sa mga employees alagad mayo pa nanggad recibo. If at all, you were taught in high school to be considerate. Think of good manners and right conduct. It is never good to intimidate people.

So unless it’s a matter of life and death, do not ask for a receipt. Mas orog na gayod kun cooperative an kinakakanan mo—such business involves benefiting a big number of underprivileged families and their sensibilities. Garo man sana naghulog ka na ka’yan nin pirang sensilyo sa lata kan Bantay Bata 163. Sabihan ka pa kaiyan, “an darakulang business ngani mga tax evaders, alagad mas concerned sindang magsingil sa mga small businesses na arog mi.”

Ano na sana an pulos kan nanu’dan mo sa social responsibility o sa moral philosophy? Think of social justice. It won’t hurt to give to small people. Dai ka ngani nag-aangal sa VAT kan bago mong Wrangler jeans. What right have you to question the purpose of this representative of the lesser evil? Sige lang, because the food you are about to eat is not evil. No food is evil. Unless it comes from one.

Hala ka.

Eating Utensils
A cafeteria is a public place, so don’t expect that the utensils you are using are germs-free. One pair of spoon and fork must have fed all types of mouths or more than you can count. Kaya Bawal an masiri pagkakan sa cafeteria. Wisikon mo na sana an kutsara sagkod tinidor na nakapalbag kairiba kan mga sanggatos na iba pa. Magpasalamat kang dakul kun an la’ganan kan mga utensils nabuhusan nin nagkakalakagang tubig, tapos napaso ka pa kan kapotan mo. Mainit-init pa pagkakan mo. Okun habo mong magkahelang ka, magkakan ka sa cafeteria nin aga pa, mantang an mga kakanon nag-aaralusuos pa. By the time, swerte ka ta pati an mga utensils tibaad maray an pagkakahurugas. Bagong karigos pa sana si naghugas.

Alagad dai ka maghadit dawa dai disinfected an kutsara sagkod tinidor mo. Kun may pag-alaman man na mag-abot, an magiging helang mo tibaad helang man kan iba, kaya mas makakaantos kamo—nin huli ta igwa siempre sindang maiimbentong bulong para sa helang kan kadaklan saindo. In principle, in order to sell, pharmaceuticals as business in themselves have ISO-certified R&D arms that know the needs of the common good. Here, think collective. Hindi ka nag-iisa.

Alagad. Sabi kan mga gurang, maraot man an grabeng pagkatubis o masirî (squeamish). Garo idtong nabasa mo sa Reader’s Digest kaidto na don’t be too clean; it impoverishes the blood. By being too squeamish and obsessive-compulsive (OC) about not catching dirt or germs, you do not develop immunities to germs. You don’t make your antibodies work. You reduce your own resistance to the world, which is one of dirt. But washing hands properly is enough. Proper is just enough. Over is more than enough.

Don’t Just Grab A Bite, Eat Your Food.
Any meal is the most important meal of the day—kaya dai paglingawing kakanon an inorder mong kakanon. Yeah, you cram to go somewhere: an appointment, a fieldwork, a meeting—yes, nourish your career, nourish your soul [araatyan masimba ka, makihilingan sa amiga, mayaba-yaba] alagad ngonyan nourish your body first—make your cells tissues organs systems work. Girisa an mahibog, daula an matagas, sapaa an malumhok, halona an saradit. Maaskad an adobo, malagtok an maluto o minsan parareho an namit kan tolo mong panira—kumakan ka sana. Mayo ngani kaiyan an iba. Sa pagkahapay ngani nagagadan an iba. At least ika igwa.

Eat, drink, with or without Mary—in other words, eat for the sake of eating, regardless of whether you like it or not. Pagkatapos mong magdighay, rumdumang marhay. Food alone can’t save you. It fills but it hardly nourishes. 

First finish or get done with your salivation; perhaps only after then can you start & think of your salvation.

Tuesday, October 16, 2012

After Making Love, You Hear Footsteps*



dawa garo mayo man; huna nindo lang
pirming igwang nagdadangadang. Ika
handal tibaad an saimong kasaruan,
sabi mong haloy nang nawara, basang
na sanang magbutwa; siya man masundan
daa kan ilusyon na an sugid haloy niya
nang itinalbong, alagad ngonyan saiya
tibaad nag-iidong-idong.

Sa laog ka'ning kwarto garo igwang
nakahiriling saindo. Sa saindong pinapaiplian
garo man sana dai kamo nalilipudan. Pagmati nindo
pirmi kamong linalamag kan kun anong duwang kalag.

Dai man daw basang na sana sinda nindong binarayaan
ta nganing sa kada saro kamo magpasiram-siram?
Sa saindang kasuyaan, dae ninda aram
kun sain maduman. Yaraon sinda bisan diin
kamo magduman. Sa saindang kasusupgan,
dai ninda kamo tinatantanan. Mga kalag sindang
dai nagkamirisahan. Ara-aldaw ninda kamong
sisingilon kan saindang kamurawayan.




*Dispensa ki Galway Kinnell

Monday, October 08, 2012

After Making Love, You Hear Footsteps*


dawa garo mayo man; huna nindo lang

pirming igwang nagdadangadang. Ika

handal tibaad an saimong kasaruan,

sabi mong haloy nang nawara, basang

na sanang magbutwa; siya man masundan

daa kan ilusyon na an sugid haloy niya

nang itinalbong, alagad ngonyan saiya

tibaad nag-iidong-idong.


Sa laog kain saindong kwarto garo igwang

nakahiriling saindo. Sa saindong pinapaiplian

garo man sana dai kamo nalilipudan. Pagmati nindo

pirmi kamong linalamag kan kun anong duwang kalag.


Dai man daw basang na sana sinda nindong binarayaan

ta nganing sa kada saro kamo magpasiram-siram?

Sa saindang kasuyaan, dae ninda aram

kun sain maduman. Yaraon sinda bisan diin

kamo magduman. Sa saindang kasusupgan,

dai ninda kamo tinatantanan. Mga kalag sindang

dai nagkamirisahan. Ara-aldaw ninda kamong

sisingilon kan saindang kamurawayan.





*Dispensa ki Galway Kinnell

Tuesday, June 12, 2012

Ehersísyo

Buot silingon an pisikal na pag-ehersisyo, nalangkaba na man na marhay kan iba. Siring kan ibang tawo, an mga inaapod na atleta o mga parakawat, nagkakagaradan man—bako man talagang mas haralawig an buhay ninda. Pwede nganing mas amay sindang magadan kawasa kan ehersisyo. Dangan kalabanan, bako man sindang orog na mabaskog ukon mas maogma kaysa sa iba. Matuod nga mas marhay gayod an pamatyag ninda—mas marhay an pagturog sagkod normal an timbang ninda.


Alagad mas orog na may kwenta an maayo nga pamatyag sang kalag. Marhay-rahay na mag-unat kita kan kalamias ta, alagad orog na igwang saysay an mag-unat kita kan satong panumduman, o paayuhon an salud kan satong kalag. Orog na igwang balor an magin baskog an satong kalag sa atubang nin Dios asin tawo.


Pansegunda sana digdi an gabos na ehersisyo kan lawas. Igwang merito sa baskog na lawas, alagad mas igwang biyaya sa mabaskog nga kalag. Kadakul sa makukusog na tawo mga berdugo; darakula mga kalamias ninda alagad an ugali daingdata.


Sa pag-ataman kan lawas, bastante na gayod na sa araaldaw, nakakapamus-on ka; kag nagpapalas ka kan kuko mo kun an mga ini haralaba na.


 

Sinurublian sa Hiligaynon

buot silingon, gustong sabihon

kalabanan, kadaklan na beses

ukon, o

matuod, tama

nga, na

maayo, marhay

pamatyag, pagmati

sang, kan

paayuhon, pakarhayon

baskog, marahay an salud

baskog, makusog

nakakapamus-on, nakakaudo



Susog sa “Exercise” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Penguin, 1990, 100.


Paghâdit






Úkon muya mo sang mas námî nga terminolohiya—angst—(hambál sa Aleman), saro sana ining normal na ugali kan tawo. Sa katunayan, susog ki Martin Heidegger, sarong pilosopong Aleman, kaipuhan ta man nanggad an maghâdit sa satong buhay. Siempre an sobrang paghâdit—dawâ ano man na bagay na sobra o labaw, bakong marhay. An marhay kaiyan, susog sa sako nang inagihan, kun kita naghahâdit, maghâdit lugod kitang sagad. Kumbaga, sa modernong paghambal, career-on ta an paghâdit. Sabihon ta sa sadiri ta na naghahâdit ako ngonyan, dangan paurogon ko gid nga mayád an paghâdit na ini. Nin huli ta nag-aaram kitang marhay na naghahâdit kita, tulostulos ini malalampasan ta. Nagiging kabudláyan an paghâdit kun madangog kita sa ibán nga nagasilíng indî kita magparápanumdóm. An matúod sinâ, maghâdit ka kun gusto mo, alagad magparahâdit kang mayád sagkod na mag-abot an tiempong dai ka na naghahâdit.

Elmer Borlongan, “Grass Fire” 

Sinurublian sa Hiligaynon
úkon, o
sang, nin
námî, marháy
nga, na
hambál, apód
gid, nanggád
mayád, marháy
kabudláyan, sákit
ibán, ibá
nagasilíng, nagsasábing
indî, daí
magparápanumdóm, magparahâdit
matúod, totoó
sinâ, sa árog kaiyán


Susog sa “Worry” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Penguin, 1990, 38.


Kusóg

An kusóg kan satóng láwas saróng naturál na regálo satô. Puwedeng mapaáyo an satóng lawás kan ehersísyo, pagkakán, kalinígan sa láwas, sagkód an marháy na ginigíbo sa araaldáw. Alágad pirmíng laín an sinasábi kan media; mayô man talagang nahihirá sa naturál tang kusóg. Dai man kitá pwedeng magín mas mabaskog na labáw sa káya kan lawás na iwináras satô.

Ibá na man na uruláy an kusóg o baskóg kan kalág. An mga pílay o inválido o dawâ idtóng mga pigtaratsarán na maluya, sindá pa lugód an nagpapahilíng nin ísog asin báskog. Nakakagíbo nin kangangalásan sa kalág sa ísip sagkód buhay kan táwo an pagmâwot, an pagpursigí.

An síring nga kláse sang kusóg—kadaklán na beses alágad bakóng pírmi—naghaháli sa mga táwong igwáng tinugaán, igwáng baláan nga paninindúgan, may yarâ sang kamâwotan nga labáw o suwáy sa sadíri nindáng kagustúhan.


Sinurublian sa Hiligaynon
mapaáyo, maparahay
nga, na
sang, nin
may yarâ, igwáng
baláan, sagrado, banal


Susog sa “Strength” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Penguin, 1990, 92.

Monday, June 04, 2012

Pagkámainamígo


Atâ bako nang magasto, kadakula pa kan balyo. Dai man daa kaipuhan na sincero an saimong pagbugno: an dikit na pagbabalatkayo iyo an minapaandar sa makinarya kan komunidad tang mga tawo. Kun kalabanan, pinapahiling o pinapamatî ta sa iban nga muya ukon uyam kita sa íla, mayo kitang kinalaín sa mga kabataan sa day care center na tibaad pirmi sanang nagdidiringkílan nagkukurulugan naghihiribían kawasâ mga pusngak pa bayâ. Kaipuhan ta an minsan na pagsagin-sagin—ukon sa ibang pagtaram, pagpugol kan satong sadiri. Dai ta paglingawan an kasayúran sang una nga an sarong kutsarang tanggúli bako an sarong galon nin suka an minapadulok sa ligwan, na nagiging tabuán. Kun mainamígo kang marhay, tibaad an makidamay saimo gamáy. Alagad dikít sanang tiempong indî ka manîno, mayong tawong madulok saímo.


Sinurublian sa Hiligaynon
pagbugno, pagtîno
kalabanan, kadaklan na beses
nga, na
iban, iba
ukon, o
sa íla, sainda
kabataan, kaakían
kasayuran, kasabihan
sang una, kan enot na panahon
gamáy, dikit
indi, dai


Susog sa “Friendliness” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Penguin, 1990, 101.


Friday, June 01, 2012

Pagkámainamígo


Atâ bako nang magasto, kadakula pa kan balyo. Dai man daa kaipuhan na sincero an saimong pagbugno: an dikit na pagbabalatkayo iyo an minapaandar sa makinarya kan komunidad tang mga tawo. Kun kalabanan, pinapahiling o pinapamatî ta sa iban nga muya ukon uyam kita sa íla, mayo kitang kinalaín sa mga kabataan sa day care center na tibaad pirmi sanang nagdidiringkílan nagkukurulugan naghihiribían kawasâ mga pusngak pa bayâ. Kaipuhan ta an minsan na pagsagin-sagin—ukon sa ibang pagtaram, pagpugol kan satong sadiri. Dai ta paglingawan an kasayúran sang una nga an sarong kutsarang tanggúli bako an sarong galon nin suka an minapadulok sa ligwan, na nagiging tabuán. Kun mainamígo kang marhay, tibaad an makidamay saimo gamáy. Alagad dikít sanang tiempong indî ka manîno, mayong tawong madulok saímo.

 

Sinurublian sa Hiligaynon

pagbugno, pagtîno

kalabanan, kadaklan na beses

nga, na

iban, iba

ukon, o

sa íla, sainda

kabataan, kaakían

kasayuran, kasabihan

sang una, kan enot na panahon

gamáy, dikit

indi, dai

 

Susog sa “Friendliness” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Penguin, 1990, 101.



Friday, May 25, 2012

Airport on Mactan Island

Rating:★★★★
Category:Books
Genre: Literature & Fiction
Author:Leoncio Deriada
In Leoncio Deriada’s “Airport on Mactan Island,” a family who has lived near the Mactan airport for a decade, is presented with a number of dilemmas.

One day, the mother, unable to stand the noise of the “steel monsters” or airplanes, frets and desperately wants to leave their house. The father’s dilemma is caused only by the dilemma of the wife. His wife pressures him to consider moving out despite the lot’s sentimental value to him. He is torn between leaving the land—which he inherited—and helping his wife ease her troubles. Their son, meanwhile, is caught up with his own problem. He is exploring the possibility of getting a job in the factory and at the same time is helping his father sell guitars. He is more inclined, though, to get the job rather than help his father.

After I asked my juniors class to stage it in the classroom, three students turned in noteworthy insights, clarifying a number of realities raised by the literary work.

In a piece titled “Just the Way It Is,” Irene Grace Lim begins, “In a usual family setup, the man’s decision is final. At times, his decision is unchangeable. We see the same in Deriada’s “Airport on Mactan Island.”

“The husband’s decision was still the final decision for their family. And although the wife was already starting to lose her mind, out of desperation she wanted to get out of that place, the husband still stood with his unshakeable decision to stay. For him, there’s nowhere to go and there’s no one interested in their land. The man said they could get used to the noise of the airport just like the way he did.

“Though his wife was already desperate, driven to leave the house and even the man she married, the man stood by his decision, which shows that essence that while woman wavers, man maneuvers, then prevails.”

Lissa Angela Suyo, meanwhile, focused on the wife’s character, labeling the piece as a matter of “Faith vs. Fate.” She writes, “Like most Filipino Christians in Cebu, the mother’s faith in the Divine Being is on the Sto. Niño. She prays fervently to the statue so that their condition will improve and so that her son’s job away from their place could somehow change their fate. Unfortunately, faith alone did not help her get what she hoped for. With her husband not cooperating, her son getting rejected, with their home daily bombarded daily, she broke down. She lost faith even in her own self that she could maintain her sanity. She was disgusted with her fate. She hoped that by being a wife, her life would change. She wanted to change their fate, but she did not take action to do that. All she did was to complain.

“The wife was so desperate for a new life that she fell apart when she found out that her son, their last chance, didn’t get the job. She believed that to live in poverty was their fate. She thought that by having faith in the Sto. Niño, her fate will change. In the end, she broke apart...she has lost faith in the Sto. Niño, which strengthened her belief that this was, indeed, her fate.”

Then, in a more sweeping effort to read the piece, Casten Guanzon writes, “Leoncio Deriada opens our eyes to some of the more overlooked aspects of the marginalized poverty, what goes on in the home. The play does not focus on poverty or exploitation but rather the domestic scene in a family whose lives have been twisted by progress. The play starts building momentum when the wife and the husband are left alone in the house and it is here that we see two things in contrast: desperation and action.”

For Guanzon, “Desperation is displayed by the wife who nags the husband to leave the place, eventually hating him as much as the airport and its demonic noise. Her husband, almost her exact opposite, is always controlled and calm in his replies except for some emotional peaks on his part. In the end, she breaks down when the Sto. Niño fails to help her son get the job ultimately failing to deliver her from her own hell. She is distraught and unstable, eventually driven to attempt desecrating the statue as her final act to stop the noise.

“But what of action? After all, is it not the wife who starts making plans and suggesting other places? Yes it is; but it is the husband who has done something and, having failed, focuses on adapting to the airport and improvising for anything in their life it has changed. The husband is the one portraying action here. He is practical. Having tried and failed to sell the land, he focuses instead on maintaining their status of life. The wife, on the other hand, is prepared to make blind leaps in her eagerness to escape that hundredth circle of hell filled with its unholy abominations of steel. She is blind to her husband's reasoning because she, in her state, does not or chooses not to see its sense.”

While Lim and Suyo recognized the distraught character in the wife and the composure of the husband, Guanzon saw the play’s binary opposites—the husband’s action and the wife’s desperation.

All of them agreed on how the dilemma of the wife, which embodies the tragedy designed by the author, is not resolved at all.

Tuesday, May 01, 2012

Agua de Mayo



Magayonon gayod sa aga; dai ko na mahahangos 
an mabataon na tambotso kan mga awtong maaragi 
sa tinampo. Dai ko na mababása an trapal kan pulitiko 
na itatahub ninda sako ta maparauran nin makusog 
pag-abot na nin hapon. Dai ko na madadangog 
an hibî kan mga aking nagdadaragían, nagpapastidyo 
sa mga magurang na matiripon sa sakong atubang. 
Dai na ko mabisa sa mga tiyuon na puru’nguton. 
Dai ko na kaipuhan bugnuhon an mga pinsan kong hambogon. 
Maparauran na nin makusog, kaya bisan magbángkay 
an agom ko, dai ko na madadangog an saiyang dayúyu.



Tuesday, April 10, 2012

Se7en Da4s Mak3s 0ne W3ak

An trabaho ta sagkod kalingaan, na paoro-otro sa pitong aldaw kan sarong semana, iyo an nagpapahiro sato. Aru-aldaw garo kita minasakay sa Ferris wheel—minasakat, minababa; kis-a nahahangog kita; kis-a man nakakahingalo kita. Kawasa igwa man daa kitang pinagkakaabalahan, dai kita nalalangkag. Sa kada aldaw na nag-aagi, garo man daa sibot-sibot kita sa satong ginigibo.


Alagad magayon an realidad na ini. Napapamarhay an iribahan tang mga individwal na tawo sagkod an satong sociedad. Nagpapadagos an dalagan kan buhay—sa barangay, sa banwaan, sa siyudad. Por dahil diyan, daing gayo magamo an satong buhay sa kinaban. Kapwa sociedad kag individwal napapamarhay.


Para sa satong trabaho, an satong diskanso amo an regalo. Ukon magsala, naipapagamiaw sato na kita uripon kan siring na kaayusan; kaya an pagmati ta mayo na kitang kapas na baguhon ini. Huna ta logod, kita nag-uuswag, saboot logod niyato kita nagtatalubo. Alagad, padagos sana an paghuna-huna tang ini.


Kawasa nagbabara-ba’lotan an satong pagtrabaho sa indi pagtrabaho, huna ta logod an trabaho sarong pagkastigo, asin an satong kalingaan daing siring man na kamurawayan. Kawasa ta may yara sang oras an satong trabaho, an balor kaini susog sa oras o tiempo, bako sa kun ano man nanggad an satong naginibo. Kawasa an satong obra por ora, igwang istruktura, huna ta man logod sa satong kalingawan kaipuhan mayo sana nin postura.


Nababagol an buhay ta sa paoro-otrong agi kan mga aldaw. An Lunes, iyo an Aldaw nin Kasiributan; Martes, Mierkules, Kasagsagan; Huwebes, adlaw nin Kapagalan, na papadiskansuhon kan Biernes, na iyo an garo baga GRO na minakitik asin minatao nin hingalo sa hapo ta nang mga lawas, an promisang aldaw kan Kasiraman na mayo man nin kasiguruhan.


An promisang ini segun man sana sa paghuna-huna na minagayon an buhay ta sa kalingaan sa duwang adlaw na mayo kita nin obra. Siempre an promisang ini dai man nauutob. Pagdatong kan Sabado sagkod Domingo, nalilingawan ta na an mga nangyari sa nag-aging semana—marhay man o malain—minaha’dit, minaandam naman kita liwat sa Lunes na paabot pa sana.


Sinurublian sa Hiligaynon

kis-a, minsan

magamo, magulo

ukon, o

indi, dai

may yara, igwa



Susog sa obra ni Robert Grudin, Time and the Art of Living. New York: Ticknor and Fields, 1982, 156.


Songs of Ourselves

If music is wine for the soul, I suppose I have had my satisfying share of this liquor of life, one that has sustained me all these years. A...