Boarding House

Dai ka nagluluwas sa kwarto. Pa'no ka maka'laba kan uniporme mo? Mabaraha sa lababo dyan ka mabulnaw kan pantalon mo. Duman kuta sa may banyo sa luwas para mahiwas. Pero baad dakul an nag'aralaba. Yaon siguro si Bornok, 'sugoton ka. Pag nag-abot an kasera, 'singilon ka. Si A'ma mo mayo man pinadara. Ano, bilog na aldaw, digdi ka na lang mabula'tay? Pangudtuhan mo tada na pansit, malutong bahaw. Matara-ta'naw ka na lang sa bintana. Hihirilingon mo na lang an mga tawong nagáaragi sa tinampo. Dai ka na mababa. Maano ka na sana? Malusi-lusi. Bilog na aldaw kang matunganga. Nag'asarakat na si mga kaklase kan ka-boardmate mo sa balyong kwarto. Garo masirine daa sinda; ano ngonyan, Domingo? Maghapon, anong 'gibohon mo? Ma'bayaan ka kan aldaw. Kuta na saimo.

Cause and Effect

This summary is not available. Please click here to view the post.

Ma-Congressman Ako

Nakapagdesisyon na 'ko.

Madalagan ako sa pagka-Congressman. Kaipuhan kan satuyang distrito sarong diputadong may paninindugan, sarong tawong dai tulos matitibag-tibag sa tahaw kan anuman na kalamidad, itong dai tulos malumya sa anuman na baha na mag-agi sa satong mga banwa. Sarong kandidatong makapal an apog. Na iyo an magiya sa gabos tang kasimanwa sa pagsabat kan BAGONG UMAGANG PARATING.

Hahanapan ako nin sala kan gabos kong kalaban, kaya maray lang na mag-entra ako sa pirilian na ini na bistado kan tawo kun siisay man nanggad ako. Ma’wot kong mamidbidan ninda ako bilang sarong honestong tawo, sinsero.

Mayo nin tinatago.

Maski kan ako sadit pa, paraikit na ako. Sarong aldaw igwang ba’gong kawatan na nagluwas kadto sa tindahan, aba anang gayon na ara-awto. A-piso. Mayo ako nin pambakal. May nahiling ako sa pitaka kan Ina ko. Paghali niya sarong odto, pinuslit ko si sarong Rizal dangan binakal ko si ara-awto. Wikwik na kaidto sa eskwela nagpaparakarawat pa kami kan kaklase ko sa libod kan eskwelahan. Aba anang siram magpasawa sa bagay na dai mo pinagalan.

Nagtutubod akong an tawo tubod sa sarong tawong honesto sa sadiri niyang kaakuhan, sa sadiri niyang kakundian. Kun magiging honesto lang ako, masarig sinda sa sarong diputadong mayong tinatago manongod sa sadiri niya. Kun gusto niya man nanggad, mag-LINGKOD sa iba.

An saibong na kampo mahanap ta mahanap sako nin labot—kumbaga, sarong lugad na saindang kakalkagon nganing magnarana’ pa. Mahadit logod sinda ta bubuligan ko pa sindang hanapan nin labot an sakong pagkatawo. Tubod akong sa ngaran nin pagpapakumbaba, mas pipilion kan tawo idtong kandidatong dai nagpuputik.

Mayong balu’bagi’.

Totoo, nabareta kaidto sa radio, nagparapanlamuda daa ako nin mga tindera sa may Divisoria sa Naga. Mayo man na iyan maipahiling sa samo na Permit to Operate tapos maski price tag kan saindang mga paninda mayo sindang pakiaram. Kan sinita ko na sinda, siniri-simbag pa ako kan swapang na tindera (ano baya an magiging reaksyon mo?) Lintian. Saro akong advocate kan consumer’s rights. Sisiguraduhon kong an diretso kan parabakal harayo sa peligro. Gabos na tawo kadamay nanggad ako. Nom! Nagparahibi baga itong tindera, nakikimaherak na dai ko pag-embargohon an tinda niya. Pero an dai niya aram napapakiulayan man lang ako. If the price is right, talagang isusulong ko an consumer’s rights!

Arog ako kayan ka honesto. Ano man na panahon, sa nag-agi kong termino sa banwa, maging kan nagi na kong Kagawad sa siyudad, mayo man nanggad tinaago. Gabos na namamatean, dai napupugulan. Gabos na magustuhan, pirming may paagi para mataparan.

Sa kadakaln na tawo digdi sa realidad, ako an hinahanap na sinceridad, saro sa mga kalidad kan lider na kaipuhan kan distrito ta.

Iyo, inaako ko, mga amigo ko kadaklan mayayaman. Ano baya an magiginibo mo kun ika an pinakamatali sa klase nindo sa College of Law? Kinua akong sekretaryo kadto sa Rotary, makasayuma ka daw? Maurag, pa’no. Haloy ko nang ma’wot makatabang sa mga programa para sa tawo. Sa Rotary dakul akong proposal na naisurat. Maray-rahay baga an kinaluwasan.

Dakul na proyekto an natapos ni Philip bilang district chair, dawa ngani pirang beses na pig-paparasupla siya ni Joey, an mayor kan siyudad na sadiring tawo niya man sana. Pero, dai ka, ta daradakula si commission ko duman kaya pirang semana bara-banggi kami sa Bistro kan mga amigo ko. Sa SIPAG AT TIYAGA, nanood akong manipa sagkod nungka nang mag-kakan nin gina'ga'. Digdi man mahihiling na ako an utak kan progreso kan tawo, dai manenegaran na an progreso mayo lang sa puso, kundi yaon sa GALING AT TALINO.

Itong bareta na dai ko pinadrinohan an parte daryo ko kan siya kinasal kan 2004 sa Tigaon, totoo 'to. Nungka ako masuporta sa tawong mayong utang na boot sa publiko. Inagom niya an aki kan jueteng lord, pa’no? Dai ko matios na madamay sa mga gibo-gibo kan tawong an mga kuwartang ginagastos sa saindang luho hali sa payola.

Sa pulis sana ako masarig ta sinda an mapuksa sa mga tawong kung umasta garo mayo nin pinagkakautangan. Kompiansa ako sa kapulisan ta, sinda an marumpag kan mga kaharungan kun saen an jueteng binobola ara-aldaw. Arog ninda, ako sarong pusikit na paradaya sagkod bentausong linalang. Dai ako mabakli kan sakong ugali. Haslo man nanggad ko, maski kaidto, sagkod ngonyan.

Huli ta ako honesto, mayo na 'kong mababa'go sa sadiri ko mientras na ako nabubuhay.

Surat Halin sa Iloilo Pagkatapos kan Bagyo

Totoo, Manay, an nabaretaan nindo.
Sarong aldaw lang nagparauran sa Iloilo,
Inatong na an kabuhayan kan rinibo katawo—

Sarong aga, Sabadong garo tuninong,
puon nang magparauran nin makusogon.
Dai mi aram maparaduros na maghapon.

Pakapangudto mi pa sana, luminaog na
an tubig sa samong sala; duminagos sa
may platera, sa kakanan, sa may kusina.

Nahiling ko an agom ko entiro nang ha’dit;
naglilimas na siya kan naglalaog na tubig,
Pigparasarakat ko na an samong mga gamit.

Napadari’nas siya sa may banggerahan;
Sahot niya, napilay siya. Dai ako nagtaram.
Tibaad magrugi an samong pag-ibahan.

Siya lang nag-alsa kan magagabat na gamit.
Ginuruyod niya an iba; dangan nagkairipit.
Dai ko daa siya tinabangan; kaya bangit-bangit.

Naglilimas an agom kong garo na mautsan;
Uminabot na an tubig sa samong hagyanan.
Pirang dupa lang an rayo sa samong turugan.

Nagbagunas an uran; garong inuuragan;
Kaya kaming duwa dai nagkadarangugan.
Mga pirang beses niya akong sinilyakan.

Sa itaas kan harong nagparapansaray ako;
Mga gamit na mababasaon pinaratos ko.
Pati bado ming plinantsa ko para sa Domingo.

Pirang oras an nag-agi, an uran huminupa;
Haloy dai huminugpa an duros sa daga.
Napalsok an ilaw. Nagkua ‘ko nin kandila.

Kadtong mabanggi na, an duros sagkod uran
‘puon nang maggumulan; nagpapauragan.
An agom ko nagparapantabuga na man.

Binabasol niya ‘ko kan samong iniistaran;
Hababa daa an daga na kinatutugdukan.
Ano pa lugod ‘baka daa kami malantupan.

Dai ko nanggad siya ngonyan tutumuyan;
An mga pinamanggihan kaipuhan hugasan.
Isasa’ngat ko kaldero, kawali, mga lutuan.

Binabasol niya ako kan saiyang trabaho;
Pirmi daa siyang pagal sa pagmamaestro.
Dain’ data an gibo; hababaon an suweldo.

Dai man nanggad ako mapoon magtaram;
An mga bintana sa katre sakong tatangilan.
Barasa an mga bado. Ay, an iba natapuyasan.

Sinisingil niya ako kan samong kapalaran;
Dai niya daa muyang kami magkadagusan.
Napirit ko lang daa siya na ako pakasalan.

Sa luwas kan bintana, an duros nagisinggit;
Nadadangog ko an mga kahoy pinipiriripit.
Pero sa boot ko, an uran garo nag-aawit.

Sa palibot mi, nag-lilitaniya na an bagyo;
Pero mas malaba an pangamuyo ko sa Ginoo.
Lamuda kan agom ko siguradong mapondo.

Ngonyan na lang ako mapoon magtaram;
Kukuanon ko an rosaryuhan sa may sarayan.
Mapangadiye kami; ako an manganganam.

Sa entirong banggi, aawitan kan uran
an duros na an kurahaw mapapaas na man.
Magdamlag sindang maugayong asta mautsan.

Pagkaaga, dakul man an tubig na nasalod
hali sa may sagurong. Magagamit mi nanggad
pambagunas sa laboy saka dalnak na natipon.

Tuod, Manay, an gabos na nadangog nindo
Sa Iloilo linantop kan baha an ribo-ribo katawo.
Hirak nin Diyos, dai naatong an among ispirito.

Climate Change

Nag-uuran, nag-iinit;
nag-iinit, nag-uuran.
Sabi kan mga gurang
may kinakasal na gurang.
Nag-uuran, nag-iinit.
Nag-iinit, nag-uuran.
Gurang dai na mahalat
magsulnop sainda an saldang.

Encanto

An pagkaaki sarong lumang agihan pakadto sa may dating molinohan kun sain ka nagtago para dai mahiling ni Ruping, si kakawat mo kaidto. Dai ka niya nakua pagka-kamang mo sa may baliti kun sain, sabi ni Lolo Kanor mo, nag-iistar an engkantong si Primitibo.

Dai ka na nagtungá kaya huminabo na sana  an kakawat mo. Pag-sinarom, nakua ka ni Manoy mo harani sa kamalig. Pagal-pagal ka, haros dai naghahangos, mu’singon. Dai ka naggigirong,  bara’ba an kalson.

Mayo nin naghapot kun nagparasain ka. Mayo nin naghapot kun napa’no ka. Pagkabanggi, hinanap mo sainda si Lolo mo—pag-abot niya, mga sanggatos na beses kang huminadok saiya. Sabi lugod kan kabuhan mo, na-ingkanto ka daa.

Tapos na an taraguan nindo, pero poon kadto bisan sain ka magduman, gusto mo na lang magparatago, garong pirming takot kang may makahiling o makakua saimo—sa libod kansa may baylihan; eskwelahan pag-urulian; sa bakanteng lote

Sa laog kan mapa’raton na sinehan sa siyudad; minsan nahiling nagrarabay-rabay sa Naga—hali sa Calle Ojeda asta sa Abella. Sabi ninda, hinahanap mo daa si Primitibo, an tawong lipod na nakaanayo saimo.

    

Flores de Mayo

Susog sa Obra Ni Clemente S. Manaog,
Mio Hermano Intimo
Agosto 2007


Bagacay, 1942

Kan si Rafael San Andres mga pitong taon pa sana, dahil naman gayod sa kahisdulan, igwang nakalaog na crayola sa saiyang dungo. Mga pirang aldaw an nag-agi, mala ta maski ano an gibohon kan ina niyang si Visitacion, dai nanggad mahali-hali an crayola sa dungo kan aki.

Kan bulan na iyan, Mayo, igwa nin pa-Flores si Visitacion sa saindang harong sa Iraya. Dawa na ngani gayod makulugon ang dungo, nin huli ta igwa baya nin tandan na sopas na tanggo saka galleta an mga  aki, nagbale sa Flores si Rafael.

Sa saday na harong ni Visitacion, an mga aki minadarara nin mga sampaguita, gumamela, dahlia, dahon nin cypres na ginurunting na saradit. Maparangadie muna an mga gurang mantang an mga aki nakaturukaw sa salog. Dangan maabot sa cantada an pagpangadie ninda sa Espaniol. Dangan maabot sa parte na an mga aki masarabwag kan mga dara nindang burak sa altar ni Inang Maria. Magkapirang beses masabwag an mga aki nin mga burak segun sa cantada.

Sa mga pagsabwag ni Rafael kan saiyang mga burak sa altar, basang na sanang tuminubrag hali sa dungo niya an crayola. Nagparaomaw si Visitacion asin daing untok na nagpasalamat sa nangyari. Nin huli man sa nangyari, nangayo-ngayo si Visitacion na gigibohon kan pamilya an Flores de Mayo sa masurunod pang taon bilang pasasalamat sa pagkahali kan crayola sa dungo ni Rafael.

Poon kaidto sagkod ngonyan, pinapadagos kan pamilya ni Visitacion San Andres an saiyang panata na dae mababakli ni isay man. Hasta ngonyan, tinutungkusan kan pamilya San Andres an pasasalamat kan saindang mga apoon, patunay na binibisto kan tawo an karahayan kan Mas Nakakaorog.

Naga Nostalgia

Mapa-Naga daa ngonyan si Mama, iibahon si Nene. Kaya ogmahon siya.

Malunad sinda sa halabaon na jeep na Tio Magno. Sasakuluhon siya ni Mama. Maagi sinda sa Manguiring, duman sa dinalanan mi nin tunton kaidto. Pag may nagbaba sa Calabanga, makakatukaw si Nene sa tukawan. Mahihiling niya an nag-aaraging mga harong, karaskason. Nagdadaralagan an mga kahoy sagkod mga poste. Maduroson. Mapirirong siya ta maduroson sa may bintana kan jeep. Sasabihan siya ni Mama na dai iluwas an kamot sa bintana. Magagayonan siya ta maduroson tapos karaskason tapos nag-aarandar an inaaragihan ninda.

Madalhog sinda sa may ka Tiyang Didang sa atubangan kan Supermarket. Magkakahiriling ni Nene kadakulon tawong nag-aaragi. Mabalyo sinda sa tinampo, malaog sa bangko. Mahalat siya ki Mama sa malumuyon na kutson na tukawan sa laog kan Bicol Savings. Malipoton sa laog kan hinahalatan niya. Ogmahon si Nene. Pag inapod na si Mama kan magayon na babaying nakamake-up, kakabiton na siya ni Mama, tatawanan kan babaye si Mama nin kuwarta. Pirang minuto na lang maluwas na sinda.

Makakan sinda sa New China. Masakat sinda sa second floor ta magayonon saka malipoton. Makakan sinda nin pansit sagkod siopao sagkod Royal. Tapos malaog sinda sa Shoppers Mall. Mahihiling ni Nene bagohon an bado kan aki sa display-han kan Shoppers Mall. Babakalan siya ni Mama nin bagong bado sagkod medyas. Dakul nang bado si Nene pagluwas. Ogmahon si Nene.

Tapos babakalan pa siya ni Mama nin sapatos sa Zenco Footstep. Papasukulon si Nene kan saleslady nin pirang padis nin sapatos. Hinuhurulog sa labot hali sa itaas an mga sapatos. Hahapoton siya nin Mama kun piot o haluag. Pag may nagustuhan na siya, babayadan na ini ni Mama. Pagluwas ninda, igwa na siyang bagong sapatos.

Mapangudto sinda sa Supermarket. Ma-order si Mama nin kandingga sa Deniega. Mapapaso si Nene ta mainiton an maluto. Mahuhulog niya an tinidor kan kinapotan niya na tulos an bote nin Royal. Aanggotan siya ni Mama ta nabasa an bado niya. Pupunasan ni Mama an bado ni Nene ta nabasa.

Pagkapangudto malakaw sinda pa-Bichara. Mahiling sinda sa kartel kan bagong pasine. Mahamot an parong sa Bichara. Parong popcorn sagkod malipotlipot sa may sinehan. Mabayad si Mama nin tiket. Makabit si Nene ki Mama tapos mabakal sinda nin Growers sagkod softdrink sa tindahan kan sinehan. Madiklomon sa laog kan sinehan kaya dai mabutas si Nene ki Mama.

Pagluwas ninda sa Bichara, mabalik sinda sa Supermarket. Masakat sinda sa third floor. Mabakal sinda nin gulay, bawang, sibulyas, kamatis, lana, sagkod tinapa. Bago magbaba, baad mapilipili pa sa Mama nin segunda-mano sa second floor.

Bago sinda magbalyo pasiring sa paradahan kan jeep, mahapit muna sinda sa Romero's. Mabakal si Mama nin sa diez pesos na pan Legaspi, an tinapay mainit pa. May kakakanon pa sinda sa jeep bago maglarga.

Maiba man daw 'ko.

Grace after Meals

Nagdamoy si Rudy.
Mu'riton siya pagkatapos
magkakan nin manggang
binakalan niya pa hali sa Leon.
Hinog na daa pero masakrot pa.

Pinandulsi ninda an prutas
kan agom niyang si Maria
na nag-alsom nin balanak
na pinangudtuhan ninda.
Inon-on daa pero mayo nin la'ya.

Huminigda na siya sa papag
nagpapahiran-hiran; hinu-
hugasan kan agom niya
an saindang kinakanan.

Mini-Hydro, Sabado

Amay nag-uli si Kristina.
Nagpaaram siya ka Shiela
sagkod ki Glenn, na nagpapara-
hulnakan na sana poon pa kan aga
pag-abot mi digdi. Siguro nalipot
siya sa paglangoy kansubago.
Pa'no man ko makakalangoy,
amay pa lang baragol na tulos
si bitis ko. Amay pa man talaga
ta dai mi pa nauubos ni Paulo
si panduwang Gilbey's. Maenot
na siya; habo pating magpahatod.

Facebook Poetry

May 6 Friend Requests ka pero saro sana
man an bisto mo sainda: si Noel Blancaflor.
Saiirisay man 'ni? May Sally Diaz, may Stanley Po.
Saiirisay man 'ni? Add mo daa as Friend?
Mayo ning Add as Non-Friend? As Acquaintance?
Dai man daw na an ngaran mo kapangaran mo?

Nag sign-up ka kaidto ta sabi kan amiga mo
ma-Reply siya saimo. Pero perang bulan ka nang
member since April 2009 pa, mayo man siya baga.

Naka-Thumbnail an mga Friends mo Recently Added
pero dai man nagi-reply sa comment mo. Dai mo aram
kong nababasa an pira nang pangungumusta mo. Inutil!

You like this. You sagkod si Polana sagkod si Polano like this.
Ano ta "Comment. Like. Delete." sana? Mayo nin Dislike?

Ay, uni ho, mga quiz-quiz na maski ano na sana.
Anong kanta ka ni Britney Spears? Who cares?
What time will you die? Paligsok man ni ýo.
Igwang Which Sexual Position Are You? Buray ni Ina niya!
Kulang na lang Anong Gamit ni Barack Obama
sa White House an Garo Ika? Stapler.

Kadakul-dakul Causes an inaagdang ayunan mo--
ta'no mayo kang mauyunan? May Plant A Tree,
Donate a Book, Adopt a Child. Ta'no mayo nin
Sire a book, plant a child, write a tree?
Hadaw mayo nin Sue a Government Official
o baad mas magayon: Meet God in Person?

Pirming Mafia Wars an pinsan mong si Ardo--
si Saddam Hussein an nahihiling mo sa logo.
Haros gabos sa Friends List mo nagkakawat
nin harong-harong, kagrugaring nin mga baka,
manok, tuka-rig, gadya, kurasmag na marayo man.
Farmville na pahingurag na lintian.

Bedtime Stories

Dai ka nakakaturog kawasa
ngonyan may nanu'dan kang
bago ki tataramon, agom

Mapaturog ka pa man daw
kun bara-banggi sa ulunan mo
may minahinghing, siram

Dai ka na makakaturog naman
kun kadurog mo atyan
na banggi magkiblit, saro pa

All Souls' Day

Kun yaon si Mama, sasabihan ka ka’to,
sinarablayan ka na naman nin mabata,
dai ka nagduman sa kamposanto.

Nagdara ka nin trabaho sa harong.
Nag-agi na an Sabado, an sobre
kan pa-responso yaon pa saimo.

Mag-andam ka atyan pagsinarom
igwang malayog-layog na kulagbaw
sa kakanan, aram mo kun siisay
an pirming nagtutukaw sa kabisera.

May mapaparong kang napalsok
na kandila; pagsakat mo sa hagyan,
maga’ragot an dating katre ni Lola Dula.

Sa taas an mga ritrato ni Lolo Amon
sagkod ni Lola Iding marayo sa altar.
May nagkua siguro. Baad nagharali?
Nagpakaramposanto ta dakul gayod
an bisitang maarabot sa nitso ninda.

Pag madiklom na, may magkakahurulog
sa atop, ralagabong, bungang santol
parasuba baga pati ‘to si Lolo Peping,
dai ka na mapapaturog, hala ka.

Pistang Gadan

Kun yaon si Mama, sasabihan ka ka’to,
sinarablayan ka na naman nin mabata,
dai ka nagduman sa kamposanto.

Nagdara ka nin trabaho sa harong.
Nag-agi na an Sabado, su sobre
kan pa-responso yaon pa saimo.

Mag-andam ka atyan pagsinarom
igwang malayog-layog na kulagbaw
sa kakanan, tanda mo kun siisay
an dating nakatukaw sa kabisera.

May mapaparong kang napalsok
na kandila; pagsakat mo sa hagyan,
mag'aragot an katre ni Lola Dula.

Sa 'taas an mga ritrato ni Lolo Amon
sagkod ni Lola Iding marayo sa altar.
May nagkua siguro. Baad nagharali.
Nagpakaramposanto gayod ta dakul
an bisitang maarabot sa nitso ninda.

Pag madiklom na, may magkakahurulog
sa atop, maralagabong mga bungang santol;
parasuba baga ‘to si Lolo Peping, dai ko
aram kung mapapaturog ka pa, hala ka.