Pákrit

Kun pákrit ka, tinutuyo mo gayod na magtíos ka. “I’ve been rich and I’ve been poor and believe me, rich is better,” sabi kan sarong artistang Amerikana. Pamoso siyang agít-agitan na minátaram kan nasasaboot alágad habong ihambal kan ibá. Pero tibáad salâ siya. Makahirák man nánggad kun pinapatíos kita kan ibá. Alagad magayonon gayod kun an talagang magtíos muyá ta—mayo kitang gayong problema; mas marhay an salud ta; mas matawhay kaysa kun mayamanon kita. Naiináan an satong mga kahâditan; napaparâ an satong mga kanigoan. Idtong mga nagsurumpâ sa buhay ninda nin chastity, obedience kag poverty—ginpanumdom nindang mangín mas maogma. Ngonyan maogma nanggad sinda. Nungka ka man pagsabihang matios ka ta ngani sanáng makapagsolsol ka. Magdesider kang magtíos ta ngáni sanáng mag-áyo an buhay mo. Dai ka magparápayáman, mas magigi kang maogmá.

Sinurublian sa Hiligaynon

ihambal, sabihon

matawhay, trangkilo

kag, sagkod

ginpanumdom, inisip

mangin, maging

mag-áyo, maging marhay

Susog sa “Frugality” na yaon sa Worldy Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking, 1994, 15.

Gayón

An pisikal na gayón na itinao sana sa tawo—iyo ni an kinakahâditan niya. Dapat orog niyang panumdumon idtong gayón na pwede niyang mapangyari o magibo; ukon itong gayón na pwedeng maparâ o mawarâ. Kaipuhan ta daw magin gayón o magin pirming magayón? Dai gayod. Bako sa sibilisasyon tang ini. Dawa ngani ginadayaw ta idtong mga bagay na mararahay—kaayuhan, kamatuuran, kagayónan.

Napabayaan nang gáyo an gayón sa mga panahon na nakaagi. Alagad ngonyan na mga panahon, an kagayunan na rugaring kan mga diyos sagkod diyosa kan mga Griyego—siempre pa, an gayon na nakukua sa marahay, maboot, marahay an salud, malinig, hipos kag mayad na paminsaron—an mga ini sinasabing rekisitos na ngonyan kan siisay man na tawo, bako na sana kan mga milyonaryo ukon mga tawong yaon sa pwesto. Manongod man sa gayón na naitao sa kada saro sato, dai kita mamroblema, dawa na babaye ka pa. An totoong gayón bako man gabos yaon sa pisikal na komposisyón.

Sinurublian sa Hiligaynon

panumdumon, isipon

ukon, o

ginadayaw, inoomawkaayuhan, karahayan

kamatuuran, katotoohan

hipos, tuninong

mayad, marhay

paminsaron, pag-iisip

 

Susog sa “Beauty” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Press , 1994.

Hírak

Iyo ni an birtud kan mga santo—an kalangkabaan kan siisay man na kalag. An mga nagmukna kan darakulang pagtúo sa mundo nabibisto sa saindang kapas na magtios kaiba kan mga nagtitíos, na magsakit kaiba kan mga nagsasakit—ukon makidumamay sa pagmundo, pagsakit asin pagtios kan iba. An pagkamoot na dai nin pagkaherak bakong pagkamoot kundi saro sanang pagmâwot.

Dawa na ngani masasabi tang saro nang kalangkabaan kan kalag an maherak—na nungka magigibo kan tampalasan na tawo o kaidtong mayo sa sadiring hwisyo—an matúod na pagkahirak dai natatapos diyan.

Dae bastanteng malúoy ka sana. Ini ipinapadayon sa pakiistorya, sa paglinga; sa pagbulong, sa pagtabang, sa pag-ataman kan iba. Kun nahihírak ka, namomoot kang sobra.

Sinurublian sa Hiligaynon
pagtúo, pagtubod
ukon, o
matúod, totoo

Susog sa “Compassion” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Press, 1994, 63.

Dúnong

Bakô man marhay, bakô man maraot; alagad sa kahaluyan, nagkaigwa na ini nin maláin na kahulugan. Ngonyan an dúnong daa—ukon tálî sa ibang pagtaram—an gusto nang sabihon pagmamaneobra sa búhay kan ibá ukon pag-adimuhán kan sarong tawo na makabentahe sa ibá. Sa sini nga tiempo, an mga maálam na tawo, nasasabi na man na mga túso. Alagad an madunong na tawo iyo idtong an ginigibo bakong suwáy sa háwak—sa gabos na oras siya marigmat. Sa kada hirô niya, minalikáy siya na an ibang tawo sa maráot dai madámay. An mga darakulang santo, praktikal na, madudunong pa. Kun an sarong tawo mayád, madunong siya man nanggad. Syempre man, bakong gabos na madudunong, mayád; kag bako man gabos na bakong madunong na tawo, mayád na tawo.

Sinurublian sa Hiligaynon

ukon, o

sini nga, ining

maálam, matali

mayád, marháy

Susog sa “Cleverness” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Press, 1994, 46.

Horóphórop

Iyo man nanggad ni an gustong sabihon kan librong ini. An pagpapangadie kaidto iyo na an paghohoróphórop ngonyan. Pakikipag-ulay sa Dios an pagpapangadie. Ngonyan na mga aldaw, pwedeng nagtutubod kita sa Dios alagad nadidipisilan kitang magtubod sa nagigibo niya sato, o sa puwede niyang gibohon para sato.

Dawa ngani an gabos na kaginhawahan sagkod kasiguruhan na nakukua kaidto sa paagi kan pagpapangadie dai nakukua sa paghoróphórop, kadaklan sa mga ini puwedeng makua. Mayo na man kitang ibang pwedeng gibohon pa.

Sabi ngani kan pilosopong Aleman na si Karl Jaspers, an buhay ta sarong patóod; dangan an dapat tang gibohon, tôdan ta ini. Maaaraman ta asin maiintindihan an kahulugan kaini kun kita may trangkilong pag-iisip; napapades-pades ta an mga sinasabing kolor kan búhay; namamatean ta an drama mantang nasasabotan an sistema.

Sa paghoróphórop, maiintindihan ta an buhay. Iyo ni an magiginibo ta sa parte ta.  Pwede ta man mahiling an kaliwanagan alagad bako bilang premyo, kundi komo regalo. Kun kita minatoktok sa pwertahan, dai man gustong sabihon na makakalaog na tulos kita. Alagad kun dai man kita magpanoktok, mayo man kitang tsansa.

Susog sa “Meditation” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1994, p. 26.

Hamís

Dawa ngani naisurat sa saiyang mga oda kan Griyegong si Pindar an hamis na yaon sa mga kalalakihan, para sato, an hamís ukon sa ibang pagtaram—an pagkamalambing—balwarte sana kan mga kababaihan.

Mga niños kag mga lolos man sana an tinutugutan na magin lâyabon o malambing. Iba pa ngani an aton nga tawag sa amo sini nga pamatasan: swabe, aliwalas, o marahayrahay na ugali.

Dai sana itinutugot an pagiging malambing kan mga babayi, linalangkabâ pa ini, orog na an pagiging masinunod-sunod sa dawâ anong pagibohon sainda.

An pagigin mabuot asin matinao sa ano man na bagay iyo an minapaikot sa kinâban.

An matuod, mayo nin kasimpoderoso arog kan mga kababaihan. Sa satong sibilisasyon sinda nanggad an nagrereynar.

An babaying malambing—maogmahon dangan matinaúhon—iyo an pinakamagayon kag pinakabaskog na gahum sa aton nga kalibutan. Dai ni manenegaran, indî ni madadaihan.

Sarong diyosa si Venus—hinahangaan. Dangan kinakatakutan.

Sinurublian sa Hiligaynon

ukon, o

aton nga, satong

kag, sagkod

kalibutan, kinâban.

indî, dai

Susog sa “Sweetness.” Yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1994, 72.

Ísog

pinoyphotography.org

An ísog hali sa kusóg-boót. An kusóg-boót iyo an may gusto; an ísog iyo an minagibo. An pagtaya kan sadiring búhay, an kabayanihan kan mga kapulisan, bombero, suldado, marino sagkod mga pilóto iyo an ísog kan kusóg militar. Alagad an pagiging sobra kaísog garo man sanang pagbutóg; an pagpapabilib na oróg bako man totoóng ísog, kundi hambóg. Saro an ísog sa mga pinakamagayón na ugali kan tawo. An siisay man na igwa kaiyan dapat tang hangaan sagkod pangarugan. Alagad mangalas kita, an tawo bako man pirming maísog. Pwedeng an sarong kampeon na boksingero matalaw man sa iniikot na baso. An dekoradong heneral pwede man magtarakig sa atubang kan dentistang magabot kan saiyang ba’gang. An tawong nakaabot na sa tuktok kan pinakahalangkaw na bukid sa kinaban, pagkahiling nin ipis, minapiriripit man. Dai ka masupog kun ika natatakot. Mayo man satong maísogon talagang marhay.

Susog sa “Bravery” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1994, 55. 

Pagtaó

regalintentions.blogspot.com

Sa pagtaó, kita an nakakakuá. An pagkamoot, utang na boot, pakikipag-amigo—mga bagay na minapagian sagkod minapaogma sa búhay ta—napapaorog pa kan pagtaó. Kadaklan sa mga palpal na tawo pirming mamumundo; madaling mawaran nin pag-asa; minsan nabubuabua. Igwang sarong kondisyon sa pagtataó. Ano man na itataó kaipuhan itaó tulos ni, na dai naghahalat nin balós, o pa-Dios mabalos. Bakong marhay sa kalag an magtao na igwang hinahalat na kabayaran. Minakurulog an boot kaidtong mga magurang na húgos sa saindang mga kaakian alagad dai man sindá kan mga ini namomo’tan. Pwede man mangyari yan, alagad bako bilang sainda kabayadan, kundi sarong biyaya sa sining mga ginikanan. An kaogmahan sa pagtaó yaon sa pagtataó.

Sinublian sa Hiligaynon

ginikanan, magurang

Susog sa “Giving” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1994, p. 84.

Kusóg

An kusóg kan satóng láwas saróng naturál na regálo satô. Puwedeng mapaáyo an satóng lawás kan ehersísyo, pagkakán, kalinígan sa láwas, sagkód an marháy na ginigíbo sa araaldáw. Alágad pirmíng laín an sinasábi kan media; mayô man talagang nahihirá sa naturál tang kusóg. Dai man kitá pwedeng magín mas mabaskog na labáw sa káya kan lawás na iwináras satô.

Ibá na man na uruláy an kusóg o baskóg kan kalág. An mga pílay o inválido o dawâ idtóng mga pigtaratsarán na maluya, sindá pa lugód an nagpapahilíng nin ísog asin báskog. Nakakagíbo nin kangangalásan sa kalág sa ísip sagkód buhay kan táwo an pagmâwot, an pagpursigí.

An síring nga kláse sang kusóg—kadaklán na beses alágad bakóng pírmi—naghaháli sa mga táwong igwáng tinugaán, igwáng baláan nga paninindúgan, may yarâ sang kamâwotan nga labáw o suwáy sa sadíri nindáng kagustúhan.

Sinurublian sa Hiligaynon

mapaáyo, maparahay

nga, na

sang, nin

may yarâ, igwáng

baláan, sagrado, banal

Susog sa “Strength” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Penguin, 1990, 92.

Kusóg

An kusóg kan satóng láwas saróng naturál na regálo satô. Puwedeng mapaáyo an satóng lawás kan ehersísyo, pagkakán, kalinígan sa láwas, sagkód an marháy na ginigíbo sa araaldáw. Alágad pirmíng laín an sinasábi kan media; mayô man talagang nahihirá sa naturál tang kusóg. Dai man kitá pwedeng magín mas mabaskog na labáw sa káya kan lawás na iwináras satô.

cruciality.wordpress.com

Ibá na man na uruláy an kusóg o baskóg kan kalág. An mga pílay o inválido o dawâ idtóng mga pigtaratsarán na maluya, sindá pa lugód an nagpapahilíng nin ísog asin báskog. Nakakagíbo nin kangangalásan sa kalág sa ísip sagkód buhay kan táwo an pagmâwot, an pagpursigí.

An síring nga kláse sang kusóg—kadaklán na beses alágad bakóng pírmi—naghaháli sa mga táwong igwáng tinugaán, igwáng baláan nga paninindúgan, may yarâ sang kamâwotan nga labáw o suwáy sa sadíri nindáng kagustúhan.

Sinurublian sa Hiligaynon

mapaáyo, maparahay

nga, na

sang, nin

may yarâ, igwáng

baláan, sagrado, banal

Susog sa “Strength” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Penguin, 1990, 92.

Paghâdit

Úkon muya mo sang mas námî nga terminolohiya—angst—(hambál sa Aleman), saro sana ining normal na ugali kan tawo. Sa katunayan, susog ki Martin Heidegger, sarong pilosopong Aleman, kaipuhan ta man nanggad an maghâdit sa satong buhay. Siempre an sobrang paghâdit—dawâ ano man na bagay na sobra o labaw, bakong marhay. An marhay kaiyan, susog sa sako nang inagihan, kun kita naghahâdit, maghâdit lugod kitang sagad. Kumbaga, sa modernong paghambal, career-on ta an paghâdit. Sabihon ta sa sadiri ta na naghahâdit ako ngonyan, dangan paurogon ko gid nga mayád an paghâdit na ini. Nin huli ta nag-aaram kitang marhay na naghahâdit kita, tulostulos ini malalampasan ta. Nagiging kabudláyan an paghâdit kun madangog kita sa ibán nga nagasilíng indî kita magparápanumdóm. An matúod sinâ, maghâdit ka kun gusto mo, alagad magparahâdit kang mayád sagkod na mag-abot an tiempong dai ka na naghahâdit.

Elmer Borlongan, "Grass Fire"

Sinurublian sa Hiligaynon

úkon, o

sang, nin

námî, marháy

nga, na

hambál, apód

gid, nanggád

mayád, marháy

kabudláyan, sákit

ibán, ibá

nagasilíng, nagsasábing

indî, daí

magparápanumdóm, magparahâdit

matúod, totoó

sinâ, sa árog kaiyán

Susog sa “Worry” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Penguin, 1990, 38.

Ehersísyo

Buot silingon an pisikal na pag-ehersisyo, nalangkaba na man na marhay kan iba. Siring kan ibang tawo, an mga inaapod na atleta o mga parakawat, nagkakagaradan man—bako man talagang mas haralawig an buhay ninda. Pwede nganing mas amay sindang magadan kawasa kan ehersisyo. Dangan kalabanan, bako man sindang orog na mabaskog ukon mas maogma kaysa sa iba. Matuod nga mas marhay gayod an pamatyag ninda—mas marhay an pagturog sagkod normal an timbang ninda.

Alagad mas orog na may kwenta an maayo nga pamatyag sang kalag. Marhay-rahay na mag-unat kita kan kalamias ta, alagad orog na igwang saysay an mag-unat kita kan satong panumduman, o paayuhon an salud kan satong kalag. Orog na igwang balor an magin baskog an satong kalag sa atubang nin Dios asin tawo.

Pansegunda sana digdi an gabos na ehersisyo kan lawas. Igwang merito sa baskog na lawas, alagad mas igwang biyaya sa mabaskog nga kalag. Kadakul sa makukusog na tawo mga berdugo; darakula mga kalamias ninda alagad an ugali daingdata.

Sa pag-ataman kan lawas, bastante na gayod na sa araaldaw, nakakapamus-on ka; kag nagpapalas ka kan kuko mo kun an mga ini haralaba na.

Sinurublian sa Hiligaynon

buot silingon, gustong sabihon

kalabanan, kadaklan na beses

ukon, o

matuod, tama

nga, na

maayo, marhay

pamatyag, pagmati

sang, kan

paayuhon, pakarhayon

baskog, marahay an salud

baskog, makusog

nakakapamus-on, nakakaudo

Susog sa “Exercise” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Penguin, 1990, 100.

Pagkámainamígo

Atâ bako nang magasto, kadakula pa kan balyo. Dai man daa kaipuhan na sincero an saimong pagbugno: an dikit na pagbabalatkayo iyo an minapaandar sa makinarya kan komunidad tang mga tawo. Kun kalabanan, pinapahiling o pinapamatî ta sa iban nga muya ukon uyam kita sa íla, mayo kitang kinalaín sa mga kabataan sa day care center na tibaad pirmi sanang nagdidiringkílan nagkukurulugan naghihiribían kawasâ mga pusngak pa bayâ. Kaipuhan ta an minsan na pagsagin-sagin—ukon sa ibang pagtaram, pagpugol kan satong sadiri. Dai ta paglingawan an kasayúran sang una nga an sarong kutsarang tanggúli bako an sarong galon nin suka an minapadulok sa ligwan, na nagiging tabuán. Kun mainamígo kang marhay, tibaad an makidamay saimo gamáy. Alagad dikít sanang tiempong indî ka manîno, mayong tawong madulok saímo.

Sinurublian sa Hiligaynon

pagbugno, pagtîno

kalabanan, kadaklan na beses

nga, na

iban, iba

ukon, o

sa íla, sainda

kabataan, kaakían

kasayuran, kasabihan

sang una, kan enot na panahon

gamáy, dikit

indi, dai

Susog sa “Friendliness” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Penguin, 1990, 101.

Servicio

“Ich dien,” iyo ni an panáta kan prinsipe kan Wales—maserbe ako. Sabi ni Jose Ortega y Gasset sa libron Invertebrate Spain, kadtong panahon an pagserbe bako sanang kagalang-gálang sagkod magayon gibohon kundi iyo sana ini an paagi ta nganing an tawo makapadágos, ta nganing an katawohan makaantos. Ngonyan na sana man an servicio bako nang gustong sabihon regalo,  kundi sarong kontrata; ngonyan saro na sana ining obligayon na an katumbas kwárta. Ngonyan na sana man an inaapod na servicio igwa nin presyo—kadaklan na beses halangkáwon pa an singil sa kagamáy na gibo. Alagad an totoong kantidad kan servicio sa tawo bako sanang kwarta, kundi an saiyang kalipayan, an saiyang kaogmáhan. An ginasiling tang servicio nagi na sana ngonyan isa ka produkto—ginapangdalok kun bagaman ipabakal, kaya tinatawad, binabarát—parating linalangkába sa mga karatula sagkod media na dai na man makatutubod.

Sinurublian sa Hiligaynon

kagamay, kadikit

kalipayan, kaogmahan

ginasiling, sinasabi

isa ka, saro na

ginapangdalok, pinapan-imot

Biligaynon [Binikol sagkod Hiniligayon] kan “Service.” Yaon sa Worldy Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner, Viking Press, 1990.

Resisténsya

Aba ánang sirám kan buhay kan mga táwong igwá kaini. An resisténsya kan sarong táwo susog sa saiyang salud, sa mga bágay na namána niya sa pamilya, sa kultura, sa klima, sa saiyang kinakakán; segun man sa mga pangyayári sa saiyang palibot, sa saiyang komunidád o ibán pa. An sinasábi tang resisténsya dai nakatiwangwáng sana. Bakong gamá-gamá. Kun igwa kita nin resisténsya, dai ta saná mapapangyári an mga bágay, madadaog ta pa an minakontra sato. Kun an gamá-gamá ngaya iyo an tubig, an resisténsya iyo an kinompresor na tubig. Kaipuhan tang manu’dan kun pa’no gamiton an ináapod na resisténsya, o an báskog nga kusog. An mga nagpaparádaralágan nin hararáyo dai man tulos minakurutipas pagtanog pa saná kan silbáto. Mayong kitang dakul na magiginibo kun dai maluwáyluway, dai matyaga. Kun igwá man kita nin kusog alágad pabiribigla man lang, siring yan sa kikilát na biglang matáma sa dagá, nakakakilaghán, nakakadiskwido, alágad waáy pulós. An ginasiling na  resisténsya iyo an kuryenteng hababa saná an boltáhe, alágad haloy na panahon matao nin enerhiya, mahátag sang kusog, sige sanáng láad, dai napapalsok.

Sinurublian sa Hiligaynon

iban, iba

báskog, maurag, pinakamarhay

nga, na

waáy pulós, mayong kamanungdanan

ginasiling, sinasabing

mahatag, matao

sang, nin

Susog sa “Energy” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1990, 75.

Pagtaóng-gálang

Sang naglígad, amo ini an satuyang panukol o palatandaan kan sarong tawong maáyo an pagpadakula. Dai naghaloy, nawara na sana sato an pagtaóng-gálang. Sa katunayan, kadaklan na beses, naoogma pa kita kun mayo ni, na garo logod ini pakaraot o pakitang-tao sana. Dai.

Igwang tiempo kadtong an pag-“tabi-apo” sa mga lugar na sagrado, an pagtaóng-gálang sa mga banal na tawo, an pagdungog sa yaon halangkaw sa puwesto, sa igwang kaálam, sa gurang, sa maboot, sa mabini, sa matali, sa magayon an ugali, nagparahay bako sana sa nasambit nang ta(ma)wo o grupo, kundi mismo sa tawong nagtaóng-gálang. Sa pagtataóng-gálang, an duwa nagakalípay, napapamarhay.

Saro ning pagbisto sa mga nakakalangkaw, nakakamarhay, hapós kag udok sa boot na ginahatag kan tawong pareho man ninda kagalang-galang, pareho man ninda kamarhay.

Sinurublian sa Hiligaynon

sang naglígad, kan nakaagi, kadto

amo, iyo

maáyo, marhay, magayon

kaálam, kaaraman, kabatiran

tamawo, tawong lipod

nagakalípay, naoogma

hapós, pasil, madali

kag, sagkod

ginahatag, tinatao

Susog sa “Respect” yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1990, 74.

Pagtíos

pusongcheesecake.wordpress.com

Kun tinuyo mo gid nga magtios ka o mangin pobre, pwede tang sabihon na nagbabanal ka. Sabi ni Rainer Maria Rilke, sarong manugsulat na Aleman, an tawag sa sini, grosser Glanz von innen, ukon sarong dakulang kalangkabaan kan kalag. Mayo man talaga sato an muyang magtios, o mangin pobre, dawa na ngani para sato gabos iba-iba an pagiging pobre. Sa America, imol na an tawo kun mayo siyang maimbong na tubig sa gripo ukon mayo siyang kuryente sa harong. Dai ta man talaga aram an totoong balor kan kakanon, panapton, kag harong. Kun nagtitios kita, dai man gustong sabihon, dai na kita maogma. Bago man gabos na pobre bakong maogma. Mga tawo an nagpapaogma sato, bakong mga bagay. Alagad makaturutristi kun an kaimolan ta iyo an mangin kabangdanan para kita kontrolon ukon abusuhon ukon uripunon kan iba. Law-ay man na bangud sa satong kadaihan, marugado kita sa trabaho, o magadan. Mamundo kun uripunon logod kita kan satong kapwa, kun an lawas ta sagkod kalag dai na magdakula. Makangirhat gayod na kawasa mayong-mayo kita, manhabon kita sa iba o mabasag an satong pula. Pero an iba sa mga mayong-mayo talaga maoogma na, masisigla, mayo nang minama’ngay pang iba. Magayonon gayod kun mayo ni saro satong pobre. Pero kita bala magalipay? Makanuod daw kita kan sakit sa buhay? Magi daw kitang mas marhay?

Sinurublian sa Hiligaynon

gid, nanggad, talaga

nga, na

mangin, maging

manugsulat, parasurat

tawag, apod

sa sini, digdi

ukon, o

imol, pobre

panapton, gubing, bado

kag, sagkod, saka, buda

kaimolan, kapobrehan

kabangdanan, dahilan

law-ay, maraot

bangud, dahil

magalipay, maoogma

Susog sa “Poverty” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1990, 97. 

Pagtábang

Kun an tábang líbreng itinaó (mas marháy kun iyó), dángan man binísto kan nangaípo kainí, masasábi tang sarô ning kláse nin pagkámoot; dángan kun síring, iyó na gayód ni an pinakamarháy na giníbo kan tawo pára sa saíyang kápwa.

An mga darakulang táwo daí man nakakaántos kun sindá nagsosoroló-sólo. Alágad an mga pigádong nagtatarabáng-tábang, dawâ anóng óras nakakásaráng. Pero bakô man gabós na pagtábang marháy. Dai ka man maoogmá kun sa pagtábang mo napipirítan ka saná. Kun minatábang ka man na naghahalát nin balós o karíbay, mababaldê ka sana.

Kalabánan gánî, an pagtábang sa kapwa máyong naitataóng marháy. Kan áki pa daá si Hitler, naherákan siya dángan tinabángan kan nagkápirang mabobóot na Hudyó. Kan siya nagdakúla, naungís siya saindá dángan pinagaradán niya an pagkadakúl-dákul na mga Hudyó.

Sa pagtábang mo sa ibá, hingowáhon mong daí na siya giráray magsárig saimo. Magtábang kang sarô o duwáng beses saná, dai na diyan labí pa. Daí ka man maghalát nin anó man na balós. Kun iká man an natabángan, magpasalámat ka tulos; ma-ogmá ka. Dai man paglingawí an sábi kan mga guráng—kun an búlig itinaó mo sa oras mísmo nin pangangaípo, dóble an tábang na naitaó mo.

Sinurublían sa Hiligáynon

nakakaántos, nakakatíos

pigádo, nagtitiríos

nakakásaráng, nakakaráos

kalabánan, kadaklán na béses

gánî, ngánî

búlig, tábang

Susog sa “Help” yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1990, 111. 

Salúd

An satuyang salúd saro nang isyung moral. Obligado kita gabos na magin maray an salúd. Kun nagkakahelang kita, dai buot silingon kinakastigo kita kan Diyos dahil sa satong kasa’lan o kara’tan na ginibo; ano man na pag-alaman bunga sana kan satong sadiring kakulangan.

Ano man na helang puwede tang likayan; an siisay man na naghehelang tibaad sa saiyang kalag igwang kaulangan. Dawa ngani an kadaklan na helang bunga kan kapabayaan, an iba por dahil sa kapaladan—herensia o kapalibutan—daing pagkaaram, o sabihon ta na sanang kamalasan. Mismo an pagkabangkag na magkaigwa nin marhay an salud, an pagkamasiri o paglikay kan lawas sa gabos na pag-alaman saro man na helang.

Kun kita nagkakahelang, napaparahay lugod kita. Napipiritan kitang horop-horopon kun anong klase an satong pagbuhay; nabibiyayaan an satong ispiritu. Kun kita nagsasakit, napapamati satuya an pag-antos kan iba. Berdugo kun magsugo an satong sadiring sakit, an sadiri tang kulog. Kadaklan na beses, dai ta maaraman kun igwang kamanungdanan an pagsakit—alagad kadaklan na beses, ining pag-antos an minatulod sato pasiring sa tama, pakadto sa husto, na tibaad nungka ta maaabot sa ibang paagi.

Detalye kan rebulto sa University Chapel
kan Ateneo de Naga. Rinitrato kan Septiembre 2011.

Sinurublian sa Hiligaynon

silingon, sabihon

pag-antos, pagsakit, pagtios

pakadto, paduman

husto, tama

Susog sa “Health” na yaon sa Worldy Virtues: A Catalogue of Virtues ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1990. 

Pagtúyaw

Síring sa pagsílot, an pagtúyaw sa sarong bágay itataó mo saná kun hagádon saímo, úkon pigbayádan ka. Dawâ nanggigiríil ka na, nungka ka magtabúgâ o magtúyaw na garong ika na sana an igwang aram—na daw tanan nga salâ lang ang ginapangítâ mo, o na garóng ika na an butugón. Kakádlawan ka ninda; magsalâ, dakul kang makakaíwal.  Kun matúyaw ka, kaipuhan itong bakong suway sa háwak. Pwede ka man magtúyaw sa magalang na paági. Ihámbal mo an pagtúyaw sa mahinay na tataramon, itong dai nanduduhágî, itong dai nangrarátak. Ipasábot mo sa tinutúyaw an tanán na kaayúhan siní; dangan hatági sing damô nga konsiderasyon. Uróg na marhay na sabihon mo kun ano an kapás mong magtúyaw; silíngon mo man kun wâáy ka gid diretso nga magsilíng sang amó.  Salâ nganing pagtaram an ginasilíng nilang “constructive criticism.” Kabáli kaya digdi an mga gigibúhon mo ta nganing an nasambit nang bagay mahímô sing mas manámî kag mas maáyo. Kun siring, ini saro nang marhay na sílot; buót silíngon siní, liliwaton mo an mismong bagay na saimong tinutuyaw. Ini nangangahulugan saro nang bâgong obra, saro nang bâgong bagay; bakô na ning pagtuyaw.

Susog sa “Criticism” na yaon sa Worldly Virtues ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1990, 33.


Sinurublian sa Hiligaynon

ukon, o kun

daw, garo

tanan, gabos

ginapangítâ, hinahanap

kakádlawan, ngingirisihan

ihámbal, sabihon, taramon

mahínay, luway-luway

kaayúhan, karahayan

siní, kaini

hatági, tau-hán, ta’wan, ta’wi

sing, nin

damô, dakul

nga, na

silíngon, sabihon

wâáy, mayo

gid, nanggad

magsilíng, magtaram, magsabi

sang amó, kaiyan, kaini

ginasilíng, sinasabi

nilang, nindang

mahímô sing, magibong

manamî, marhay

maáyo, marhay

obrá, gíbo

Bikol Etymology

Silot, n.

1. Tibaad hali sa “Zealot.” Sa Biblia, sarong sekta sa tiempo ni Hesukristo na kun makatúyaw ki Hesus garong sinda na sana an maray na tawo, na daw sinda na sana an mga aki nin Diyos).

2. Sa Espanyol, abíso; sa Filipino, páyo; sa Ingles, advice.