Bisto Mo Ko, Ne? Ako Si Kulas.

Bisto mo ko, Ne? Ako si Kulas, 
idtong nanuparan mo kadto sa patubas. 
Pagkahiling mong ito sako sa may luwas, 
kadakuldakul na ayam sa daghan ko kuminurutipas. 

Bisto mo ko, Ne? Ako ‘ni, si Kulas. 
Nagkarigos ako sa salog, inihugas langkawas. 
Pag sinarom sa bintana mo ika an nagbukas,
inawitan ta ka kaiba kan sakong kuwerdas.

Bisto mo ko, Ne? Si Kulas, abaana ‘yan.
Sarong banggi pigparakamros mo ko sa daghan. 
Nagdagitab an ulunan sa liwanag kan bulan; 
gusto ta kang magpondo pero habo mo man.

Bisto mo ko, Ne? Si Kulas baga ako. 
Siisay itong kaakbay mo kansubago? 
Saen mo nabisto ining Poncio Pilato? 
Ta’no kinakabit ka kan maski kun sin-o?

Bisto mo ko, Ne? Ako baga ‘ni, si Kulas. 
Ining Polanong winalat mo sana sa luwas, 
gabos sa palibot ko kan uran binabagunas; 
hilnga, rungas sa daghan ko asta ngonyan la’bas.

The View from Mt. Mayon

Certain dimensions are altered

by chance height or

deliberate distance.

On this slope at 25 hundred feet

rivers and roads,

hills and houses

Shrink. Even the sea is changed,

becomes a kitchen plate of blue—

so empty, so new.

And this proud breast-mountain

turns into a fulcrum

for the universe—

Brings us to the company of stars:

beyond its graveled

bouldered peak,

We hear the arguments of suns,

the briefs of planets,

judgments of galaxies.

We hear the relevance of men questioned:

our politics and terrors,

our many gods and treasures

into awesome absurdities reduced.

Luis Cabalquinto

The Literary Apprentice 47:2, November 1974, 74.

Do Not Judge the Book by Its Cover

Ining mahibog na paperback
obra kan babaying nakablusang puti—
“our ground time here will be brief”–
an titulo niya, kaya gayod an author
mismo an yaon sa enot na pahina.

Ini man saro enot daang collection
kan hoben na author kaya siguro
mahipis man sana. Tubig an yaon
sa prantera—kun basahon mo garo
an mga obra maestra, barasa-basa
an papel kan gabos na tawo saiya,
lamos-lamos kaanggotan an kada rima.

May sarong tinatakan na “discarded”—
tapos sabi sa likod, magayon daa
an naenot niyang libro, poetry selection kan 1972. 
Dai mo tulos maburubuklat
an cover, first name kan author peter.

Igwang saro na gibo daa nin poet lauriat—
baad may mga appetizer an tula niya,
o igwang epigrams kada chapter ninda—
dangan haralabaon an iba, o an pira
pinangararan niya sa amiga; mas gwapa
kun raging an mga tsismis sa iba—
dai ka mangalas garo mahihinggustuhan ka.

Sa blurb man kan saro, kan ginigibo daa
kan author an mga obra, tinabangan siya
kan sarong anghel. Haloy man siguro sindang
nagdurog kan saiyang musa; kan dai sinda
nagkauyon sa sarong metapora, tinuwadan siya
kan kapareha; mayo nin ibang yaon
sa cover niya, kundi balukag na sana.

Magayon ining saro ta garo kadakul
pangyayari sa saro sanang tema—
an ama kan kag-obra. Tibaad nagkahilang
si ama niya, tapos narahay. Tapos nagkahilang
giraray, tapos narahay. Tapos nagadan.
Sa huring pahina, nagpaparataram an ama
sa irarom kan daga—an cover niya
garo dai matapostapos na lapida.

Babayi ginkawatan sa simbahan

“Babayi ginkawatan sa simbahan”—thus read the headline in Hublas several months ago. I was traveling to Roxas City at the time when I caught glance of this banner printed in big boldface. Just as I was about to make out something further on the paper, the Ceres bus had already wheeled away from the Tagbak terminal.


I thought it was fine. I did not need to read the news story anymore. The headline in Hiligaynon was enough for me, a Bikolano, to assume what it was about. I smiled.


I knew what the Hublas headline meant in Hiligaynon—a woman must have been pick-pocketed or stolen of her property while she was inside the church. Yet, if I found roughly the same headline on a Bikol newspaper, the headline would rather mean something more sinister than petty theft.


There were at least three words in the headline which I readily understood. In Bikol, “babayi” also means woman, and “simbahan,” obviously one coined from Tagalog, means church.


The third word—kawat—is also a Bikol word. The anomaly lies in the word “kawat” which is the content word in the headline, even as it determines the “what” of the news story. Minus the Hiligaynon prefix gin- (the Bikol parallel prefix is pig-), the word “kawat” in Bikol means “to play.”


Depending on the context given, the word “kawat” in Bikol means “leisure,” but can even be used to infer sexual connotation, as in “sexual play,” or like someone “played with something or someone and took for leisure,” as in “kinawatan” or “pigkawatan.”


It thrills me to know and understand these two amazing languages—Bikol and Hiligaynon. While there are countless words in both Bikol and Hiligaynon which have the same meanings or interpretations, there are instances wherein the meaning of one word means two different things, or extremely the opposite.


Take the case of the word “daog.” In Hiligaynon, daog is an adjective meaning “winning, or ruling over.” In Bikol, however, the same concept of competition is indicated by the word daog, only that it means the opposite—“daog” means someone who has lost, ironically not the one who won. Furthermore, the counterpart of Hiligaynon’s “daog” is Bikol’s “gana” or “nanggana;” while Hiligaynon’s loser, “perde,” is also “loser” in Bikol.


Bikol and Hiligaynon are two distinct languages perhaps born of the same parent. Or is it safe to say they are two peas in a pod? Sometimes, words in both languages mean the same thing; but in many other instances, they do not.


And as it turned out in this example of a newspaper headline so well phrased to capture the short-attention span of the street reader, the Bikol language turns out to be the more sinister, only if we consider the word “kawat.”


Reading it normally as a Bikolano, I found the story behind the Hublas headline rather tragic—a woman was sexually abused, or worse, raped in the church.


If at all permitted, the full Bikol headline would now read—Babayi pigkawatan sa simbahan” or “babayi pigkarawan sa simbahan,” which extends the meaning further away. Here, the use of the word “karaw” subjects the woman to all possible forms of abuse, superstitious, real, imagined or otherwise.


If we think a bit further, perhaps the woman who was stolen of her belongings in the church—if at all that was the story in the Hublas issue—was nothing but the Hiligaynon language itself being raped by the Bikol sensibility.


The expression is innocently accurate and truthful in Hiligaynon, but the Bikol’s understanding departs from its original sense.


It thrills me to know two languages—Bikol and Hiligaynon. Given a certain expression containing words that are actively used in both languages, I am flung open to endless possibilities of meaning.

Siling Ninda

Maurag ka, siling ninda.
Napalagda mo na sa Willprint
an bago mong mga rawitdawit.
Si mga tawong pinabarasa mo
nagkakabarangit; an iba nag-iirinit.
An lengwahe mo daa abang lanit.
Kaidto, bago ka’yan, sabi ninda
maartehon ka man lang daa.


Uragon ka, siling ninda.
Pagkatapos kan si palabas mo
'urupakan si mga nakadaralan. Yaon
si Nathan Sergio pati si Mayor Robredo.
Kaidto, bago ka’yan, hulit kan migo mo
maghanap ka na lang ibang magigibo.


Mauragon ka, siling ninda.
Nasurat mo na an haloy na kutang nobela.
Garo daa ki Gamalinda.
Tapos si Isagani Cruz pa an mabasa.
Kaidto, bago ka’yan, siling ninda
may delusions of grandeur ka daa.

Duwang Tigsik

I


Tigsik ko ining mga akusado
pag may vista, baga na mga kutuhon
na kalaw garo mga rungaw-rungaw 


II
Tigsik ko ining abogada 
an edad garo nang kwarenta 
'laba na an dungo kahahambog 
mga rungaw pigpaparasururog. 






Susog sa Obra ni Gaile Prado, abogado
Oktubre 2004 

Firing Squad, Bagacay Chapel, June 1978

Dos anyos ka digdi na kara-karga kan ina mo—nakatukaw kamo sa puro kan halabang bangko. Dawa ngani minumuruta ka pa, sa liog mo yaon an gabat kan mga luha kan nabalo mong ina. Nagpaparahibi siyang nakahiling ki Manoy mo, matua nindong tugang. Hilinga an ba’ba’ ni Nene mo—an ngudoy na garo nang masasa’bitan nin kaldero sa laba, nagpapastidyo sa ina, nagngunguyngoy sa dai niya aram na pagkawara. Malinaw an sentenciang ginibo kan binayadan na ritratista. Sa sarong pitik kan lente niya, nakuanan nin ladawan an pinakamamondong istorya. Nakahilira kamong mga nailo sa halabang bangko, anom gabos—naghahalat nin sentensya kan panahon na ngapit pa.

Pig Latin

Pigpaparagiribo mo an mga bagay na ninonoynoy mo
na garo sinda mayo lamang nin kamanuelvillaran. 


Pigpaparadelosreyes mo an mga tawong piniperlas 
mo na garong dai mo sinda pagsasayasayan.


Pigbabayani mo an mga maerap sa banwaan 
na roxas mo saimo hali an mga kabibinayan. 

Pacquiao vs. Clottey

Minapoon pa sana an boxing sa TV paturuyatoy na an mga taga-barangay ta makikidalan sa tuytuyan na linagan nin telon sa natad kan kapitan.  Mayo nin malaog ngonyan sa tinapayan—mayong linuto na tinapay kansubanggi. Pagkahapon na pinapabaralik an tumatawo sa bakery. Yaon palan si ilusyon ni Jonalyn hali pang detachment sa Maysalay. Sabi kan daraga duman daa padayonon an bisita sa panaderya. Daing sabi sabi an duwa nagsarado sa panaderya. Pagkalaog pa sana ninda sa tindahan pigpaparahadukan na kan Cafgu an daraga. Dai nakakapalag an babaye sa purusog na pamugol kan bisita. An irarom kan estante nagpaparayugyog, an mga hurmahan nagkakahurulog.

Speaking in Tongues

Basi wala man gid sing kaayuhan

dito sa balat ng lupa. Tibaad an

tanan nga mga bagay sa kalibutan

waay man sing kamanungdanan.

Baad dai mo man kinahanglan matultulan

an mga pulong sang kamatuoran, if at all.

Is it not that you must live the very words

na inspired ni Bro & not just read about him?

Kay you’d just tend to ask more questions

re this Prince of Peace —the way, truth, life—

than just easily tag a photo of him.

Basi simpli sana man an boot silingon

sang mga sugilanon sa ginatawag

nga salvation history: An aton kaluwasan

Daw nabal-an na man kahit noon pa

ng sabi nila’y isang bula-an na poeta:

“Have Come, Am Here,” sabi niya.

Okun basi sakto gid man si San Agustin—

“My soul is restless” kuno “until it rests

in thee...” or something to that effect.

Bakong sabi ta simpli man lang?

An hapot eu ni, in ur lyf, wer &

wen & how ds He take efkt?

Garo palan bulong, may taking effect;

garo ordinance, may effect ti vi ty.

Bakong an sabi daa sana man simpli? Uni.

1 message received: “Wer na u? here na He.”

Magayonon Gayod Pag Gadan Na

Magayonon gayod pag gadan na ako.

Dai ko na mahahangos an mabataon

na tambotso kan mga awtong maaragi

sa kamposanto. Dai ko na mababasa

an tarpaulin kan pulitiko na ipinantrapal

sa kabaong ko ta nagparauran nin makusog

paglubong sako. Dai ko na madadangog

an hibi kan mga aki na nagdadaragian,

nagpapastidyo sa magurang kan mga nakilubong.

Dai na ko mabisa sa mga tiyuon na puru’nguton.

Dai ko na kaipuhan ti’nuhon pa an mga pinsan

kong hambogon. Matangis man siguro an agom ko

pero dai ko na madadangog an saiyang dayuyu.

Awit ni Awel

Papatioson siguro Niya kami dahil amay na nailo.

Saraditon pa an mga tugang ko, balo na an ina ko.

Paparaoton gayod an buhay mi, uya kami solo-solo

Gadan na an ama na kuta na mapadangat man samo.

Papasakitan kaming entiro; pirming madulok sa lolo.

Dai bastante an hanap kan inang pirming nadidismayo.

Papahibion an ina kong solo-solo sa saiyang agi-agi

Siisay an mapaalo saiya na nagtatangis barabanggi?

Papasukuon man nanggad gayod an saiyang ispiritu.

Ako man gustong mag-iskusar mabuhay, pero pa’no?

Papatagason an boot ko pero sa Diyos gayod ako masarig

Ako man sana daing magiginibo kun mayo nin kabulig.

Papakusugon an maluya kong boot; kami ni Mama matabang.

Magian ta magian an mga bagay na dipisil ming masarangan.

Papatingkalagon niya ‘ko aga-aga, mahagad tabang sa Kaglalang

Sabihon sako an ama dai man nawara, kundi kinua lang.

Papangyarihon an mahuyong boot, pirming nagsasarig, nagtitiwala

Sa kusog asin kapas kan Kaglalang, kan Bathala Na Iyo An Bahala.

Manuel Cepe Manaog

[23 November 1943–01 June 1978] 

Awit ni Awel

Papatioson siguro niya kami dahil amay na nailo.
Saraditon pa an mga tugang ko, balo na an ina ko.

Paparaoton gayod an buhay mi, uya kami solo-solo
Gadan na an ama na kuta na mapadangat man samo.

Papasakitan kaming entiro; pirming madulok sa lolo.
Dai bastante an hanap kan inang pirming nadidismayo.

Papahibion an ina kong solo-solo sa saiyang agi-agi
Siisay an mapaalo saiya na nagtatangis barabanggi?

Papasukuon man nanggad gayod an saiyang ispiritu.
Ako man gustong mag-iskusar mabuhay, pero pa’no?

Papatagason an boot ko pero sa Diyos gayod ako masarig
Ako man sana daing magiginibo kun mayo nin kabulig.

Papakusugon an maluya kong boot; kami ni Mama matabang.
Magian ta magian an mga bagay na dipisil ming masarangan.

Papatingkalagon niya ‘ko aga-aga, mahagad tabang sa Kaglalang
Sabihon sako an ama dai man nawara, kundi kinua lang.

Papangyarihon an mahuyong boot, pirming nagsasarig, nagtitiwala
Sa kusog asin kapas kan Kaglalang, kan Bathala na Iyo An Bahala.



Manuel Cepe Manaog
[23 November 1943–01 June 1978]