Friday, July 20, 2012

Past Blessed the Child

It was great to be a child in those days.

On lazy afternoons, my brother Mente, my sister Nene and I made horses out of Mother’s pillows and played the Zimatar or Diego Bandido episodes which we heard over DZGE, the local radio station.

We played in the rooms upstairs, riding our pillow horses, facing our enemies and pursuing our adventures, until our Manoy Ano scolded and told us to bring the beddings—blankets, sheets and all—back to order or else Mother would call it a day when she returned. But we would play to our hearts’ content; after all, we thought Mother would be pleased because we were only playing inside the house. That way she would not really be bothered.

Some other days, in my grandparents house which we call Libod (literally, backyard), my cousins and I would play taraguan (hide and seek) and be thrilled by not easily finding all the playmates. After a while, one would give up not “seeking” the last one hidden; and find out he already left because his mother asked him to run an errand. And so we’d stop and think of other games which would thrill us.

We would then gather and tell stories we would just invent. Once, I wove a story about the pictures from a book I read until my cousins pestered me to finish it perhaps because it did not make sense perhaps because I only jumbled them.

At the time, we made our toys out of materials just available to us. We made our own toys and games and we enjoyed them. Perhaps they were cruder but we and our imaginations, not our toys, not other things, were responsible for our own enjoyment.

Our parents—aunts and uncles—did not mind especially if we were all playing in Libod. Here, left to our own devices, we devised our own games, things and stuff and in the long run, made memories which we can only consider ours. In the open yard of our grandparents’ compound, my parents ancestral house—we were free to play. The space, the time, the freedom given to us by our ginikanan (parents) allowed our imagination to create things that pleased us. And when we played our games, we did not only kill our boredom; we also made some things worth remembering.

In those days, a child’s play was also his passion, if not his “profession.” If my nephews Yman and Yzaak play their Ragnarok or Pokemon cards today, I also collected my own set of tex cards and lastiko (goma or rubber bands). In those days, to have your own box of tex cards or a string of lastiko was like to have invested well in stock market. In our time and place, these were the child’s prized possessions.

The game of tex and lastiko went side by side. For each player’s turn, we flicked three cards—my own and those of two other opponents and added up the numbers of the cards facing up. He whose cards faced up with the highest sum won. For the bets, we piled tens or twenties or even hundreds of rubber bands of grouped colors. The winner took all these wagers.
We would do this routine until someone among us knew he’s collecting the cards of all the rest. Anyone who refused to continue playing after he’d won big was called saklit. Having gained such reputation, he would be avoided by others. In my case if I began to win big, I just felt lucky if my playmates parents summoned them to run an errand or already asked them to go home. That formally excused me from gaining the “ill repute.”

In our sixth grade, my classmate Michael Arimado from Triangulo was the “official” King of Tex and lastiko, having won over every other classmate from Baybay, Iraya and even Tigman. He was undisputed. Like a small-time Mafia, Michael would hang his long string of lastiko on his neck, while he swung his sinampalok (tamarind-shape bolo) during our hawan (weeding) sessions in Mr. Olarve’s Industrial Arts class.

At recess, he would invite Edgar Bayola or Sulpicio Purcia to challenge him at the back of the Marcos Type Building. Talk of the early days of UFC. In these Days of Pre-Physical matches, Michael would win big and reclaimed his “title” now and again.

It came to me that I could be like Michael. So gradually I went to start “collecting” my own set, by playing other classmates and betting my own sets of cards and lastiko. When I became fond of tex, it wouldn’t be long till I had won my own box and some 500 pieces of lastikong sinaralapid (braided rubber bands of various colors) which I now hung like the two snakes of Zuma’s, the Aztec-inspired character I read on Aliwan Komiks.

Like my classmate Michael, I had become a self-declared King of Tex in my own right, through my own tex, sweat and cheersBut this glory would be short-lived; I would soon declare “bankruptcy” of this investment after Mother discovered my necklace-length collection of lastiko. She must have thought I was already distracted in my studies so she asked Manoy Awel to burn this “investment” one evening when he was cooking our kinusidong abo for supper. No questions asked. Barely having arrived from an errand, I tried to save them from the stove but it was too late. That night I cried the hardest and the loudest.

In those days it was great to be a child.



Sunday, July 01, 2012

Man and dog


Sa The Grey na binidahan ni Liam Neeson ngonyan na 2012, an walong survivor sa nagbagsak na eroplano haling Alaska— kabali an karakter niyang si John Ottway—nagkagaradan man giraray pagkatapos.

Guardia kan sarong oil drill team sa Alaska si John Ottway. An apod niya sa trabahong ini—“job at the end of the world,” kun sain an kairiba niya mga “fugitives, ex-cons, assholes, men unfit for mankind.” Kadaklan kan mga yaraon duman mga pusakal, hinarabuan kawasa sa danyos ninda sa sociedad.

Patapos na an kontrata ni Ottway, pinapauli na siya. Alagad kan solo-solo siya sarong banggi, nagsurat siya sa agom niya, dangan nagprobar siyang maghugot. Kan babadilon niya na an sadiri nin shotgun sa kadikloman kan niyebe, nag-alulong an mga lobo (wolves). Nakulbaan siya kaini. Dai siya nadagos maghugot.

Pauruli na sinda kan kairiba sa drill team; tapos nag-crash an eroplano. Sa gabos na sakay, walo sana sainda an nagkaburuhay. Sa wreckage, an ibang nagkaburuhay naghaharadit nagngungurulngol ta nagkagaradan sa impact an mga pag-iriba ninda. Si Ottway nakaapon sa harayo. Pero pagkagimata niya, hinaranap niya si iba. Nakabalik siya sa binagsakan.

Dinulok niya si Lewenden, sarong kaibahan na nagtuturawis an dugo sa tulak. Naghaharadit na an ibang mga amigo ninda. Nagngunguruyngoy. Hinapot ni Lewenden si Ottway kun ano an nangyayari. Sabi ni Ottway saiya na magagadan na siya. Pinabagol ni Ottway an luong kan lalaki. Kinaulay niya ni kag pighapot kun siisay an saiyang namomotan. Kinaulay niya pa astang dai nagdugay, nautsan na ni.

Dai naghaloy, pinangenotan ni Ottway an grupo. Hinambal niya sa ilang maggibo sinda nin kalayo, nganing dai sinda magkaragadan sa lipot. Magharanap pagkakan dangan magharali sa crash site.

Pagharanap ninda nin mga nagkataradang kakanon sa wreckage sagkod mga bagay na magagamit, nahiling ni Ottway na ginuguyod kan lobo an sarong pasaherong babae, nag-uungol pa ni kan sagpangon kan layas na ayam. Sinaklolohan kuta ni Ottway alagad gadan na an biktima. Dinulak niya an ayam kaya kinaragat siya kaini. Nagkadarangog kan iba kaya nasaklolohan si Ottway. Kinarne kan lobo an tuhod niya pagkatapos.

Sabi ni Ottway na tibaad kuta nin mga wolves an lugar kun saen nag-crash an saindang eroplano. Piggagadan kan mga hayop na ini an mga tawong nararabay sa saindang balwarte. Hambal pa ni John Ottway sa iba, dai man kinakakan kan mga sapat na ini an mga tawo. Kinakaragat man lang ninda, sagkod ginagadan, sabi niya. Sa layas na kadlagan, tibaad mayo sindang ibang madalaganan.

Minaray logod nindang magharali, magparalarakaw maghanap nin rescue ta harayoon an saindang natubragan. Bago sinda naghali sa crash site ta nganing madulagan an mga wolves na nag-atake sainda, nanganam si Hendrick, sarong doctor. Iyo ni an sabi niya, “I feel like we should say something. I feel like with all these bodies all people have died, it doesn’t seem right for us to walk away. “God bless these men. Some of them are friends we could be lying here with them.” Nagtingag siya dangan naghambal, “Thank you for sparing us; and helping us. O, and keep that up, if you can.” Alagad, sa katapusan kan istorya, mayong naginibo an pangadie kan sarong survivor na doctor. Gabos sinda sa dalan nagkagaradan.

Sobra sa kabanga kan pelikula, nagparararalakaw nagparadurulag nagparatarandayag an mga survivor parayo sa mga lobo; alagad bago man ini natapos, saro saro sindang nagkaurubos. Kan saiya nang toka pagbantay pagka enot na banggi, inatake kan lobo si Hernandez pag-ihi kaini. Siya an enot na nagadan sa grupo. Kaya sabi ni Ottway magharali na sinda duman. Pagparalarakaw kan grupo parayo sa crash site, nawalat man si Flannery sa tahaw kan yelo kawasa dai nakayahan an lipot sagkod an halawig na lakaw. Nawalat-walat siya dangan inatake kan mga lobo.

Pag-camping na ninda sa taas kan kabukidan, nahangog sa halangkaw na altitude an negrong si Burke. Sa saindang pigtuytuyan, magdamlag nagparaduros nin makusogon. Pagkaaga, nakua si Burke kan pag-iribang saro nang yeladong bangkay. Si Talget napilay kan makasabit ni sa kahoy pagrulukso ninda pabalyo sa halangkawon na salog. Kan buminagsak na siya sa daga, hiniribunan tulos siya kan mga ayam dangan ginuruyod. Si Diaz napagal na sana man magparalakaw kaya nagpawalat na sa may gilid kan suba.

Sa kadudulag sa naghahapag na mga lobo, naglumpat si Hendrick sa suba tapos nagpaatong sa sulog, nakairarom siya sa dakulang gapo saka duman nalamos. Si Ottway iyo an nakahampang kan alpha male, an pinakahade kan mga wolves sa mismo kaining kuta. Dai na pinahiling an saindang pagdinulak, kan inatake ni Ottway nin kutsilyo an ido. Sa huring ritrato kan pelikula, nakahandusay si Ottway, sagkod an maisog na hadi kan mga ido.

Sa pagdulag kan mga survivor, ginuyod ninda an pamimilosopiya kan kagsurat kan istorya. Linangkaba kan pelikula an konseptong naturalismo na pinadaba kan Pranses na manugsulat na si Emile Zola, sarong pagtubod na an tawo oripon kan saiyang sadiring natura. Mayo nin magigibo an inaapod kan ibang free will, o fighting spirit. Para ki Zola, sagkod sa mga nagsurunod saiya, mayong ibang minapaitok sa buhay kan tawo kundi an saiyang Kalibutan, an gabos-gabos na mga bagay-bagay sa saiyang kinaban. Garo man sana sinabi kaini na mayo nin kapas an kalag na magpapangyari para an tawo maparahay o mabanhaw an saiyang kaugalingon sa katibaadan.

Linangkaba man kan pelikula an vulgarized na konsepto kan survival of the fittest. Sa naturalistang kinaban, an hadi kan kadlagan iyo an layas na ayam. Garo daing kapas an tawong lampas an an isog kan mga hinayupak na mga ayam. Dawa gurano kaisog kan tawong hampangon an saiyang kaiwal niyang ini sa kadlagan, magagadan siya ta magagadan.

Sa climax kan sugilanon, nagprobar si Ottway na tampadan an bagsik kag an isog kan mga lobo. Nagtrayumpo man kuta siya alagad, kawasa an tawo sagkod hayop parehong nagadan, lininaw sa pelikula na nungka madudulagan kan tawo an ungis kan kadlagan, an layas na kabihasnan, kun sain tibaad an hayop, bakong an tawo—an hadi kan kagabsan.


Sinurublian sa Hiligaynon
nakulbaan, nakilaghanan
kag, sagkod
sa ilang, saindang
naghambal, nagsabi
naglumpat, luminukso
manugsulat, parasurat
mabanhaw, masalbar
kaugalingon, sadiri
sugilanon, istorya


Dakulang Kalugihan

Or How Memories Are Lost Or Stolen Because They Aren't Made in the First Place Dakul an kalugihán kan mga estudyante nin huli kan pandem...