Showing posts with label translation. Show all posts
Showing posts with label translation. Show all posts

Monday, October 10, 2016

Pákrit

Kun pákrit ka, tinutuyo mo gayod na magtíos ka. “I’ve been rich and I’ve been poor and believe me, rich is better,” sabi kan sarong artistang Amerikana. Pamoso siyang agít-agitan na minátaram kan nasasaboot alágad habong ihambal kan ibá. Pero tibáad salâ siya. Makahirák man nánggad kun pinapatíos kita kan ibá. Alagad magayonon gayod kun an talagang magtíos muyá ta—mayo kitang gayong problema; mas marhay an salud ta; mas matawhay kaysa kun mayamanon kita. Naiináan an satong mga kahâditan; napaparâ an satong mga kanigoan. Idtong mga nagsurumpâ sa buhay ninda nin chastity, obedience kag poverty—ginpanumdom nindang mangín mas maogma. Ngonyan maogma nanggad sinda. Nungka ka man pagsabihang matios ka ta ngani sanáng makapagsolsol ka. Magdesider kang magtíos ta ngáni sanáng mag-áyo an buhay mo. Dai ka magparápayáman, mas magigi kang maogmá.

Sinurublian sa Hiligaynon
ihambal, sabihon
matawhay, trangkilo
kag, sagkod
ginpanumdom, inisip
mangin, maging
mag-áyo, maging marhay

Susog sa “Frugality” na yaon sa Worldy Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking, 1994, 15.

Friday, September 04, 2015

Gayón

An pisikal na gayón na itinao sana sa tawo—iyo ni an kinakahâditan niya. Dapat orog niyang panumdumon idtong gayón na pwede niyang mapangyari o magibo; ukon itong gayón na pwedeng maparâ o mawarâ. Kaipuhan ta daw magin gayón o magin pirming magayón? Dai gayod. Bako sa sibilisasyon tang ini. Dawa ngani ginadayaw ta idtong mga bagay na mararahay—kaayuhan, kamatuuran, kagayónan.

Napabayaan nang gáyo an gayón sa mga panahon na nakaagi. Alagad ngonyan na mga panahon, an kagayunan na rugaring kan mga diyos sagkod diyosa kan mga Griyego—siempre pa, an gayon na nakukua sa marahay, maboot, marahay an salud, malinig, hipos kag mayad na paminsaron—an mga ini sinasabing rekisitos na ngonyan kan siisay man na tawo, bako na sana kan mga milyonaryo ukon mga tawong yaon sa pwesto. Manongod man sa gayón na naitao sa kada saro sato, dai kita mamroblema, dawa na babaye ka pa. An totoong gayón bako man gabos yaon sa pisikal na komposisyón.

Sinurublian sa Hiligaynon
panumdumon, isipon
ukon, o
ginadayaw, inoomawkaayuhan, karahayan
kamatuuran, katotoohan
hipos, tuninong
mayad, marhay
paminsaron, pag-iisip
 
Susog sa “Beauty” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Press , 1994.

Dúnong

Bakô man marhay, bakô man maraot; alagad sa kahaluyan, nagkaigwa na ini nin maláin na kahulugan. Ngonyan an dúnong daa—ukon tálî sa ibang pagtaram—an gusto nang sabihon pagmamaneobra sa búhay kan ibá ukon pag-adimuhán kan sarong tawo na makabentahe sa ibá. Sa sini nga tiempo, an mga maálam na tawo, nasasabi na man na mga túso. Alagad an madunong na tawo iyo idtong an ginigibo bakong suwáy sa háwak—sa gabos na oras siya marigmat. Sa kada hirô niya, minalikáy siya na an ibang tawo sa maráot dai madámay. An mga darakulang santo, praktikal na, madudunong pa. Kun an sarong tawo mayád, madunong siya man nanggad. Syempre man, bakong gabos na madudunong, mayád; kag bako man gabos na bakong madunong na tawo, mayád na tawo.

Sinurublian sa Hiligaynon
ukon, o
sini nga, ining
maálam, matali
mayád, marháy

Susog sa “Cleverness” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Press, 1994, 46.

Horóphórop

Iyo man nanggad ni an gustong sabihon kan librong ini. An pagpapangadie kaidto iyo na an paghohoróphórop ngonyan. Pakikipag-ulay sa Dios an pagpapangadie. Ngonyan na mga aldaw, pwedeng nagtutubod kita sa Dios alagad nadidipisilan kitang magtubod sa nagigibo niya sato, o sa puwede niyang gibohon para sato.

Dawa ngani an gabos na kaginhawahan sagkod kasiguruhan na nakukua kaidto sa paagi kan pagpapangadie dai nakukua sa paghoróphórop, kadaklan sa mga ini puwedeng makua. Mayo na man kitang ibang pwedeng gibohon pa.

Sabi ngani kan pilosopong Aleman na si Karl Jaspers, an buhay ta sarong patóod; dangan an dapat tang gibohon, tôdan ta ini. Maaaraman ta asin maiintindihan an kahulugan kaini kun kita may trangkilong pag-iisip; napapades-pades ta an mga sinasabing kolor kan búhay; namamatean ta an drama mantang nasasabotan an sistema.

Sa paghoróphórop, maiintindihan ta an buhay. Iyo ni an magiginibo ta sa parte ta.  Pwede ta man mahiling an kaliwanagan alagad bako bilang premyo, kundi komo regalo. Kun kita minatoktok sa pwertahan, dai man gustong sabihon na makakalaog na tulos kita. Alagad kun dai man kita magpanoktok, mayo man kitang tsansa.


Susog sa “Meditation” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1994, p. 26.

Tuesday, May 13, 2014

Hamís

Dawa ngani naisurat sa saiyang mga oda kan Griyegong si Pindar an hamis na yaon sa mga kalalakihan, para sato, an hamís ukon sa ibang pagtaram—an pagkamalambing—balwarte sana kan mga kababaihan.

Mga niños kag mga lolos man sana an tinutugutan na magin lâyabon o malambing. Iba pa ngani an aton nga tawag sa amo sini nga pamatasan: swabe, aliwalas, o marahayrahay na ugali.

Dai sana itinutugot an pagiging malambing kan mga babayi, linalangkabâ pa ini, orog na an pagiging masinunod-sunod sa dawâ anong pagibohon sainda.

An pagigin mabuot asin matinao sa ano man na bagay iyo an minapaikot sa kinâban.

An matuod, mayo nin kasimpoderoso arog kan mga kababaihan. Sa satong sibilisasyon sinda nanggad an nagrereynar.

An babaying malambing—maogmahon dangan matinaúhon—iyo an pinakamagayon kag pinakabaskog na gahum sa aton nga kalibutan. Dai ni manenegaran, indî ni madadaihan.

Sarong diyosa si Venus—hinahangaan. Dangan kinakatakutan.


Sinurublian sa Hiligaynon
ukon, o
aton nga, satong
kag, sagkod
kalibutan, kinâban.
indî, dai


Susog sa “Sweetness.” Yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1994, 72.

Si Nonoy Ko Dakula Na


Darakulâ nang marhay an mga abága niya, 
garong si Houdini kadto pag inuurunát na kainí 
an hawák háli sa pagkákakadéna. Garo kansuarín sana 
kadtong pinapatúrog ko pa siya, sinusúlok ko 
sa tamóng luway-luway an sararádit niyang buól. 
Garo kansuarín saná kadtong pigbubulús-bulósan 
ko siya, pigtuturón-turón dángan sinasaló dángan 
kinakargá. Dai ko siya maladáwan na bakô nang aki. 
Dápat nánggad mag-andám na ako; dai na ko dapát 
mahadlók sa mga láki ta si babâ ko sarô na man. 
Mayo man lámang ni sa panumdúman ko 
kadtong uminulpót siya hali sakô—
sarong kinandádong kahón sa tahaw kan niyebe 
kan Hudson—inabrihan an pwerta, 
pigruluág an mga kadena, dángan kuminámang 
padígdi sa sakong mga abága. Pigpaparahiling 
niya akong garo si Houdini—pig-iistudyúran 
kun pâno makaluwás sa kahón, 
nakangírit tápos minapagápos. 


Sinurublian sa Hiligaynon
láki, lalaki
mahadlók, matakot
panumdúman, isip
pig-iistúdyuran, pig-aadalan


Susog sa “My Son The Man” ni Sharon Olds, 1996.
Dakitaramon ni Niño Manaog, 2014.

Thursday, May 01, 2014

Truth about Cats and Dogs

Pagkatapos kong mag-Internet sa lobby kan International House ngonyan na banggi, nagpaaram na ko sa in-charge na si Michelle na mauli na ko.Nagpaalam na akong uuwi na ako.

Paluwas, nariparo kong igwang nakalukóng ído na nakabantay sa may lobby. Sinabihan ko si Michelle na igwa ka man palan niyako nin bantay digdi sa luwas. Palabas, napansin ko ang isang asong nakabantay sa may lobby. Kako may bantay ka pala dito sa labas, (sabi ko) kay Michelle.

Paglakaw ko pabuwelta sa kwarto, suminunod sako an ído na kansubago pa sana nagbabantay sa may lobby. Dai ko man inapod an ído alagad ini suminunod sako. Pighayô ko an ayam nin perang beses alagad nagparasunod sana ini sako. Noong naglakad na ako pabalik ng kwarto, bumuntot sa akin ang aso. Hindi ko naman siya tinawag pero bumuntot siya. Mga ilang beses ko ring itinaboy subalit bumuntot pa rin ito sa akin.

Pagkabalyo ko nin duwang building, yaon siya sa likod ko. Enot nagsusunod, dangan paghaloy haloy, nag-aabay na sako. Pagkadaan ko ng dalawang gusali, nandoon pa rin siya sa likod ko. Una bumubuntot lang; mayamaya, sumasabay na siya sa akin.

Pag-abot ko sa tugsaran kan dormitory kun sain yaon an Room 11 na tuturugan ko, yaon pa an ído. Pagdating ko sa harapan ng Dorm building kung saan naroon ang Room 11—andu’n pa rin ang aso.

Sa sunod kong pwertahan, nahiling ko igwang sarong ikós; piglalabaran niya an duwang ogbon. Pagkahiling sako kan ikós, nakilaghanan ini; luminukso dangan nagtago sa may mga tinanom sa garden. Nawalat niya an duwang ugbon sa may pwertahan. Sa sunod na pinto, nakita ko ang isang pusa; dinidilaan niya ang kanyang dalawang kuting. Nakita niyang mayroong paparating; nagulat siya; dali-dali itong luminukso palayo at nagtago sa halamanan sa di kalayuan. Naiwan ang dalawang kuting sa may pinto.

Kan pigkukua ko na an llabe sa bulsa ko, pigranihan kan ído an duwang kuting, Dangan nanggigil na garong makikikawat siya sainda. Alagad dai pa ngani napaparong kan ído an duwang ogbon, luminuwas basang hali sa mga tinanom an inang ikós, dangan kinamros an ining ído—an duwa man na ogbon kasingrikas kan ina nindang luminukso parayo. Dinudukot ko na ang susi sa bulsa ko, nilapitan ng aso ang dalawang kuting—nanggigil at makikipaglaro sa kanila. Pero hindi pa nga naaamoy ng aso ang dalawang kuting, kisapmatang iniluwa ng halamanan ang inang kuting at kinamros ang aso. Tumalon papalayong kasimbilis din ng kanilang ina ang dalawang kuting.

Nakilaghanan man nanggad si ayam; Dangan nag-arual na garong dinulak siya kan dakulaon na hayop. Alagad, mas dakula pa siya sa inang ikós.Talagang nagulantang ang aso; nag-arual siyang parang inaaway ng pagkalaki-laking halimaw. Pero mas malaki ito sa inang pusa.

Nagdalagan parayo an ayam. Nakilaghanan. Huminakay. Dangan ruminayo. Tumakbo ang aso papalayo. Gulat na gulat ito. Humikab. At saka lumayo.

Luminaog na ko sa kwarto ko. Pumasok na ako sa kwarto ko.


Hiniram sa Bikol
kinamros, kinalmot
nag-arual, umungol, umiyak

Saturday, November 23, 2013

Kamundúan

Grant Wood, American Gothic, 1930 
Dai man gustong sabihon na pag nag-agom na an sarong tawo, dai na siya mamumundô. Katubuan, idtong mga tawong minaagóm o minapaagóm sa saro man na habong mamundô, mamumundô man giraray. Dai mahaloy, mamamatean ninda na an pinakamakuring kamunduan iyo idtong mag-ibahan sindang duwa. (Hindi naman ibig sabihin na kung mag-aasawa ang isang tao'y hindi na siya malulungkot. Malimit, yung mga nag-aasawa o nakakapangasawa ng mga taong ayaw ding malungkot ay magiging malungkot pa man din. Di maglalaon, mararanasan nilang ang pinakamatinding lungkot pala ay madarama sa pagsama sa taong tulad din nila.)

Igwang tolong klase nin kamundúan. An enot iyo idtong kamundúan kan sarong tawong dai man nanggad nakánuod makibágay sa iba. Kun an tawong ini makaagom nin pareho niya, dakulon sagkod dakulaon an mga hahagadon niya sa iba. Dai niya aram na pareho ninda dai kaya; kung kaya sinda orog pang mamumundô, dai maoogma. Idtong pelikulangMarty manongod sa sarong surupgon na lalaking nakatagbo nin saro man na surupgon na babayi—dangan nagi sindang maogma bako man makatutubod. Garo idtong istorya ni Cinderella. (Merong tatlong uri ng kalungkutan. Ang una ay iyong lungkot ng isang taong hindi natutong makisama sa iba.)

An panduwang klase nin kamunduan iyo idtong yaon sa mga tawong kabaliktaran an pamatásan kan idtong enot na grupong nasambit. Sinda idtong mga tawong bíbo sagkod pamoso. Sinda idtong muya gid maging pamoso sa dawa ano na sana man na paagi. An mga arog kaining klaseng tawo mauurag sa negosyo sagkod sa pagkumbinsir sa tawo. Kadaklan sainda sa paghiling ta mga gwapo o gwapa, ukon kaaya-aya. Alagad an totoo, dai man talaga sinda tataó sa kama ukon mayong sinabi sa romansa—dawa ngani pwede tang masabi na kadakul na sindang nakapareha. An arog kaining klaseng tawo nasasakitan makiunóy o makiiba sa mga tawong saboót niya dai niya makakaya. Sa pag-agom o dawa sa anong pakikiiba sa kiisay man na tawo, kun dai akuon kan tawong siya pareho man sana kan iba, ukon halangkawon an hiling kan tawo sa sadiri niya, dai man nanggad siya maoogma, dawa na ngani dakul siyang kakilala o kadakuldakul barkada.

An pantolong klase nin kamundúan yaon duman sa tawong an paminsaron pirmi dapat siyang mauragon sa ano man niyang gigibohon. Kabali igdi itong mga artista, o mga manugsulat, mga intelektwal, mga kagrugaring kan mga kompanya ukon mga lider kan industriya. Kadaklan na beses, maboboot sinda kag maáyo duman sana sa mga tawong ila nga mapuslan. An mga arog kaining klaseng tawo mayong tiwala sa iba, dawa sa mga agom (man sana) ninda. Saboot ninda, mayo ni ano man na marhay na magigibo an iba. Para sainda an gabos na tawo kaulangan ta nganing maabot an kaogmahan o kaayuhan. Kaipuhan nindang an mga tawo kag tanan na mga butáng mag-ikot sainda.

Pwede sindang makaagom nin huli ta sinda magagayon asin makagagahum. Makakaagom sinda nin mga tawong makakatios kan saindang ugali, ugáring sa halipot na tiempo sana. Dai mahaloy an saindang iribahan. Kag maprobar pa sinda sa iba o minsan nagkapira—alagad nungka sinda matiwala. Sa saindang esposo o esposa orog pa sindang magpaparasuspetsa; nungka sinda maoogma.

Sinurublian sa Hiligaynon
pamatásan, ugali
gid, nanggad
ukon, o
paminsaron, pag-iisip
manugsulat, parasurat
maáyo, marahay
ila nga, saindang
mapuslan, mapapakinabangan
makagagáhum, makapangyarihan
butáng, bagay
ugáring, alagad
kag, dangan


Dakitaramon kan “Loneliness” ni William Lederer sagkod ni Don Jackson. Yaon sa Patterns: A Short Prose Reader 2d ed. Mary Lou Conlin, ed. Boston: Houghton Mifflin, 1988, 151.




Ísog

pinoyphotography.org
An ísog hali sa kusóg-boót. An kusóg-boót iyo an may gusto; an ísog iyo an minagibo. An pagtaya kan sadiring búhay, an kabayanihan kan mga kapulisan, bombero, suldado, marino sagkod mga pilóto iyo an ísog kan kusóg militar. Alagad an pagiging sobra kaísog garo man sanang pagbutóg; an pagpapabilib na oróg bako man totoóng ísog, kundi hambóg. Saro an ísog sa mga pinakamagayón na ugali kan tawo. An siisay man na igwa kaiyan dapat tang hangaan sagkod pangarugan. Alagad mangalas kita, an tawo bako man pirming maísog. Pwedeng an sarong kampeon na boksingero matalaw man sa iniikot na baso. An dekoradong heneral pwede man magtarakig sa atubang kan dentistang magabot kan saiyang ba’gang. An tawong nakaabot na sa tuktok kan pinakahalangkaw na bukid sa kinaban, pagkahiling nin ipis, minapiriripit man. Dai ka masupog kun ika natatakot. Mayo man satong maísogon talagang marhay.

Susog sa “Bravery” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1994, 55. 

Pagtaó

regalintentions.blogspot.com
Sa pagtaó, kita an nakakakuá. An pagkamoot, utang na boot, pakikipag-amigo—mga bagay na minapagian sagkod minapaogma sa búhay ta—napapaorog pa kan pagtaó. Kadaklan sa mga palpal na tawo pirming mamumundo; madaling mawaran nin pag-asa; minsan nabubuabua. Igwang sarong kondisyon sa pagtataó. Ano man na itataó kaipuhan itaó tulos ni, na dai naghahalat nin balós, o pa-Dios mabalos. Bakong marhay sa kalag an magtao na igwang hinahalat na kabayaran. Minakurulog an boot kaidtong mga magurang na húgos sa saindang mga kaakian alagad dai man sindá kan mga ini namomo’tan. Pwede man mangyari yan, alagad bako bilang sainda kabayadan, kundi sarong biyaya sa sining mga ginikanan. An kaogmahan sa pagtaó yaon sa pagtataó.



Sinublian sa Hiligaynon
ginikanan, magurang


Susog sa “Giving” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1994, p. 84.



Thursday, October 03, 2013

Obra et labora

Aga sa opisina nakatukaw ka sa imo nga lamesa, garo binubutingting an mga files sa saimong vertical folders. Garo igwa kang pigpaparahanap. Makiling ka sa wala, bubuksan an sulong-sulong kan lamesa. Maka’lot kan buhok ta garong naggagatol. Sa orasan mo, alas nwebe y media pa sana. Magagayon palan an pagkahilera mo kan mga folder. Matindog ka, magayon gayod magtahar kan mga lapis na ini. Haralaba pa pero pudpod na an mga puro. Taharan mo an duwa.

Sige, maglista ka kan mga tatapuson mo ngonyan. Ano na ngani to? Ano na ngani si huri mong project? Garo si folder sa puro an eenoton mo, bakong iyo? Garo baga dai pa natapos si sa sarong project. Dai pa palan tapos an ginigibo mo sa file na ito. Taposon mo muna to. Mag-apod ka muna. Apodan mo si kaopisina sa balyong department. Ano na ngani si tuyo mo saiya?

Sa poon, pormal man daa an pataratara nindo sa kada saro. Ito man daang obra sa opisina man nanggad. Ara atyan, mauunambitan mo saiya na nagtaas na naman an gasolina kaya garo naisipan mong mag-commute na sana pasiring sa opisina. Ay iyo? Maistorya na man si nasa balyo na pig-iingatan niyang dai magparakakan nin mahahamis kawasa at risk siya na magka-diabetes, sabi kan doktor niya. Hambal mo na logod saiya na updan ka niyang magparegister sa Mayor’s Fun Run sa Domingo ta nganing makaexercise man kamo, bako sanang anas trabaho. Sige na logod, atyan na lang. Tibaad magkadungan kamo sa lunch sa canteen, sabi. 

Haen ka na ngani kansubago? A, gigibuhon mo na palan itong surat para sa LGU, pero garo break time na. Magkape ka muna. Mantang nagkakape, habo mong pagparairisipon si mga ginigibo mo. Mapapanlingaw ka. Pagkatapos mabuwelta ka na sa lamesa mo, yaon an gibong dai mo matapostapos. Sige, poon ka na.

Nawalat mong bukas an door, ta garo mainit sa laog kansubago. May malaog na kabisto. Siya ni idtong saro man na parapalimanliman. Mabâbâ. Siya ni idtong kadakul aram na paiplî—tsismis sa opisina, mga manlaen-laen na kamanungdanan sa pamilya, mga kung anong uso sa Shangri-la o Divisoria; mga katuyawan sa mga nag-aasensong pag-iriba, sagkod kung ano-anong klase nin paghagad sang simpatiya.

Ika man pigpaparadangog mo nanggad siya, pareho kamong mga parapalimanliman. Sibot-sibot man daa kamo sa saindong ginigibo; dai man talaga kamo nagtatrabaho. Mga kabangang oras an masasayang sa urulay nindo. Mahali na an amigo mo kawasa nag-ring na an telepono. Sisimbagon mo. Nakangirit ka ta sibot ka na naman kuno.

Makukulbaan ka ta an nag-apod kinnukulibat ano na an nangyari sa project sa enot na folder kansubago. Masimbag ka saiyang kadakulon ka pa kayang pigtatapos. Sákô gid, silíng mo. Sige logod, sabi niya. Maghilingan na sana daa kamo sa amo ning oras sa amo ning lugar, para i-discuss idtong project. Iyo. Sa scratch paper mo sa desk, bibilugan mo idtong project na pinagiromdom saimo. Ini an eenoton mo.

Lunch na palan. Sige, pangudto ka na muna lugod. Sa cafeteria makakan ka. Igwang sarong kaopisinang maagi sa saimong lamesa. Namarapara? Kinukumusta ka sa saimong obra. Kadakuldakul kong gibo, masimbag ka.



Susog sa “Natural and Unnatural Time” na yaon sa Time and the Art of Living ni Robert Grudin. Nalagda sa New York: Harper and Row, 1982, p. 163.

Tuesday, June 12, 2012

Ehersísyo

Buot silingon an pisikal na pag-ehersisyo, nalangkaba na man na marhay kan iba. Siring kan ibang tawo, an mga inaapod na atleta o mga parakawat, nagkakagaradan man—bako man talagang mas haralawig an buhay ninda. Pwede nganing mas amay sindang magadan kawasa kan ehersisyo. Dangan kalabanan, bako man sindang orog na mabaskog ukon mas maogma kaysa sa iba. Matuod nga mas marhay gayod an pamatyag ninda—mas marhay an pagturog sagkod normal an timbang ninda.


Alagad mas orog na may kwenta an maayo nga pamatyag sang kalag. Marhay-rahay na mag-unat kita kan kalamias ta, alagad orog na igwang saysay an mag-unat kita kan satong panumduman, o paayuhon an salud kan satong kalag. Orog na igwang balor an magin baskog an satong kalag sa atubang nin Dios asin tawo.


Pansegunda sana digdi an gabos na ehersisyo kan lawas. Igwang merito sa baskog na lawas, alagad mas igwang biyaya sa mabaskog nga kalag. Kadakul sa makukusog na tawo mga berdugo; darakula mga kalamias ninda alagad an ugali daingdata.


Sa pag-ataman kan lawas, bastante na gayod na sa araaldaw, nakakapamus-on ka; kag nagpapalas ka kan kuko mo kun an mga ini haralaba na.


 

Sinurublian sa Hiligaynon

buot silingon, gustong sabihon

kalabanan, kadaklan na beses

ukon, o

matuod, tama

nga, na

maayo, marhay

pamatyag, pagmati

sang, kan

paayuhon, pakarhayon

baskog, marahay an salud

baskog, makusog

nakakapamus-on, nakakaudo



Susog sa “Exercise” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Penguin, 1990, 100.


Friday, June 08, 2012

Kusóg


An kusóg kan satóng láwas saróng naturál na regálo satô. Puwedeng mapaáyo an satóng lawás kan ehersísyo, pagkakán, kalinígan sa láwas, sagkód an marháy na ginigíbo sa araaldáw. Alágad pirmíng laín an sinasábi kan media; mayô man talagang nahihirá sa naturál tang kusóg. Dai man kitá pwedeng magín mas mabaskog na labáw sa káya kan lawás na iwináras satô.

cruciality.wordpress.com
Ibá na man na uruláy an kusóg o baskóg kan kalág. An mga pílay o inválido o dawâ idtóng mga pigtaratsarán na maluya, sindá pa lugód an nagpapahilíng nin ísog asin báskog. Nakakagíbo nin kangangalásan sa kalág sa ísip sagkód buhay kan táwo an pagmâwot, an pagpursigí.

An síring nga kláse sang kusóg—kadaklán na beses alágad bakóng pírmi—naghaháli sa mga táwong igwáng tinugaán, igwáng baláan nga paninindúgan, may yarâ sang kamâwotan nga labáw o suwáy sa sadíri nindáng kagustúhan.


Sinurublian sa Hiligaynon
mapaáyo, maparahay
nga, na
sang, nin
may yarâ, igwáng
baláan, sagrado, banal


Susog sa “Strength” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Penguin, 1990, 92.


Paghâdit

Úkon muya mo sang mas námî nga terminolohiya—angst—(hambál sa Aleman), saro sana ining normal na ugali kan tawo. Sa katunayan, susog ki Martin Heidegger, sarong pilosopong Aleman, kaipuhan ta man nanggad an maghâdit sa satong buhay. Siempre an sobrang paghâdit—dawâ ano man na bagay na sobra o labaw, bakong marhay. An marhay kaiyan, susog sa sako nang inagihan, kun kita naghahâdit, maghâdit lugod kitang sagad. Kumbaga, sa modernong paghambal, career-on ta an paghâdit. Sabihon ta sa sadiri ta na naghahâdit ako ngonyan, dangan paurogon ko gid nga mayád an paghâdit na ini. Nin huli ta nag-aaram kitang marhay na naghahâdit kita, tulostulos ini malalampasan ta. Nagiging kabudláyan an paghâdit kun madangog kita sa ibán nga nagasilíng indî kita magparápanumdóm. An matúod sinâ, maghâdit ka kun gusto mo, alagad magparahâdit kang mayád sagkod na mag-abot an tiempong dai ka na naghahâdit.


Elmer Borlongan, "Grass Fire"

Sinurublian sa Hiligaynon
úkon, o
sang, nin
námî, marháy
nga, na
hambál, apód
gid, nanggád
mayád, marháy
kabudláyan, sákit
ibán, ibá
nagasilíng, nagsasábing
indî, daí
magparápanumdóm, magparahâdit
matúod, totoó
sinâ, sa árog kaiyán


Susog sa “Worry” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Penguin, 1990, 38.

Ehersísyo



Buot silingon an pisikal na pag-ehersisyo, nalangkaba na man na marhay kan iba. Siring kan ibang tawo, an mga inaapod na atleta o mga parakawat, nagkakagaradan man—bako man talagang mas haralawig an buhay ninda. Pwede nganing mas amay sindang magadan kawasa kan ehersisyo. Dangan kalabanan, bako man sindang orog na mabaskog ukon mas maogma kaysa sa iba. Matuod nga mas marhay gayod an pamatyag ninda—mas marhay an pagturog sagkod normal an timbang ninda.

Alagad mas orog na may kwenta an maayo nga pamatyag sang kalag. Marhay-rahay na mag-unat kita kan kalamias ta, alagad orog na igwang saysay an mag-unat kita kan satong panumduman, o paayuhon an salud kan satong kalag. Orog na igwang balor an magin baskog an satong kalag sa atubang nin Dios asin tawo.


Pansegunda sana digdi an gabos na ehersisyo kan lawas. Igwang merito sa baskog na lawas, alagad mas igwang biyaya sa mabaskog nga kalag. Kadakul sa makukusog na tawo mga berdugo; darakula mga kalamias ninda alagad an ugali daingdata.

Sa pag-ataman kan lawas, bastante na gayod na sa araaldaw, nakakapamus-on ka; kag nagpapalas ka kan kuko mo kun an mga ini haralaba na.


Sinurublian sa Hiligaynon

buot silingon, gustong sabihon
kalabanan, kadaklan na beses
ukon, o
matuod, tama
nga, na
maayo, marhay
pamatyag, pagmati
sang, kan
paayuhon, pakarhayon
baskog, marahay an salud
baskog, makusog
nakakapamus-on, nakakaudo


Susog sa “Exercise” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Penguin, 1990, 100.

Monday, June 04, 2012

Pagkámainamígo


Atâ bako nang magasto, kadakula pa kan balyo. Dai man daa kaipuhan na sincero an saimong pagbugno: an dikit na pagbabalatkayo iyo an minapaandar sa makinarya kan komunidad tang mga tawo. Kun kalabanan, pinapahiling o pinapamatî ta sa iban nga muya ukon uyam kita sa íla, mayo kitang kinalaín sa mga kabataan sa day care center na tibaad pirmi sanang nagdidiringkílan nagkukurulugan naghihiribían kawasâ mga pusngak pa bayâ. Kaipuhan ta an minsan na pagsagin-sagin—ukon sa ibang pagtaram, pagpugol kan satong sadiri. Dai ta paglingawan an kasayúran sang una nga an sarong kutsarang tanggúli bako an sarong galon nin suka an minapadulok sa ligwan, na nagiging tabuán. Kun mainamígo kang marhay, tibaad an makidamay saimo gamáy. Alagad dikít sanang tiempong indî ka manîno, mayong tawong madulok saímo.


Sinurublian sa Hiligaynon
pagbugno, pagtîno
kalabanan, kadaklan na beses
nga, na
iban, iba
ukon, o
sa íla, sainda
kabataan, kaakían
kasayuran, kasabihan
sang una, kan enot na panahon
gamáy, dikit
indi, dai


Susog sa “Friendliness” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Penguin, 1990, 101.


Tuesday, April 10, 2012

Se7en Da4s Mak3s 0ne W3ak


An trabaho ta sagkod kalingaan, na paoro-otro sa pitong aldaw kan sarong semana, iyo an nagpapahiro sato. Aru-aldaw garo kita minasakay sa Ferris wheel—minasakat, minababa; kis-a nahahangog kita; kis-a man nakakahingalo kita. Kawasa igwa man daa kitang pinagkakaabalahan, dai kita nalalangkag. Sa kada aldaw na nag-aagi, garo man daa sibot-sibot kita sa satong ginigibo.

Alagad magayon an realidad na ini. Napapamarhay an iribahan tang mga individwal na tawo sagkod an satong sociedad. Nagpapadagos an dalagan kan buhay—sa barangay, sa banwaan, sa siyudad. Por dahil diyan, daing gayo magamo an satong buhay sa kinaban. Kapwa sociedad kag individwal napapamarhay.

Para sa satong trabaho, an satong diskanso amo an regalo. Ukon magsala, naipapagamiaw sato na kita uripon kan siring na kaayusan; kaya an pagmati ta mayo na kitang kapas na baguhon ini. Huna ta logod, kita nag-uuswag, saboot logod niyato kita nagtatalubo. Alagad, padagos sana an paghuna-huna tang ini.

Kawasa nagbabara-ba’lotan an satong pagtrabaho sa indi pagtrabaho, huna ta logod an trabaho sarong pagkastigo, asin an satong kalingaan daing siring man na kamurawayan. Kawasa ta may yara sang oras an satong trabaho, an balor kaini susog sa oras o tiempo, bako sa kun ano man nanggad an satong naginibo. Kawasa an satong obra por ora, igwang istruktura, huna ta man logod sa satong kalingawan kaipuhan mayo sana nin postura.

Nababagol an buhay ta sa paoro-otrong agi kan mga aldaw. An Lunes, iyo an Aldaw nin Kasiributan; Martes, Mierkules, Kasagsagan; Huwebes, adlaw nin Kapagalan, na papadiskansuhon kan Biernes, na iyo an garo baga GRO na minakitik asin minatao nin hingalo sa hapo ta nang mga lawas, an promisang aldaw kan Kasiraman na mayo man nin kasiguruhan.

An promisang ini segun man sana sa paghuna-huna na minagayon an buhay ta sa kalingaan sa duwang adlaw na mayo kita nin obra. Siempre an promisang ini dai man nauutob. Pagdatong kan Sabado sagkod Domingo, nalilingawan ta na an mga nangyari sa nag-aging semana—marhay man o malain—minaha’dit, minaandam naman kita liwat sa Lunes na paabot pa sana.

Sinurublian sa Hiligaynon
kis-a, minsan
magamo, magulo
ukon, o
indi, dai
may yara, igwa


Susog sa obra ni Robert Grudin, Time and the Art of Living. New York: Ticknor and Fields, 1982, 156.

Tuesday, April 03, 2012

Servicio


“Ich dien,” iyo ni an panáta kan prinsipe kan Wales—maserbe ako. Sabi ni Jose Ortega y Gasset sa libron Invertebrate Spain, kadtong panahon an pagserbe bako sanang kagalang-gálang sagkod magayon gibohon kundi iyo sana ini an paagi ta nganing an tawo makapadágos, ta nganing an katawohan makaantos. Ngonyan na sana man an servicio bako nang gustong sabihon regalo,  kundi sarong kontrata; ngonyan saro na sana ining obligayon na an katumbas kwárta. Ngonyan na sana man an inaapod na servicio igwa nin presyo—kadaklan na beses halangkáwon pa an singil sa kagamáy na gibo. Alagad an totoong kantidad kan servicio sa tawo bako sanang kwarta, kundi an saiyang kalipayan, an saiyang kaogmáhan. An ginasiling tang servicio nagi na sana ngonyan isa ka produkto—ginapangdalok kun bagaman ipabakal, kaya tinatawad, binabarát—parating linalangkába sa mga karatula sagkod media na dai na man makatutubod.


Sinurublian sa Hiligaynon
kagamay, kadikit
kalipayan, kaogmahan
ginasiling, sinasabi
isa ka, saro na
ginapangdalok, pinapan-imot


Biligaynon [Binikol sagkod Hiniligayon] kan “Service.” Yaon sa Worldy Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner, Viking Press, 1990.

Sunday, March 25, 2012

Resisténsya


Aba ánang sirám kan buhay kan mga táwong igwá kaini. An resisténsya kan sarong táwo susog sa saiyang salud, sa mga bágay na namána niya sa pamilya, sa kultura, sa klima, sa saiyang kinakakán; segun man sa mga pangyayári sa saiyang palibot, sa saiyang komunidád o ibán pa. An sinasábi tang resisténsya dai nakatiwangwáng sana. Bakong gamá-gamá. Kun igwa kita nin resisténsya, dai ta saná mapapangyári an mga bágay, madadaog ta pa an minakontra sato. Kun an gamá-gamá ngaya iyo an tubig, an resisténsya iyo an kinompresor na tubig. Kaipuhan tang manu’dan kun pa’no gamiton an ináapod na resisténsya, o an báskog nga kusog. An mga nagpaparádaralágan nin hararáyo dai man tulos minakurutipas pagtanog pa saná kan silbáto. Mayong kitang dakul na magiginibo kun dai maluwáyluway, dai matyaga. Kun igwá man kita nin kusog alágad pabiribigla man lang, siring yan sa kikilát na biglang matáma sa dagá, nakakakilaghán, nakakadiskwido, alágad waáy pulós. An ginasiling na  resisténsya iyo an kuryenteng hababa saná an boltáhe, alágad haloy na panahon matao nin enerhiya, mahátag sang kusog, sige sanáng láad, dai napapalsok.





Sinurublian sa Hiligaynon
iban, iba
báskog, maurag, pinakamarhay
nga, na
waáy pulós, mayong kamanungdanan
ginasiling, sinasabing
mahatag, matao
sang, nin


Susog sa “Energy” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1990, 75.




My Brother’s Keeper


Pirang banggi ko nang napapangiturugan
si Manoy. Kadto, ginaupod niya pa ko
sa lawod, nagpapangke kami magpoon
alas tres nin hapon asta nang magdiklom.
Sa ponongan, nagdadakop kaming kasili,
mga halas sa tubig, ta ngani daang
dai maubos an lukon na maaani. Pagkaretira
ko sarong hapon, dai ko na siya naabtan
sa harong. Hambal ni Iloy, nagpakadto kuno
siya sa sarong misyon. Dai man lamang sako
nagpasabong na mapanaw siya gilayon.
Hambal ni Amay, dai na dapat siya halaton
kay indi na siya mabwelta sa amon. An tugon
sa ginikanan, hulaton kuno an panahon
na kaming tanan nga pamilya paapodon
kan masunod na pamayo kan nasyon.


Sinurublian sa Hiligaynon
ginaupod, iniiba
ponongan, fish pond
lukon, sugpo, o darakulang pasayan
hambal, sabi
Iloy, Nanay
nagpakadto, nagduman
kuno, daa
mapanaw, mahali
Amay, Tatay
kay, ta
indi, dai
sa amon, samuya
ginikanan, magurang
hulaton, halaton
tanan, gabos

Songs of Ourselves

If music is wine for the soul, I suppose I have had my satisfying share of this liquor of life, one that has sustained me all these years. A...