Bolaobalite, 1976

Ma, pasensiya dai na ko nakapaaram saimo
amay-amay pa si first trip marhay ngani
ta nakasakay ako. Dai ta ka na pigmata
paggios ko ta turog-turog ka pa, pagal-pagal
kakaaling ki Nonoy pirang banggi na man
nagpaparapastidyo; pero kun kinakarga ko,
pwerte man baga, nagsisilencio.

Hilingon ko na sana tibaad yaon na
man ko diyan sa Sabado. Pero sabi mo
man ngonyan na semana tibaad mag-abot
na si Onding ni Jeremias. Marhay kun siring
ta igwa na kitang mawalatan kan mga sadit.

Digdi sa eskwelahan, siribot naman kami
ngonyan ta muya kan mga maestrang
mag-Christmas party kaiba kan mga magurang
sa plaza—apwera pa kan sa mga kaakian.
Nahugos na samo an PTA kaya dakulon
gibohon ko digdi. Mga lesson plan ngani
dai ko pa ubos macheck-an. Pero marhay
man ta igwa ako digding masarigan.

Kansubanggi—iparayo nin Dios—
nagralaen naman si pagmati ko. Nagimata ako
sa init; ginagaranot ako; basa-basa si sakong
ulunan, tumtom pati higdaan. Pero tinutumar ko
si bulong na pigreseta kadto sa Naga. Dai ka na
maghadit ta maboot man si May Peling; siya
an kasera ko digdi. Pinapatundugan niya ko ka’yan
sa mga aki nin pangudtuhan o minsan mirindalan.

Nurong semana, makompleanyo ka na baga
kaya maghalat-halat ka ta ako may surpresa.

Mga Pinaghalían Gayód kan Hálas

1. Cagsawá. Pangáran: kag + sawá, 
siring sa kagharóng, ukón housemaster. 

Kagrugáring kan sawá; snake master.

Mga tawo sa sarong banwa sa Albay—
Tibáad nagsambá sa baláan na halás
bisán layás; kaya naanggót an Bulkan:
mga táwo, haláman, propiedád
tinalbóng, binagúnas, winaswás.

2. Uryól. 

Pangáran: Iyo idtong parapasalúib
sa epiko kan Ibalóng. Tibáad háli sa urí,
o pagkaárâ—minsan táwo, minsan, hálas.

Mapagpasalúib na tinúga; mayong 

kabaing sa gandá, dáwa sa iya nga 

mga miga, minahira kan saiyang gúya.

3. Bikol. Pangáran: Hali daa sa bikô, ukón crooked 

sa Ingles; after the region’s geography.

Kadagaán na nalilibodan kan Ticao Pass sa mapa, 

tibáad dáting Tico Pass; an kadagaan tikô kun 

idadalágan minakamáng; minsan sain minasúpang.

4. Iba Pa. Kun anggót an minatarám, an sabi, lasólas—

halín sa háli + layás; ukón halnás + ulyás,
buót sabihon, slippery, siring sa kikig, ukón eel.
Apod sa Hiligáynon, ulaló o man-óg. Tibáad Manáog.

Sinurublian sa Hiligaynon

ukón,o
baláan, banal, sagrado
bisán, dawâ

guya, lalawgon

saiya nga, sa saiyang mga
halín, háli

 

After Making Love, You Hear Footsteps*

dawa garo mayo man; huna nindo lang

pirming igwang nagdadangadang. Ika

handal tibaad an saimong kasaruan,

sabi mong haloy nang nawara, basang

na sanang magbutwa; siya man masundan

daa kan ilusyon na an sugid haloy niya

nang itinalbong, alagad ngonyan saiya

tibaad nag-iidong-idong.

Sa laog ka'ning kwarto garo igwang

nakahiriling saindo. Sa saindong pinapaiplian

garo man sana dai kamo nalilipudan. Pagmati nindo

pirmi kamong linalamag kan kun anong duwang kalag.

Dai man daw basang na sana sinda nindong binarayaan

ta nganing sa kada saro kamo magpasiram-siram?

Sa saindang kasuyaan, dae ninda aram

kun sain maduman. Yaraon sinda bisan diin

kamo magduman. Sa saindang kasusupgan,

dai ninda kamo tinatantanan. Mga kalag sindang

dai nagkamirisahan. Ara-aldaw ninda kamong

sisingilon kan saindang kamurawayan.

*Dispensa ki Galway Kinnell

Pagkámainamígo

Atâ bako nang magasto, kadakula pa kan balyo. Dai man daa kaipuhan na sincero an saimong pagbugno: an dikit na pagbabalatkayo iyo an minapaandar sa makinarya kan komunidad tang mga tawo. Kun kalabanan, pinapahiling o pinapamatî ta sa iban nga muya ukon uyam kita sa íla, mayo kitang kinalaín sa mga kabataan sa day care center na tibaad pirmi sanang nagdidiringkílan nagkukurulugan naghihiribían kawasâ mga pusngak pa bayâ. Kaipuhan ta an minsan na pagsagin-sagin—ukon sa ibang pagtaram, pagpugol kan satong sadiri. Dai ta paglingawan an kasayúran sang una nga an sarong kutsarang tanggúli bako an sarong galon nin suka an minapadulok sa ligwan, na nagiging tabuán. Kun mainamígo kang marhay, tibaad an makidamay saimo gamáy. Alagad dikít sanang tiempong indî ka manîno, mayong tawong madulok saímo.

Sinurublian sa Hiligaynon

pagbugno, pagtîno

kalabanan, kadaklan na beses

nga, na

iban, iba

ukon, o

sa íla, sainda

kabataan, kaakían

kasayuran, kasabihan

sang una, kan enot na panahon

gamáy, dikit

indi, dai

Susog sa “Friendliness” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Penguin, 1990, 101.

Pagtaóng-gálang

Sang naglígad, amo ini an satuyang panukol o palatandaan kan sarong tawong maáyo an pagpadakula. Dai naghaloy, nawara na sana sato an pagtaóng-gálang. Sa katunayan, kadaklan na beses, naoogma pa kita kun mayo ni, na garo logod ini pakaraot o pakitang-tao sana. Dai.

Igwang tiempo kadtong an pag-“tabi-apo” sa mga lugar na sagrado, an pagtaóng-gálang sa mga banal na tawo, an pagdungog sa yaon halangkaw sa puwesto, sa igwang kaálam, sa gurang, sa maboot, sa mabini, sa matali, sa magayon an ugali, nagparahay bako sana sa nasambit nang ta(ma)wo o grupo, kundi mismo sa tawong nagtaóng-gálang. Sa pagtataóng-gálang, an duwa nagakalípay, napapamarhay.

Saro ning pagbisto sa mga nakakalangkaw, nakakamarhay, hapós kag udok sa boot na ginahatag kan tawong pareho man ninda kagalang-galang, pareho man ninda kamarhay.

Sinurublian sa Hiligaynon

sang naglígad, kan nakaagi, kadto

amo, iyo

maáyo, marhay, magayon

kaálam, kaaraman, kabatiran

tamawo, tawong lipod

nagakalípay, naoogma

hapós, pasil, madali

kag, sagkod

ginahatag, tinatao

Susog sa “Respect” yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1990, 74.

Homecummings

Reading the Second-Prize Winners
of the 2005 Home Life Poetry Contest

FUNDAMENTAL
(IN MEMORIAM: FELINO ARITAO VILLALVA GARCIA, 1925–2002)
Felino Garcia

Father walked out of our house
dragging his feet heavy with age.

When he rested,
he sat in his wheelchair
beneath the shade of the santol tree
hiding the sun-rinsed clouds.

Days later, something tore at my chest
when I saw him in his hospital gown,
tube down his throat…

Last night I dreamed of father walking
light-footed, weightless like air,
out of his body
as if he had long wanted to leave the body,
the fever, the shivers,
the endless restlessness—lakat ‘t, mapuli ‘ta
and pain—Toto, kasakit, masakit…
on the thin white sheet

and float

up those intravenous needles.
past the oxygen tanks and respirator,
beyond the day’s last
remaining

light—

Father walking into his new home
without roof nor door
in the boundless
sky.


In this cliché, sentimental verse by a son about his father, the younger Felino Garcia laments the death of his parent who has the same name as himself who succumbed to a disease in a hospital bed.

Modern poetry, they say, is still considered poetic and highly artistic even if it reads so prosaic. Why? Perhaps because life’s experience is such. And to turn it into a poem is to elevate the experience for much appreciation.

Here, the son persona relates his father’s story in two parts—the first presents his father as a weak patient, “dragging his feet heavy with age.” He is being wheeled to the yard, where the son saw the sun-rinsed clouds. Such images of nature.


AGUA DE MAYO
Kristian Cordero

Hinimay natin nang matiyagang-matiyaga
Ang muling pagbagsak ng mga luha
Sa bahaging ito naitom ang pisngi ng langit
Alam nating darating ito ngayong gabi,
Walang buwan, ang mga bituin nakatulog
Samantalang gumuguhit ang kidlat at kulog,
Ang ihip ng hangin tumatagos sa laman,
Malamig ngunit tayo’y pinagpapawisan.
Walang ekspresyon ang ating mga mukha,
Ngunit mabilis ang pintig ng ating mga puso,
Nababagabag sa pangambang bumabalot
Sakaling di bumuhos ang ulan ngayong gabi,
Dala ang tubig na siyang hihilom sa sugat na dulot
Ng katotohanang ngayong gabi lang tayo
Maaaring magsama’t maging totoo
Dahil bukas, mag-iiba tayo ng mga anyo,
Iisang uri ng damit ang ating isusuot,
Maliligo sa parehong banyo, kakain nang sabay,
Mag-aaral sa pinaghalo-halong pilosopiya,
Iipunin ang mga natuyong dahon ng akasya,
Susunugin at hahayaang paglaruan ng pantasya,
Mag-uusal ng mga panalanging litaniya
At pag-uusapan ang ilang mga bagay
Na parang mga bata at walang malay
Sa kung ano ang nangyari nu’ng nakaraang dilim
Habang hinihintay natin ang unang pagbuhos
Ng ulan na alam nating di dumating ngunit
Nagising tayong basang-basa
At di makatingin sa isa’t isa.

“I’m coming out, I want the world to know…” goes a radio jingle. The same is true for this poem about a cloistered persona who vacillates between being cloistered himself perhaps in a seminary and being able to break free, and fling himself open to expressing his own true self.