Kun sain ako nagdakula—duman nag-iristar, nagralakaw-lakaw, asin nagurukit nin kadakul-dakul na memorya sakuya an nagkapirang mga ribongribong. An mga agi-agi sagkod buhay-buhay kan mga tawong ini kasing pamoso kaidto ni Mr. Moonlight sagkod ni Zimatar.
Haros sa kada zona kan Bagacay igwa nin turikturik. Atid-atida baya—sa Zona 1, Iraya, si Jim; sa Zona 2, Baybay 1, si Ness; sa Zona 3, Baybay 2, si Pax; sa Zona 4, Parada, si Eric; sa Zona 6, Banat, si Joe. Dangan igwa pang duwang dayo—si Gelyn na magsalang
taga-Buyo, taga-Cut 12; sagkod si Bulldog na minsan taga Zona 4, 5 or 6, o minsan nakakaabot sa Naga kalalakaw hali sa Kinali.
SI BULLDOG A.K.A. BULLS AQUINCE
Siisay an dai makakabisto ki Bulldog a.k.a. Bulls Aquince? Kun pararabas ka sa bisita pag ma-fiesta na sa Bagacay, pirmi mong mahihiling si Bulldog sa may Triangle o sa kun sain gigibohon an Amateur Singing Contest. Para sa mga organizers kan contest—kun sain
nanggana an tiyaon kong si Manay Lisa ta’ kinanta niya an “Even If” ni Jam Morales sarong mainiton na hapon—si Bulldog iyo pirmi an pwedeng mag-front act o minsan natao kan kulang na intermission number.
Sa anuman na tiripon sa barangay, siya an masasabi tang life of the party—ta’ siya “pa-oonrahan” kan mga organizers—na magkanta kan saiyang mga favoritong covers—“Boulevard ng Pag-ibig” o mga Rey Valera classics—o minsan dai. Kun maboboot an mga organizers, siya makanta nin Tagalog o English song, all in tattered outfits [basa: bara’ba an maong na pantalon, kurupas sa pirang bulan na mayong karigos, an parong
dai mo maintindihan o pero minsan maiintindihan mo—sabi ngani kan iba—“kargadong alungaang”—] tapos kun masuwerte siya, matata’wanan man nin kun anong consolation prize kan mga aki kan kapitan dangan duduhulan man nin litson sa libod kan Irmano Mayor sa may Pantalan.
Bako man talagang dakilang tambay si Bulldog. Siya garo sana sarong bisita kan kada harong kaidto. Ini man an istorya na naisabi na sana man sako kan tugang kong si Nene. Pinahawan daa ni Mama si Bulldog sa natad mi para tandanan pagkatapos. Natapos man gayod si paggabi niya pero ginuno niya sa sarosarong atis na bunga sa may natad mi. Nagutom na siguro pagkatapos maggabi kaya kinua si prutas dangan kinakan. Ano pa
garo naanggot saiya kaidto si ina mi [siguro ta’ dai man lamang nagpaaram]. Sa ina kong sarong maestra, kasa’lan nang gayo an siguro simpleng bagay. O tibaad para sa ina ko, si Buls gayod sarong normal na tawo. Siguro man gusto pa giraray tukduan ni Mama an
paragabi nin Good Manners and Right Conduct [GMRC]. Baad nagibo ni kan ina ko ta’ estudyante niya dati si Bulls—anong aram ko? O ‘baad exchange student sa Bagacay Elementary haling Buyo o Kinali. Magayon makaulay si Bulls ta’ sa pag-uulay nindo
mahihiling mo an pagkakaiba mo saiya. M aririsa mo na ika mas turikturik palan kaysa saiya. Kun sinusugot mo siya, o iniiinsulto kan kasingbata’niyang mga kaakian mga hoben sa kun sain haraling zona sa Bagacay, mahihiling mo man nanggad na sinda, an mga nagsosogot saka nagtutuya-tuya—bako si Bulldog—an mga rungawrungaw. An dai aram kan mga rungawrungaw na ini an turik na si Bulldog naiintindihan an saindang mga
katurikan. Tama. Siguro tinataram niya puro daing kamanungdanan—ta’ turikturik baya’ siya—kaya an makikiulay saiya kaipuhan maging turikturik man. Pero ano man baya an aram ta kun ano an laog kan halipot daang pag-iisip na ini?
Ta’ diyata sinusugot ta siya o dinudurulagan—dai pigtatratong normal ta’ aram tang “he’s out of our league” o “He doesn’t speak our language”. Pero mas makangirit baga kun maaraman mong mas dakul an katurikan kan ibang mga tawo sa palibot kaysa sa
sarong arog ni Bulls.
SI JOE, SARONG HENYO
Bistuha nindo si Joe, kadto daa sarong matalion na estudyante na—dakul nagsasabing si Joe, si Lena Upan, sagkod si Jim kabilang sa saro sanang batch sa Bagacay Elementary School kaidto. Sinasabi nganing an batch na ini iyo an golden batch kan eskuwelahan dahilan sa tolong henyong ini na nagkasarabay mag-iriskuwela sa satuyang alma mater. Kun dai ako nasasala, sinda na-under-an pa kan sakong mga magurang na parehong
nagtukdo sa eskuwelahan na ini—pero ini saro pang dakulang hapot na an mismong mga gurang sa Bagacay an makakasimbag sako.
Pag bangging bulanon—ini bakong iri-istorya sana kundi totoong istorya man nanggad—an ngisi ni Joe hali sa may bintana nindang capiz makakapangirabo man nanggad
sa siisay na aking gusto man magluwas mag-iba sa Aurora pag nag-agi na pasiring sa Banat. Dai man nang-aano si Joe, yaon sana siya sa may bintana, naghohorop-horop, garo iniirisip man an mga gabos na nag-aaraging kairiba sa prusisyon—mga mag-irilusyon na
nagmimirilagro sa likod, mga kantorang sirintunado sagkod garo gurutom na an boses, mga butalnak na paralak-palak na sa inutan kan andas dara-dara dangan kinakarawatan an mga karabang giribo sa daso’.
Bako lamang siyang maribok. Dai ko lamang siyang nadangog magtaram nin kun ano. Maski makasabay ko pa siya pagsakdo nin inuman na tubig sa bombahan kan mga
Bañas perang beses, mayo siya nin girong. Dakula an tulak ano pa naapod logod siya nin Bundat, katamtaman an langkaw, mataba, maitom, si Joe mayong girong pero dakul ginigibo. Mahihiling mo pa siya minsan masimba nin Domingong aga sa kapilya, puwerte an bulos, kaiba an ina niya. Tapos diretso uli sa harong ninda. Pag hapon, mahihiling mo na lang nagluluon nin mga lapang dahon kan mga star apple sa libod ninda.
Pirmi akong natatagalpo kada mahiling ko si Joe. Kan sadit pa ako—huna ko nangkukua siya nin aki tapos tinatao sa niya sa mga magibo nin tulay ta’ duman bubunu’on tapos an dugo ninda iyo an pinapanhalo sa sementong ibubuhos para daa maging pusog an tulay. Ngonyan na nahihiling ko pa siya, ginigibo an dati niya nang ginigibo—sa hiling ko an gabos na takot na idto mayo nin basehan. Sa kahaluyi kan panahon, na nakiagi man ako sa libod ninda pagsasakdo ko nin inuman.
An silencio ni Joe garong nakapagpamondo man sana saiya. Ano man daw an nasa isip niya kun nagdudurulag kami parayo saiya ta’ aram ming siya si Joe? Baad gusto man sana kaidtong makiulay pero mayong nagrarani siya ta’ turikturik ngani daa siya. Ano man daw an namamati kan sarong arog ni Joe? Siguro nasobrahan daang adal o basa, sabi kan saro kong kaklaseng taga-Banat, mayo siyang ibang makulay kundi sadiri niya. Ano man daw an namamati niya kun rinarayuan siya nin kadaklan na normal na tawo? Siguro namomondo siya. O mas nabubuabua ta’ mayo nang nakikiulay saiya, apuwera kan pirang tawong aram na puwede man siyang kaulayon siring sa sarong normal.
SI JIM, SARONG ERMITANYO
Si Jim sarong parasira na taga Iraya. Sarong heartthrob kan kapanahunan niya—an dungo sa mestizo, an mata sa Intsik, nakasulot pirmi nin itom na T-shirt—bara’ba’, dangan an short na maong na tinarabas—mayong kapareho an style niya nin huli ta’ an barungot niya tugmang-tugma sa mga tursidong rinaralayog kan duros pag na-lakaw na siya sa may
tinampo. Fashion model an lakaw ni Jim—dawa bara’ba an saiyang bado. May tindog kumbaga; tapos an lakaw niya, saiya lang talaga. An pagbaya’ kan wala niyang bitis
sa toong bitis, mayo nin kapareho. Lean an hawak ni Jim, an itsura niya mayong pinagkaiba sa mga Shaolin Master sa nadadalan mi sa Betamax kaidto ka Auntie Felia. An buri niyang kopya bara’ba man. Fashion-wise, consistently elegant sagkod stylish an su’lot ni Jim. Totoo—maati siyang hilingon ta’ an itsura niya garo pirang aldaw nang dai nagkarigos pero dai ka—ta’ minsan an itsura niya—garo pirming bago siyang karigos.
Dai ko pa nabakalan si Jim kan sira niyang tinitinda pero nahihiling ko siyang nagpapara lakaw-lakaw na garong linilibot an barangay—minsan nakapamulsahan sa maong niyang shorts, nakaduko na garo kadakuldakul siyang iniisip—kadakuldakul an saiyang iniisip na dai mo siya makaulay ta’ okupado baya an payo niya. Minsan nasabatan ko siya kaidto—dai ako natakot maski ngani aram kong turik daa siya. Palibhasa dai man nang-aano;
dai ako nagdalagan parayo o nag-iwas saiya. Daradakula na man kaya palan ako kaidto, pero nahiling ko na man kaidto na maboot si Jim. Serene and composed kumbaga.
Kayang darahon an sadiri. Garo ermitanyo an hiling ko saiya kaidto, maski ngonyan. Ibang klaseng ermitanyo ta’ kairiba siya kan mga tawo.
Pag nag-aagi siya sa may parada, dai man napupugulan kan mga tawong hilingon an itsura niya, dangan an mga gurang masarabi sa mga pastidyong aki, “Hala, kun dai ka mapondo, ipapadara ta’ ka ki Jim. Kukuanon ka niya, kaya alo na.” An aki pusngak pa pero aram na niya an pagkatawo ni Jim. Nungka pa man maipalaiwanang ni Jim sa saiya na ‘baad man sana iba an iniisip niya.
Matino siguro si Jim. Haloy-haloy nang panahon arog siya kaiyan—parasira, paratinda nin
sirang pigpangkehan—nakakaraos man na mabuhay. Digdi ta mahihiling na maski an mga turikturik dai ligtas sa ekonomikong realidad—na kaipuhan magtrabaho ta nganing igwang kakanon—mag matino ka o mag tinurik ka man. Puwede mong masabi na kaya si Jim naturik ta’ dai niya maako an realidad na an ibang mgatawo mayayaman—nakaistar sa mga garo simbahan na mga harong—pati an saindang mga gadan—ilinulubong sa mga
harong na garong mga subdibisyon. Makabua bagang maray.
AN MAYONG PAGAL NA SI PAX
Sarong hoben [pero an itsura niya gurang na] na lalaking taga-Baybay na may Down’s Syndrome, iba man an itsura ni Pax sa mga inaapod na mongoloid. Siya maitom, dakulang lalaki, wi’wi’ an nguso, may su’lot na bandana, nagpaparasakdo nin inumon na tubig sa
Burabod para sa mga taga Baybay.
Siya sarong oripon na may dignidad. Dai mo sana maaraman kun pirang litrong tubig siguro an utang saiya kan mga taga babybay na nagpapasarakdo saiya sa Kalye Maribok. An padyak niya na tinauhan kan mga partidaryo niyang mga Nacorda iyo an pinapansustinir niya sa solo solo niyang buhay. Magngalas ka man nanggad kun mas may kaya si Pax ki Bulldog, dawa ngani mas hagbang asin purusog an hawak ni Bulldog saiya.
Si Pax magalang, nagbibisa sa mga gurang, nakikikawat sa mga aki, maski ngani pigpapara-rawrawan si Pax kan mga mas buang daing karakarigos na mga kahobenan sa
Triangle. Pirmi man nagsisimba sa kapilya kun Domingo. Pero kan naging bihira na an misa sa Bagacay ta’ an barangay daa sabi kan padi sakop pa kan mas dakulang parokya kan Manguiring, arog kan ibang parasimba sa Iraya, nagkararaya na man sana dangan dai man nanggad maibalik an dating numero kan mga nagsisirimbang Katoliko. Masakit man siguro kun mapa-Manguiring pa si Pax para sana magsimba. An hadit kan partidaryo niya
dai mo man masimbag.
SI ERIC A.K.A. KABAKAB
Kun ki Eric mo maibabagay an kasabihan na “Aki pa, gurang na; gurang na, aki pa,” saiya mo man giraray masasabi na “an aki kun pag dakula aki pa man giraray an pag-iisip sarong biyaya sagkod grasya hali sa Mahal na Diyos.”
Naka-pajama, nagraralaway, sagkod mu’riton an lalawgon, kulot an buhok, birilot magtaram pero sige sanang taram ta’ dai man pula. An mga pinsan kong
babayi an durulag pirmi pag nagdadalagan na si Eric, nagpaparapanhapag nin babayi para man sana suguton. Pero pag-inanggotan man kan gurang, napapakiulayan man
baga. Palibhasa aki pa kaya dawa ngani tinedyer na man. Kaidad ko sana si Eric—kuta na mag-aaagom na man siya ngonyan na mga taon. Minsan pa ngani pigsusurugot
mi sinda na ipapadis mi Ki Eric kun dai mauruli sa harong pag oras nin orasyon. Si Eric nagbibisa sa mga gurang, nagtataong-galang sa anuman na tiripon kan mga gurang—lamay sa gadan, novena ki Santa Maria, o miski maprusisyon para ki San Antonio de Padua.
Arog kan ibang mga aki—minsan ngani bakong arog kan ibang mga aki diyan—si Eric bibong aki. Daing palta siya kaiba an ibang kaakian—nagchachacha o nagirikid-ikid sa baylihan sa sinasabayan an “Ice, Ice, Baby” o “You’re My Heart You’re My Soul” kan Modern Talking, o kun ano man na disco tune ni Ken Laszlo kaidto. Siempre pagal-pagal na man si Eric kababayle bago pa man magsaraksakan an mga dayong taga Tigman o Mananao sa laog kan baylihan sa Triangle. Dai man ako mangalas kun pati ngonyan, sinasabayan pa ni Eric an Destiny’s Child o Black Eyed Peas pag pinatugtog sa bagong baylihan sa covered multipurpose hall sa pantalan. Arog na sana kaiyan an pagka-sociable ni Eric.
Nasasabotan ni Eric an kultura kan Bagacay—sa kahaluyi kan panahon natuod na man siya sa mga Katolikong ritwal kan mga gurang sa barangay. Nahihiling an biyaya nin Diyos sa arog niya kun mahihiling mo siyang nagpapangadyi sa kapilya kun Domingo—kaiba kan saiyang mga magurang. O minsan sa Flores de Mayo kan lolahon ko, amay na amay pa yaon na sa atubang kan altar, may darang mga gumamela, kanda, o manlaen laen na
burak—arog nin iba pang aki. Ogma na pagkatapos kan pangadyi sagkod rosaryo, an tandan na galleta, tanggo, o sopas na maaskad bastante na sa kaogmahan kan aking arog niya. Naggugurang na an hawak ni Eric pero dai naghihira an pag-iisip niya. Sa prusisyon pag fiesta, kun yaon siya sa baylihan kan bisperas, pagkaaga yaon man siya sa prusisyon para sa patron—minsan may darang kandila o minsan naiinot sa gabos na nag-puprusisyon, garo bagang siya an giya [marshall] kan paganong ritual na ini. Sa mga
religious activities, pirmi nang mas perfect attendance si Eric kaysa sa ibang mga aking kairidad niya.
Si Eric produkto kan sarong kulturang Bikolano, Katoliko, relihyoso, sagkod pilosopo. Nakua niya an bansag na Kabakab sa saiyang ama—na nabansagan kan gabos na tawo sa barangay. Sa lugar man lang na ini nakukua niya an ugaling parasogot, para-po’ngot,
pasaway. Sinosogot siya kan konduktor ni Magan kun maagi siya sa pantalan, hinuhubaan kan mga hoben na parabasketbol hali sa Triangle, pig-iiwal kan mga aking habo siyang paayunon sa turubigan sa may tinampo. Aki baya, namamana man sana ni Eric an
kaanggotan sagkod an kakanosan kan kinaban. Sa komunidad man lang na iniidong-idongan kan saiyang halipoton na pag-iisip nakukua niya an mas halipot—ta’ abaanang kakipot kan—pag-iisip na ini.
Kaipuhan niya man nanggad maging kabakab—sarong talapang na mahalnas, mabilis, sagkod maulyas—nganing makalukso siya parayo sa mabatang lapok na iniistaran
niya na iyo an Bagacay.
AN BABAYING SI NESS
An gayon kan babayi nahihiling sa pagdara niya kan sadiri sa tahaw kan mapantuyaw na komunidad—sa lugar na an lalaki na sana an kagdaog. Si Ness nagtitinda nin sira sa entirong barangay—mahihiling mo siyang naglalakaw luto-luto an nigong may laog nin la’bas na abo, langkoy, o minsan balaw. Nakapalda, maniwang, maitom, mahimpis an hawak—nagtitinda nin sira si Ness pag mahapon na.
Pero dai ko pa lamang siyang nadangog na nagkurahaw sa mga tawo para ialok an tinda niyang sira. An aram ko, pag yaon na siya nagdadangadang sa mahiwas na tinampo
sa Bagacay sa may highway pasiring sa may eskuwelahan, aram na na siya may tindang sira sa luto-luto niyang nigo. Minsan si May Biday an natatangro kan pirang atadong abo o pagotpot, kaya lugod an mga Buban, mga Belga, sagkod mga Panis presko an kosidong pangudtuhan pagkatapos magsaramba na Joshua sagkod ni Dorcas sa Protestanteng kapilya sa Banat.
Kun may bagyo, an payag payag ni Ness harani sa may baybayon binabayo kan duros na garo baga sarong baraha sa ta’ta’ na pig-iiriwalan kan limang gurang na parasugal sa Iraya—dai pusog an nipa sagkod an posteng coco lumber. Haros iralayog an mga latang atop. Pero pagkatapos kan bagyong uminagi sa Bagacay, mahihiling mo si Ness sarong aldaw naglilibot nin sira—nagtatangro sa mga kataraid, para may maisira sa saindang kakanan.
O minsan daa, pagkatapos kan bagyo, madadangog si Ness kan mga kataraid na nagkakanta—magayonon an boses, sa ralabot nang harong, sa inaratong nang kasangkapan sa harong, yaon sana diyan—nagkakanta. Dai mo aram kun
siya nag-oomaw sa Diyos ta dai siya naatong asiring sa dagat, o tibaad linalamuda an duros sagkod an uran.
SI GELYN, AN BABAYING NAKAPULA
May sarong Lady in Red na an pangaran Gelyn. Kun ta’no inapod ko siyang lady in red—maiintindihan nindo ngonyan. Sarong hapon, kan ako sinugong may bakalon na mirindalan sa tindahan na Bago, dai ako nakadagos sa may triangle ta’ yaon daa duman si Gelyn, nagpapasali, o napaparataram. Ano pa naghikap ako sa may tindahan na Lola Mimay sa atubangan na Agor. Takot-takot ako ta’ dai ako makakaagi sa Triangle. Habo kong mahiling si Gelyn ta’ ‘baad ano an gibohon sako. Dai ko na matandaan kun nakadagos ako sa bisita. An aram ko sana an takot ko ki Gelyn daing siring na sana—ta’ garo
pati naiimahinar ko an mata niyang burulakog nakahiling sakuya na garo ako kakakanon.
An aram ko si Gelyn hoben pang babayi na nakasulot nin makokolor na bestida—dati gayod na maputiputi pero nagparaitom na sana ta’ sige sana daang lakaw hali sa
bukid pasiring sa maski sain sain. Mayo na akong nadangog pang iba manongod saiya. Kan ako nagdakula na, dai ko naman siya nahihiling.
Siring kan Dose Pares, mga CAFGU sagkod CHDF, si Gelyn basang na sana man nawara sa Bagacay. Garo mayo ka na man madangog manongod saiya. O arog kan ibang mga dayong negosyanteng nagtirinda sa Triangle kaidto tapos nagkawarara na sana kan kasagsagan kan mga Dose Pares saka mga nagroronda sa mga NPA, hain na man daw
si Gelyn ngonyan?
Sa gabos na mga buhay kan mga tawong ini, an deskripsyon na “halipot na pag-iisip” para sa sarong turikturik sarong misnomer, o salang pag-apod sa mga arog nindang nagkasarambit asin an mga dai ta’ pa mangaranan na mga turikturik na nagparalakaw lakaw sa magayonon, madoroson, asin mahiwason na Bagacay kun sain ako nabuabua kadudulag, kakadalagan parayo sainda. Aki pa ako kaidto. An paghiling ko sainda
mayong pinagkaiba sa paghiling ko sa mga mumu pag banggi na sa may Banat, na naghaharapag sakuya pag sinusugo akong magbakal ni bitsin para sa kinusidong
abo’ ni Manoy. An dai ko aram kaidto—sa pagdulag ko sainda ta’ ako aki pa—nagdulag ako sa sarong posibilidad na puwede man sanang gibohan nin paagi tanganing ma-apreciar o maintindihan.
“Ta’no daa ta’ dai na man sana daa pabayaan an mga turikturik na maging turikturik?” Pati privacy man ninda dai na lamang daa ginagalang—nin huli ta’ sinda turikturik na, iyo na yan sinda kaiyan—dai mo na man daa dapat pang ilangkaba sa intirong komunidad na sinda man nanggad turikturik. Igalang na man daa dapat an pagigi nindang turikturik. Mas kapakipakinabang gayod na itratong tama an mga turikturik kan mga tawong mas matitino. Kun dai, an mas matitinong tawo an totoong buabua.
Sa sarong kanta na pigpapara-interpretar nin ribong [ribong na] beses kan mga contestants sa Miss Bagacay, Miss Tinambac, Miss Hinagyanan, o Miss Karangkang, o maski gayod Miss Cadlan, an parakanta naghahapot, Sinong dakila?/Sino an tunay na baliw?/Sinong mapalad? Sinong tinatawag mong hangal?/Yaon bang isinilang/Na an pag-iisip ay ‘di lubos/O husto an isip/Ngunit sa pag-ibig ay kapos?
Iyo man nanggad, ano? Sarong dakulang katurikan na an talento na puwedeng ipahiling kan sarong magayon na daraga iyo man daa an magbinua. Apuwera kan magkakan
nin kalayo, o magsapa’ nin bonot, bako na man gayod talento an magpanggap na dai ka man daa bua, bakong iyo?
Siisay pa man daw an mas bua sa sarong daragang taga-Irayang nagpabados sa may agom nang taga-Baybay? Siisay man nanggad an buabua? An closet na bakla na
nan-abuso kan saiyang sobreno? An kuraptong kapitan? An kagawad na igwang sambay sa Tigman? O an pusikit na palpal sagkod parasugal na Irmano Mayor?
Sa saiyang Madness and Civilization, nabuabua an sarong Pranses na si Michel Foucault sa kasasabing an mga turikturik bako an mga bata’ kan sarong komunidad kundi iyo an biktima kan mga kapalpakan kaini. Kun sa Europa kan mga panahon sagkod ngonyan, an mga turikturik priniriso—kinurulong ta’ sa hiling kan matitinong gobyerno mayo sindang lugar sa publiko—sa Bagacay an mga turikturik nagkairibahan kan mga normal
na tawo—asin ta’ an mga taga-Bagacay iyo logod naapektuhan, nagkaurulakitan kan kakapayan ka mga turikturik na ini.
Halimbawa, an mga aking arog mi nagdarakula bagang tarakot saindang mga persona. Saradit pa kami—tinatarakot kami kan mga turikturik na garo dai man, kan mga multong marayo man. Nungka kami sinarabihan na an mas likayan iyo an kapitan na gumon
sa ilegal na mga aktibidades sa barangay. Na dapat mas paghandaan an madadayang paratinda nin alang sa talipapa’. Na dapat mas likayan an mga adik na rinarasyunan nin shabu sa Baybay—o mga NPA na puwedeng mag-aragi sa likod kan harong mi paduruman sa Katangyanan pagkatapos i-salvage an sarong informer na nagbalik-loob na. Sala baga an itinurukdo samuya.
Hinarabon na sa mga lumbod ming isip an posibilidad na an turikturik mas maboot sa normal na tawo. An trabaho mi iyo an halion an salang pagpagamiaw na ini. Iyo ni
an nakapagpogol sa mga ideya mi, sa mga isog ming kaipuhan lalong lalo na ngonyan na mga panahon na kun bako kang maisog o desidido sa sarong bagay—mayo kang
magigibong kapaki-pakinabang sa buhay mo. Dangan interesanteng pagparausip-usipon ini ta’ sa kahaluyi kan panahon mayo sa sainda an ipinaintriga man lamang
sa sarong mental institution. Ma-bilib ka sa mga kapamilya ninda ta’ dai man lamang o winaralat sa kun sain an saindang tugang, aki, tiyuon o hijado na aram
nindang igwang diperensya an pag-iisip.“He aint heavy; he’s my brother” sabi ngani kan sarong folk song—tama, nin huli ta’ kadugo ko siya, dai ko siya puwedeng
pabayaan o ipaubaya na sana sa ibang tawo.
Sa Bagacay naipagamiaw sakuya na an kinaban kan mga turikturik sarong kahiwasan nin pagkadakuldakul na posibilidad. Sa mga buhay-buhay kan mga arog ni Joe, Gelyn, Jim,
Bulldog, Pax, asin an riboribo pang ribongribong sa Bagacay, dakul na mga bagay an puwedeng mangyari—dakul an puwede tang mahiling, puwede tang madangog, puwede
tang masabi, asin—magtubod ka sa dai—puwede tang maintindihan.