Pákrit

Kun pákrit ka, tinutuyo mo gayod na magtíos ka. “I’ve been rich and I’ve been poor and believe me, rich is better,” sabi kan sarong artistang Amerikana. Pamoso siyang agít-agitan na minátaram kan nasasaboot alágad habong ihambal kan ibá. Pero tibáad salâ siya. Makahirák man nánggad kun pinapatíos kita kan ibá. Alagad magayonon gayod kun an talagang magtíos muyá ta—mayo kitang gayong problema; mas marhay an salud ta; mas matawhay kaysa kun mayamanon kita. Naiináan an satong mga kahâditan; napaparâ an satong mga kanigoan. Idtong mga nagsurumpâ sa buhay ninda nin chastity, obedience kag poverty—ginpanumdom nindang mangín mas maogma. Ngonyan maogma nanggad sinda. Nungka ka man pagsabihang matios ka ta ngani sanáng makapagsolsol ka. Magdesider kang magtíos ta ngáni sanáng mag-áyo an buhay mo. Dai ka magparápayáman, mas magigi kang maogmá.

Sinurublian sa Hiligaynon

ihambal, sabihon

matawhay, trangkilo

kag, sagkod

ginpanumdom, inisip

mangin, maging

mag-áyo, maging marhay

Susog sa “Frugality” na yaon sa Worldy Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking, 1994, 15.

Man in Your Life

Nagpundo an garong motorsiklo sa natad mo; yaon na naman palan siya saimo—siring kan bagyong paabot daa saindo ngonyan na mauranon na Domingo. Tumigil ang parang motorsiklo sa bakuran mo. Nariyan na naman pal siya saiyo. Gaya ng paparating na naman na bagyo ngayong maulang Linggo.

Garo ka naman mataranta; dai mo aram an gigibohon ta maabot na naman siya; pakarhay ka naman kan mga gamit nindo; mahimos ka bago siya mag-abot digdi’ho. Para ka na namang mataranta. Hindi mo na naman alam ang gagawin kasi paparatin na siya. Parang hindi mo maayos-ayos ang mga gamit sa bahay ninyo.

Nag-ayos ka na kan sadiri mo; nagpagayon, nagpustura, pwerte an atado. Pagbukas mo kan pinto, yaon na siya; nakangirit saimo na garong kakakanon ka. Inayos mo na ang sarili mo. Nagpaganda ka, nagpustura, ang ganda ng porma mo. Pagbukas mo ng pinto, nariyan na siya, nakangiti saiyo na parang kakainin ka.

Nagkakalâ-kágâ na an tubig na ininit mo; may pambányos ka sa nauranán niyang payó. Kumukulo na ang tubig na nilaga mo; mayroon ka nang panghugas sa nabasa niyang ulo.

Makanoson an lalaki, sabi ninda saimo; saiya dai ka magrani, hulit ninda saimo. Saboot mo: anong labot nindo? Matagas an payo mo. Ang pangit ng lalaki, yan ang sabi nila saiyo. Iwasan mo siya, payo nila saiyo. Sabi mo: anong paki nyo? Ang tigas ng ulo mo.

An kamatangaan kan kabanggihan iyo sana an saindong espasyo; dawa sa luwas na nagsasalimagyo mayo naman kamong pakimano. Ang hatinggabi lang ang inyong espasyo. Kahit sa labas bumabagyo wala kayong pakialam.

Binabayo kan duros an saindong estada; iniidong-idongan nindo pigpaparamúda. Pag-abot kan matangâ sa saindong istaran, nagtatangis garong mga kalag na dai namisahan. Binabayo ng hangin ang inyong kinalalagyan. Ginabuyayaw ang inyong kinaroroonan. Pagdating ng hatinggabi sa inyong tahanan, umiiyak ang ulan na parang kaluluwang hindi namisahan.

Dinudururos an mahamot niyang parong saimo; pigrurunot na mga dahon ining mga kanigoan mo. Nag-uungol na duros an siram kan simbagan nindo.Nagraragaak na sanga an pwersa niya sa kalunuhan mo.

Gayón

An pisikal na gayón na itinao sana sa tawo—iyo ni an kinakahâditan niya. Dapat orog niyang panumdumon idtong gayón na pwede niyang mapangyari o magibo; ukon itong gayón na pwedeng maparâ o mawarâ. Kaipuhan ta daw magin gayón o magin pirming magayón? Dai gayod. Bako sa sibilisasyon tang ini. Dawa ngani ginadayaw ta idtong mga bagay na mararahay—kaayuhan, kamatuuran, kagayónan.

Napabayaan nang gáyo an gayón sa mga panahon na nakaagi. Alagad ngonyan na mga panahon, an kagayunan na rugaring kan mga diyos sagkod diyosa kan mga Griyego—siempre pa, an gayon na nakukua sa marahay, maboot, marahay an salud, malinig, hipos kag mayad na paminsaron—an mga ini sinasabing rekisitos na ngonyan kan siisay man na tawo, bako na sana kan mga milyonaryo ukon mga tawong yaon sa pwesto. Manongod man sa gayón na naitao sa kada saro sato, dai kita mamroblema, dawa na babaye ka pa. An totoong gayón bako man gabos yaon sa pisikal na komposisyón.

Sinurublian sa Hiligaynon

panumdumon, isipon

ukon, o

ginadayaw, inoomawkaayuhan, karahayan

kamatuuran, katotoohan

hipos, tuninong

mayad, marhay

paminsaron, pag-iisip

 

Susog sa “Beauty” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Press , 1994.

Hírak

Iyo ni an birtud kan mga santo—an kalangkabaan kan siisay man na kalag. An mga nagmukna kan darakulang pagtúo sa mundo nabibisto sa saindang kapas na magtios kaiba kan mga nagtitíos, na magsakit kaiba kan mga nagsasakit—ukon makidumamay sa pagmundo, pagsakit asin pagtios kan iba. An pagkamoot na dai nin pagkaherak bakong pagkamoot kundi saro sanang pagmâwot.

Dawa na ngani masasabi tang saro nang kalangkabaan kan kalag an maherak—na nungka magigibo kan tampalasan na tawo o kaidtong mayo sa sadiring hwisyo—an matúod na pagkahirak dai natatapos diyan.

Dae bastanteng malúoy ka sana. Ini ipinapadayon sa pakiistorya, sa paglinga; sa pagbulong, sa pagtabang, sa pag-ataman kan iba. Kun nahihírak ka, namomoot kang sobra.

Sinurublian sa Hiligaynon
pagtúo, pagtubod
ukon, o
matúod, totoo

Susog sa “Compassion” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Press, 1994, 63.

Dúnong

Bakô man marhay, bakô man maraot; alagad sa kahaluyan, nagkaigwa na ini nin maláin na kahulugan. Ngonyan an dúnong daa—ukon tálî sa ibang pagtaram—an gusto nang sabihon pagmamaneobra sa búhay kan ibá ukon pag-adimuhán kan sarong tawo na makabentahe sa ibá. Sa sini nga tiempo, an mga maálam na tawo, nasasabi na man na mga túso. Alagad an madunong na tawo iyo idtong an ginigibo bakong suwáy sa háwak—sa gabos na oras siya marigmat. Sa kada hirô niya, minalikáy siya na an ibang tawo sa maráot dai madámay. An mga darakulang santo, praktikal na, madudunong pa. Kun an sarong tawo mayád, madunong siya man nanggad. Syempre man, bakong gabos na madudunong, mayád; kag bako man gabos na bakong madunong na tawo, mayád na tawo.

Sinurublian sa Hiligaynon

ukon, o

sini nga, ining

maálam, matali

mayád, marháy

Susog sa “Cleverness” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Press, 1994, 46.

Horóphórop

Iyo man nanggad ni an gustong sabihon kan librong ini. An pagpapangadie kaidto iyo na an paghohoróphórop ngonyan. Pakikipag-ulay sa Dios an pagpapangadie. Ngonyan na mga aldaw, pwedeng nagtutubod kita sa Dios alagad nadidipisilan kitang magtubod sa nagigibo niya sato, o sa puwede niyang gibohon para sato.

Dawa ngani an gabos na kaginhawahan sagkod kasiguruhan na nakukua kaidto sa paagi kan pagpapangadie dai nakukua sa paghoróphórop, kadaklan sa mga ini puwedeng makua. Mayo na man kitang ibang pwedeng gibohon pa.

Sabi ngani kan pilosopong Aleman na si Karl Jaspers, an buhay ta sarong patóod; dangan an dapat tang gibohon, tôdan ta ini. Maaaraman ta asin maiintindihan an kahulugan kaini kun kita may trangkilong pag-iisip; napapades-pades ta an mga sinasabing kolor kan búhay; namamatean ta an drama mantang nasasabotan an sistema.

Sa paghoróphórop, maiintindihan ta an buhay. Iyo ni an magiginibo ta sa parte ta.  Pwede ta man mahiling an kaliwanagan alagad bako bilang premyo, kundi komo regalo. Kun kita minatoktok sa pwertahan, dai man gustong sabihon na makakalaog na tulos kita. Alagad kun dai man kita magpanoktok, mayo man kitang tsansa.

Susog sa “Meditation” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1994, p. 26.

Hamís

Dawa ngani naisurat sa saiyang mga oda kan Griyegong si Pindar an hamis na yaon sa mga kalalakihan, para sato, an hamís ukon sa ibang pagtaram—an pagkamalambing—balwarte sana kan mga kababaihan.

Mga niños kag mga lolos man sana an tinutugutan na magin lâyabon o malambing. Iba pa ngani an aton nga tawag sa amo sini nga pamatasan: swabe, aliwalas, o marahayrahay na ugali.

Dai sana itinutugot an pagiging malambing kan mga babayi, linalangkabâ pa ini, orog na an pagiging masinunod-sunod sa dawâ anong pagibohon sainda.

An pagigin mabuot asin matinao sa ano man na bagay iyo an minapaikot sa kinâban.

An matuod, mayo nin kasimpoderoso arog kan mga kababaihan. Sa satong sibilisasyon sinda nanggad an nagrereynar.

An babaying malambing—maogmahon dangan matinaúhon—iyo an pinakamagayon kag pinakabaskog na gahum sa aton nga kalibutan. Dai ni manenegaran, indî ni madadaihan.

Sarong diyosa si Venus—hinahangaan. Dangan kinakatakutan.

Sinurublian sa Hiligaynon

ukon, o

aton nga, satong

kag, sagkod

kalibutan, kinâban.

indî, dai

Susog sa “Sweetness.” Yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1994, 72.

Si Nonoy Ko Dakula Na

Darakulâ nang marhay an mga abága niya, 
garong si Houdini kadto pag inuurunát na kainí 
an hawák háli sa pagkákakadéna. Garo kansuarín sana 
kadtong pinapatúrog ko pa siya, sinusúlok ko 
sa tamóng luway-luway an sararádit niyang buól. 
Garo kansuarín saná kadtong pigbubulús-bulósan 
ko siya, pigtuturón-turón dángan sinasaló dángan 
kinakargá. Dai ko siya maladáwan na bakô nang aki. 
Dápat nánggad mag-andám na ako; dai na ko dapát 
mahadlók sa mga láki ta si babâ ko sarô na man. 
Mayo man lámang ni sa panumdúman ko 
kadtong uminulpót siya hali sakô—
sarong kinandádong kahón sa tahaw kan niyebe 
kan Hudson—inabrihan an pwerta, 
pigruluág an mga kadena, dángan kuminámang 
padígdi sa sakong mga abága. Pigpaparahiling 
niya akong garo si Houdini—pig-iistudyúran 
kun pâno makaluwás sa kahón, 
nakangírit tápos minapagápos. 


Sinurublian sa Hiligaynon
láki, lalaki
mahadlók, matakot
panumdúman, isip
pig-iistúdyuran, pig-aadalan


Susog sa “My Son The Man” ni Sharon Olds, 1996.
Dakitaramon ni Niño Manaog, 2014.

Medieval

“Ciudadano Liner” an ngaran kan bus

nakasurat sa Old English sa enotan

na windshield. Kamo man mga pasahero

hipos na nakarulunad as the bus now

negotiates a slippery road going to Tapaz.

It’s cold and overcast kasi may low pressure

daa sa Panay Island tapos dinugangan pa 

kan cold front. Ika man pasiring pa sana 

sa office nindo sa kabilang ibayo,

some three towns from where you stay.

Local government unit na, far-flung pa.

The driver maneuvers the bus and drives

like there’s no tomorrow. Almost a year

into your new assignment, you have already

noticed how the bus driver in this sordid part

of the world literally drives you crazy. 

Your six-wheeled carriage is running

as if a horde of bandits is chasing you

or kamo mismo an mga bandido carting away

your loot from a palace in a neighboring town.

Ano na naman daw an gigibohon

saimo kan mga dragon sa opisina nindo? 

Magpaparabuga na naman nin kalayo an boss mo. 

The self-declared king in your dungeon workplace 

will again cite your habitual tardiness, 

declaring to his vassals and serfs

your “barbaric” work ethic.

Bako lang ‘yan. Wawasiwason ka man

nin mga tsismis wala too kan mga kaopisina mo. 

Nakikinagbuan ka man kayang iyan ki Beth, 

an head teacher sa barrio, dawa na ngani 

may agom ka na. O dawa na ngani may agom ka pa. 

Nagdudungan kamo pag-uli. Last trip

sa bus paghapon. What can you say? 

Bombshell in distress mo siya; dangan ika

man daa, an “night and shining armor” niya.

Well. Who cares? Excalibur mo, taisa na.

Kamundúan

Grant Wood, American Gothic, 1930 

Dai man gustong sabihon na pag nag-agom na an sarong tawo, dai na siya mamumundô. Katubuan, idtong mga tawong minaagóm o minapaagóm sa saro man na habong mamundô, mamumundô man giraray. Dai mahaloy, mamamatean ninda na an pinakamakuring kamunduan iyo idtong mag-ibahan sindang duwa. (Hindi naman ibig sabihin na kung mag-aasawa ang isang tao'y hindi na siya malulungkot. Malimit, yung mga nag-aasawa o nakakapangasawa ng mga taong ayaw ding malungkot ay magiging malungkot pa man din. Di maglalaon, mararanasan nilang ang pinakamatinding lungkot pala ay madarama sa pagsama sa taong tulad din nila.)

Igwang tolong klase nin kamundúan. An enot iyo idtong kamundúan kan sarong tawong dai man nanggad nakánuod makibágay sa iba. Kun an tawong ini makaagom nin pareho niya, dakulon sagkod dakulaon an mga hahagadon niya sa iba. Dai niya aram na pareho ninda dai kaya; kung kaya sinda orog pang mamumundô, dai maoogma. Idtong pelikulangMarty manongod sa sarong surupgon na lalaking nakatagbo nin saro man na surupgon na babayi—dangan nagi sindang maogma bako man makatutubod. Garo idtong istorya ni Cinderella. (Merong tatlong uri ng kalungkutan. Ang una ay iyong lungkot ng isang taong hindi natutong makisama sa iba.)

An panduwang klase nin kamunduan iyo idtong yaon sa mga tawong kabaliktaran an pamatásan kan idtong enot na grupong nasambit. Sinda idtong mga tawong bíbo sagkod pamoso. Sinda idtong muya gid maging pamoso sa dawa ano na sana man na paagi. An mga arog kaining klaseng tawo mauurag sa negosyo sagkod sa pagkumbinsir sa tawo. Kadaklan sainda sa paghiling ta mga gwapo o gwapa, ukon kaaya-aya. Alagad an totoo, dai man talaga sinda tataó sa kama ukon mayong sinabi sa romansa—dawa ngani pwede tang masabi na kadakul na sindang nakapareha. An arog kaining klaseng tawo nasasakitan makiunóy o makiiba sa mga tawong saboót niya dai niya makakaya. Sa pag-agom o dawa sa anong pakikiiba sa kiisay man na tawo, kun dai akuon kan tawong siya pareho man sana kan iba, ukon halangkawon an hiling kan tawo sa sadiri niya, dai man nanggad siya maoogma, dawa na ngani dakul siyang kakilala o kadakuldakul barkada.

An pantolong klase nin kamundúan yaon duman sa tawong an paminsaron pirmi dapat siyang mauragon sa ano man niyang gigibohon. Kabali igdi itong mga artista, o mga manugsulat, mga intelektwal, mga kagrugaring kan mga kompanya ukon mga lider kan industriya. Kadaklan na beses, maboboot sinda kag maáyo duman sana sa mga tawong ila nga mapuslan. An mga arog kaining klaseng tawo mayong tiwala sa iba, dawa sa mga agom (man sana) ninda. Saboot ninda, mayo ni ano man na marhay na magigibo an iba. Para sainda an gabos na tawo kaulangan ta nganing maabot an kaogmahan o kaayuhan. Kaipuhan nindang an mga tawo kag tanan na mga butáng mag-ikot sainda.

Pwede sindang makaagom nin huli ta sinda magagayon asin makagagahum. Makakaagom sinda nin mga tawong makakatios kan saindang ugali, ugáring sa halipot na tiempo sana. Dai mahaloy an saindang iribahan. Kag maprobar pa sinda sa iba o minsan nagkapira—alagad nungka sinda matiwala. Sa saindang esposo o esposa orog pa sindang magpaparasuspetsa; nungka sinda maoogma.

Sinurublian sa Hiligaynon

pamatásan, ugali

gid, nanggad

ukon, o

paminsaron, pag-iisip

manugsulat, parasurat

maáyo, marahay

ila nga, saindang

mapuslan, mapapakinabangan

makagagáhum, makapangyarihan

butáng, bagay

ugáring, alagad

kag, dangan

Dakitaramon kan “Loneliness” ni William Lederer sagkod ni Don Jackson. Yaon sa Patterns: A Short Prose Reader 2d ed. Mary Lou Conlin, ed. Boston: Houghton Mifflin, 1988, 151.

Ísog

pinoyphotography.org

An ísog hali sa kusóg-boót. An kusóg-boót iyo an may gusto; an ísog iyo an minagibo. An pagtaya kan sadiring búhay, an kabayanihan kan mga kapulisan, bombero, suldado, marino sagkod mga pilóto iyo an ísog kan kusóg militar. Alagad an pagiging sobra kaísog garo man sanang pagbutóg; an pagpapabilib na oróg bako man totoóng ísog, kundi hambóg. Saro an ísog sa mga pinakamagayón na ugali kan tawo. An siisay man na igwa kaiyan dapat tang hangaan sagkod pangarugan. Alagad mangalas kita, an tawo bako man pirming maísog. Pwedeng an sarong kampeon na boksingero matalaw man sa iniikot na baso. An dekoradong heneral pwede man magtarakig sa atubang kan dentistang magabot kan saiyang ba’gang. An tawong nakaabot na sa tuktok kan pinakahalangkaw na bukid sa kinaban, pagkahiling nin ipis, minapiriripit man. Dai ka masupog kun ika natatakot. Mayo man satong maísogon talagang marhay.

Susog sa “Bravery” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1994, 55. 

Pagtaó

regalintentions.blogspot.com

Sa pagtaó, kita an nakakakuá. An pagkamoot, utang na boot, pakikipag-amigo—mga bagay na minapagian sagkod minapaogma sa búhay ta—napapaorog pa kan pagtaó. Kadaklan sa mga palpal na tawo pirming mamumundo; madaling mawaran nin pag-asa; minsan nabubuabua. Igwang sarong kondisyon sa pagtataó. Ano man na itataó kaipuhan itaó tulos ni, na dai naghahalat nin balós, o pa-Dios mabalos. Bakong marhay sa kalag an magtao na igwang hinahalat na kabayaran. Minakurulog an boot kaidtong mga magurang na húgos sa saindang mga kaakian alagad dai man sindá kan mga ini namomo’tan. Pwede man mangyari yan, alagad bako bilang sainda kabayadan, kundi sarong biyaya sa sining mga ginikanan. An kaogmahan sa pagtaó yaon sa pagtataó.

Sinublian sa Hiligaynon

ginikanan, magurang

Susog sa “Giving” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1994, p. 84.

Obra et labora

Aga sa opisina nakatukaw ka sa imo nga lamesa, garo binubutingting an mga files sa saimong vertical folders. Garo igwa kang pigpaparahanap. Makiling ka sa wala, bubuksan an sulong-sulong kan lamesa. Maka’lot kan buhok ta garong naggagatol. Sa orasan mo, alas nwebe y media pa sana. Magagayon palan an pagkahilera mo kan mga folder. Matindog ka, magayon gayod magtahar kan mga lapis na ini. Haralaba pa pero pudpod na an mga puro. Taharan mo an duwa.

Sige, maglista ka kan mga tatapuson mo ngonyan. Ano na ngani to? Ano na ngani si huri mong project? Garo si folder sa puro an eenoton mo, bakong iyo? Garo baga dai pa natapos si sa sarong project. Dai pa palan tapos an ginigibo mo sa file na ito. Taposon mo muna to. Mag-apod ka muna. Apodan mo si kaopisina sa balyong department. Ano na ngani si tuyo mo saiya?

Sa poon, pormal man daa an pataratara nindo sa kada saro. Ito man daang obra sa opisina man nanggad. Ara atyan, mauunambitan mo saiya na nagtaas na naman an gasolina kaya garo naisipan mong mag-commute na sana pasiring sa opisina. Ay iyo? Maistorya na man si nasa balyo na pig-iingatan niyang dai magparakakan nin mahahamis kawasa at risk siya na magka-diabetes, sabi kan doktor niya. Hambal mo na logod saiya na updan ka niyang magparegister sa Mayor’s Fun Run sa Domingo ta nganing makaexercise man kamo, bako sanang anas trabaho. Sige na logod, atyan na lang. Tibaad magkadungan kamo sa lunch sa canteen, sabi. 

Haen ka na ngani kansubago? A, gigibuhon mo na palan itong surat para sa LGU, pero garo break time na. Magkape ka muna. Mantang nagkakape, habo mong pagparairisipon si mga ginigibo mo. Mapapanlingaw ka. Pagkatapos mabuwelta ka na sa lamesa mo, yaon an gibong dai mo matapostapos. Sige, poon ka na.

Nawalat mong bukas an door, ta garo mainit sa laog kansubago. May malaog na kabisto. Siya ni idtong saro man na parapalimanliman. Mabâbâ. Siya ni idtong kadakul aram na paiplî—tsismis sa opisina, mga manlaen-laen na kamanungdanan sa pamilya, mga kung anong uso sa Shangri-la o Divisoria; mga katuyawan sa mga nag-aasensong pag-iriba, sagkod kung ano-anong klase nin paghagad sang simpatiya.

Ika man pigpaparadangog mo nanggad siya, pareho kamong mga parapalimanliman. Sibot-sibot man daa kamo sa saindong ginigibo; dai man talaga kamo nagtatrabaho. Mga kabangang oras an masasayang sa urulay nindo. Mahali na an amigo mo kawasa nag-ring na an telepono. Sisimbagon mo. Nakangirit ka ta sibot ka na naman kuno.

Makukulbaan ka ta an nag-apod kinnukulibat ano na an nangyari sa project sa enot na folder kansubago. Masimbag ka saiyang kadakulon ka pa kayang pigtatapos. Sákô gid, silíng mo. Sige logod, sabi niya. Maghilingan na sana daa kamo sa amo ning oras sa amo ning lugar, para i-discuss idtong project. Iyo. Sa scratch paper mo sa desk, bibilugan mo idtong project na pinagiromdom saimo. Ini an eenoton mo.

Lunch na palan. Sige, pangudto ka na muna lugod. Sa cafeteria makakan ka. Igwang sarong kaopisinang maagi sa saimong lamesa. Namarapara? Kinukumusta ka sa saimong obra. Kadakuldakul kong gibo, masimbag ka.

Susog sa “Natural and Unnatural Time” na yaon sa Time and the Art of Living ni Robert Grudin. Nalagda sa New York: Harper and Row, 1982, p. 163.

After Making Love, You Hear Footsteps*

dawa garo mayo man; huna nindo lang

pirming igwang nagdadangadang. Ika

handal tibaad an saimong kasaruan,

sabi mong haloy nang nawara, basang

na sanang magbutwa; siya man masundan

daa kan ilusyon na an sugid haloy niya

nang itinalbong, alagad ngonyan saiya

tibaad nag-iidong-idong.

Sa laog ka'ning kwarto garo igwang

nakahiriling saindo. Sa saindong pinapaiplian

garo man sana dai kamo nalilipudan. Pagmati nindo

pirmi kamong linalamag kan kun anong duwang kalag.

Dai man daw basang na sana sinda nindong binarayaan

ta nganing sa kada saro kamo magpasiram-siram?

Sa saindang kasuyaan, dae ninda aram

kun sain maduman. Yaraon sinda bisan diin

kamo magduman. Sa saindang kasusupgan,

dai ninda kamo tinatantanan. Mga kalag sindang

dai nagkamirisahan. Ara-aldaw ninda kamong

sisingilon kan saindang kamurawayan.

*Dispensa ki Galway Kinnell

After Making Love, You Hear Footsteps*

dawa garo mayo man; huna nindo lang

pirming igwang nagdadangadang. Ika

handal tibaad an saimong kasaruan,

sabi mong haloy nang nawara, basang

na sanang magbutwa; siya man masundan

daa kan ilusyon na an sugid haloy niya

nang itinalbong, alagad ngonyan saiya

tibaad nag-iidong-idong.

Sa laog kain saindong kwarto garo igwang

nakahiriling saindo. Sa saindong pinapaiplian

garo man sana dai kamo nalilipudan. Pagmati nindo

pirmi kamong linalamag kan kun anong duwang kalag.

Dai man daw basang na sana sinda nindong binarayaan

ta nganing sa kada saro kamo magpasiram-siram?

Sa saindang kasuyaan, dae ninda aram

kun sain maduman. Yaraon sinda bisan diin

kamo magduman. Sa saindang kasusupgan,

dai ninda kamo tinatantanan. Mga kalag sindang

dai nagkamirisahan. Ara-aldaw ninda kamong

sisingilon kan saindang kamurawayan.

*Dispensa ki Galway Kinnell

Ehersísyo

Buot silingon an pisikal na pag-ehersisyo, nalangkaba na man na marhay kan iba. Siring kan ibang tawo, an mga inaapod na atleta o mga parakawat, nagkakagaradan man—bako man talagang mas haralawig an buhay ninda. Pwede nganing mas amay sindang magadan kawasa kan ehersisyo. Dangan kalabanan, bako man sindang orog na mabaskog ukon mas maogma kaysa sa iba. Matuod nga mas marhay gayod an pamatyag ninda—mas marhay an pagturog sagkod normal an timbang ninda.

Alagad mas orog na may kwenta an maayo nga pamatyag sang kalag. Marhay-rahay na mag-unat kita kan kalamias ta, alagad orog na igwang saysay an mag-unat kita kan satong panumduman, o paayuhon an salud kan satong kalag. Orog na igwang balor an magin baskog an satong kalag sa atubang nin Dios asin tawo.

Pansegunda sana digdi an gabos na ehersisyo kan lawas. Igwang merito sa baskog na lawas, alagad mas igwang biyaya sa mabaskog nga kalag. Kadakul sa makukusog na tawo mga berdugo; darakula mga kalamias ninda alagad an ugali daingdata.

Sa pag-ataman kan lawas, bastante na gayod na sa araaldaw, nakakapamus-on ka; kag nagpapalas ka kan kuko mo kun an mga ini haralaba na.

 

Sinurublian sa Hiligaynon

buot silingon, gustong sabihon

kalabanan, kadaklan na beses

ukon, o

matuod, tama

nga, na

maayo, marhay

pamatyag, pagmati

sang, kan

paayuhon, pakarhayon

baskog, marahay an salud

baskog, makusog

nakakapamus-on, nakakaudo

Susog sa “Exercise” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Penguin, 1990, 100.

Paghâdit

Úkon muya mo sang mas námî nga terminolohiya—angst—(hambál sa Aleman), saro sana ining normal na ugali kan tawo. Sa katunayan, susog ki Martin Heidegger, sarong pilosopong Aleman, kaipuhan ta man nanggad an maghâdit sa satong buhay. Siempre an sobrang paghâdit—dawâ ano man na bagay na sobra o labaw, bakong marhay. An marhay kaiyan, susog sa sako nang inagihan, kun kita naghahâdit, maghâdit lugod kitang sagad. Kumbaga, sa modernong paghambal, career-on ta an paghâdit. Sabihon ta sa sadiri ta na naghahâdit ako ngonyan, dangan paurogon ko gid nga mayád an paghâdit na ini. Nin huli ta nag-aaram kitang marhay na naghahâdit kita, tulostulos ini malalampasan ta. Nagiging kabudláyan an paghâdit kun madangog kita sa ibán nga nagasilíng indî kita magparápanumdóm. An matúod sinâ, maghâdit ka kun gusto mo, alagad magparahâdit kang mayád sagkod na mag-abot an tiempong dai ka na naghahâdit.

Elmer Borlongan, “Grass Fire” 

Sinurublian sa Hiligaynon

úkon, o

sang, nin

námî, marháy

nga, na

hambál, apód

gid, nanggád

mayád, marháy

kabudláyan, sákit

ibán, ibá

nagasilíng, nagsasábing

indî, daí

magparápanumdóm, magparahâdit

matúod, totoó

sinâ, sa árog kaiyán

Susog sa “Worry” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Penguin, 1990, 38.

Kusóg

An kusóg kan satóng láwas saróng naturál na regálo satô. Puwedeng mapaáyo an satóng lawás kan ehersísyo, pagkakán, kalinígan sa láwas, sagkód an marháy na ginigíbo sa araaldáw. Alágad pirmíng laín an sinasábi kan media; mayô man talagang nahihirá sa naturál tang kusóg. Dai man kitá pwedeng magín mas mabaskog na labáw sa káya kan lawás na iwináras satô.

Ibá na man na uruláy an kusóg o baskóg kan kalág. An mga pílay o inválido o dawâ idtóng mga pigtaratsarán na maluya, sindá pa lugód an nagpapahilíng nin ísog asin báskog. Nakakagíbo nin kangangalásan sa kalág sa ísip sagkód buhay kan táwo an pagmâwot, an pagpursigí.

An síring nga kláse sang kusóg—kadaklán na beses alágad bakóng pírmi—naghaháli sa mga táwong igwáng tinugaán, igwáng baláan nga paninindúgan, may yarâ sang kamâwotan nga labáw o suwáy sa sadíri nindáng kagustúhan.

Sinurublian sa Hiligaynon

mapaáyo, maparahay

nga, na

sang, nin

may yarâ, igwáng

baláan, sagrado, banal

Susog sa “Strength” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Penguin, 1990, 92.

Kusóg

An kusóg kan satóng láwas saróng naturál na regálo satô. Puwedeng mapaáyo an satóng lawás kan ehersísyo, pagkakán, kalinígan sa láwas, sagkód an marháy na ginigíbo sa araaldáw. Alágad pirmíng laín an sinasábi kan media; mayô man talagang nahihirá sa naturál tang kusóg. Dai man kitá pwedeng magín mas mabaskog na labáw sa káya kan lawás na iwináras satô.

cruciality.wordpress.com

Ibá na man na uruláy an kusóg o baskóg kan kalág. An mga pílay o inválido o dawâ idtóng mga pigtaratsarán na maluya, sindá pa lugód an nagpapahilíng nin ísog asin báskog. Nakakagíbo nin kangangalásan sa kalág sa ísip sagkód buhay kan táwo an pagmâwot, an pagpursigí.

An síring nga kláse sang kusóg—kadaklán na beses alágad bakóng pírmi—naghaháli sa mga táwong igwáng tinugaán, igwáng baláan nga paninindúgan, may yarâ sang kamâwotan nga labáw o suwáy sa sadíri nindáng kagustúhan.

Sinurublian sa Hiligaynon

mapaáyo, maparahay

nga, na

sang, nin

may yarâ, igwáng

baláan, sagrado, banal

Susog sa “Strength” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Penguin, 1990, 92.

Paghâdit

Úkon muya mo sang mas námî nga terminolohiya—angst—(hambál sa Aleman), saro sana ining normal na ugali kan tawo. Sa katunayan, susog ki Martin Heidegger, sarong pilosopong Aleman, kaipuhan ta man nanggad an maghâdit sa satong buhay. Siempre an sobrang paghâdit—dawâ ano man na bagay na sobra o labaw, bakong marhay. An marhay kaiyan, susog sa sako nang inagihan, kun kita naghahâdit, maghâdit lugod kitang sagad. Kumbaga, sa modernong paghambal, career-on ta an paghâdit. Sabihon ta sa sadiri ta na naghahâdit ako ngonyan, dangan paurogon ko gid nga mayád an paghâdit na ini. Nin huli ta nag-aaram kitang marhay na naghahâdit kita, tulostulos ini malalampasan ta. Nagiging kabudláyan an paghâdit kun madangog kita sa ibán nga nagasilíng indî kita magparápanumdóm. An matúod sinâ, maghâdit ka kun gusto mo, alagad magparahâdit kang mayád sagkod na mag-abot an tiempong dai ka na naghahâdit.

Elmer Borlongan, "Grass Fire"

Sinurublian sa Hiligaynon

úkon, o

sang, nin

námî, marháy

nga, na

hambál, apód

gid, nanggád

mayád, marháy

kabudláyan, sákit

ibán, ibá

nagasilíng, nagsasábing

indî, daí

magparápanumdóm, magparahâdit

matúod, totoó

sinâ, sa árog kaiyán

Susog sa “Worry” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Penguin, 1990, 38.