Tamis-Anghang

Maharang, Mahamis na Literatura sa Mga Tataramon na Bikol

(Sweets and Spices in the Languages of Bikol) 

Ni Paz Verdades Santos

De la Salle University Press, 2010

Kan nakaaging Hunyo 2010, piglagda kan De La Salle University (DLSU) Press an limang electronic books o e-books, sarong masasabing breakthrough kan Academic Publications Office kan nasabi nang unibersidad sa pangengenot ni Dr. Isagani R. Cruz, saro sa pinakamaurag na kritiko sa Pilipinas ngonyan.

Saro sa mga nasabing libro iyo an Maharang, Mahamis na Literatura sa Mga Tataramon na Bikol (Sweets and Spices in the Languages of Bikol) ni Paz Verdades Santos, profesora sa literatura kan nasambit nang unibersidad. 

Sa pagpangita sagkod pagtiripon ni Santos kan mga rawitdawit, osipon sagkod dula kan mga nag-agi na sagkod kontemporaryong parasurat sa Bikol, nagkatiripon niya an hamis sagkod an harang kan Bikolnon na sensibilidad, kan Bikolnon na orag. 

HARD TIMES

Mababasa an e-book na ini sa paagi na kan computer 

asin bako kan papel. Bako na siyang hard copy, 

hardened copy na an uso ngonyan, kawasa.

Pinirili ni Santos an mga obra susog sa kun ano an naitabang kan mga ini sa Bikol—an valor sa pagkanood kan mabasa sa mga ini, an saindang orihinal na Bikol na savor, sagkod an inaapod ni Santos na peculiar Bikol turn of phrase. 

Segun sa nasabi nang mga pansukol, an mga akda sa libro iyo an makakapanaysay kan maurag (best) sagkodmagayon (beautiful) sa literaturang Bikol.

Dai man nanggad gayod mapantayan an lista kan mga kaglagda sa librong ini. Kabali digdi iyo an obra ni Rudy Alano, sarong dating maestro kan literatura sa Ateneo de Naga na nagtabang magpauswag kan pagtukdo sagkod pag-adal kan vernacular literature sa nasabing institusyon. Kan kasagsagan kan dekada 70 sagkod 80, nagpasali si Alano nin dakul na dula sa Bikol sa Ateneo. Tuminalikod na sa kinaban si Alano ngonyan na taon. 

Kaayon sa libro an obra kan estudyante ni Alano na si Frank Peñones, Jr., na nagawadan nin CCP literary grant kan taon 1991. Segun ki Dr. Ma Lilia Realubit, sarong antiguhan nang scholar sa Bikol, kan dekada 1990s nakabulig an mga obra ni Peñones ta nganing mabuhay giraray an Bikolnon na pagsurat sa rehiyon.

Siring man an mga osipon ninda Ana Calixto sagkod Gloria Racelis na nalagda sa Bikolana sagkod Bicolandia kan mga dekada 1950s. Mga istoryang moral an “Dupyas” ni Calixto sagkod “An Doktor” ni Racelis, na minatukar man kan mga dichotomies na taga-bayan/taga-bukid, halimbawa na sana baga.

Tampok an mga obra ninda Abdon Balde, Jr.; Jason Chancoco; Kristian Cordero; Marne Kilates; Jaime Jesus Borlagdan; Victor Dennis Nierva; Judith Balares-Salamat; Marissa Reorizo Casillan; Gode Calleja sagkod Estelito Jacob, apwera na sana sa iba. 

Enot man digdi nalagda an “Handiong,” sarong full-length play na sinurat ninda Orfelina Tuy sagkod Fe Ico kan dekada 1970s bilang sarong project kan sinda nagtutukdo pa sa Naga Central School.

Nin huli ta an mga obra gibo kan manlaen laen na parasurat sa ronang Bikol, an namit kan lengwahe hali man sa kun saen saen na lugar sa Bicol. Dangan magayon sa librong ini iyo an pagbali kan mga English translations kan gabos na obrang Bikol, sarong dai matatawaran na oportunidad para maintindihan kan ibang Pilipino an henyo kan Bikolano.

Espesyal an libro kawasa mababasa sana ini sa paagi kan Amazon Kindle, sarong software sagkod hardware platformna disenyo kan Amazon.com. Electronic file sana an babakalon mo para mo mabasa an mga obrang ini. Saro ning pinakaenot sa istorya kan literaturang Bikol.

An libro iyo an obra maestra ni Maestra, si Dr. Paz Verdades Santos, na nagtatampok kan bunga kan research niya sa istorya sagkod glorya kan literaturang Bikol. May tolong dekada na man nagtutukdo si Santos sa Ateneo de Naga sagkod sa De la Salle University. Kan taon 2003, linagda niya an Hagkus: Twentieth-century Bikol Women Writers, sarong katipunan na nagtarakod-takod kan mga kagibuhan kan Bikolanang parasurat poon kan dekada 1900s sagkod ngonyan.

Asin man sa saiyang bagong obrang ini, pinirili ni Santos—bakong Bikolana alagad an pagkamoot sa Bikol mayo nin kasingdayupot—an mga tamang sangkap para manamitan ta sagkod kan iba an hamis (tamis) sagkod an harang (anghang) na iyo an Bikol. Mayong sinabi an Mang Tomas o UFC banana catsup, orog na papasiram-siramon kan mga obrang ini an dati nang manamit nang pagkakan sa piyestahan kan literaturang Pilipino.

Pagpangita, Hiligaynon, n. Paghanap, pagkalap

Antiguhan, Hiligaynon, n.  Master, expert, specialist.