Monday, October 10, 2016

Bolaobalite, 1976

Ma, pasensiya dai na ko nakapaaram saimo
amay-amay pa si first trip marhay ngani
ta nakasakay ako. Dai ta ka na pigmata
paggios ko ta turog-turog ka pa, pagal-pagal
kakaaling ki Nonoy pirang banggi na man
nagpaparapastidyo; pero kun kinakarga ko,
pwerte man baga, nagsisilencio.

Hilingon ko na sana tibaad yaon na
man ko diyan sa Sabado. Pero sabi mo
man ngonyan na semana tibaad mag-abot
na si Onding ni Jeremias. Marhay kun siring
ta igwa na kitang mawalatan kan mga sadit.

Digdi sa eskwelahan, siribot naman kami
ngonyan ta muya kan mga maestrang
mag-Christmas party kaiba kan mga magurang
sa plaza—apwera pa kan sa mga kaakian.
Nahugos na samo an PTA kaya dakulon
gibohon ko digdi. Mga lesson plan ngani
dai ko pa ubos macheck-an. Pero marhay
man ta igwa ako digding masarigan.

Kansubanggi—iparayo nin Dios—
nagralaen naman si pagmati ko. Nagimata ako
sa init; ginagaranot ako; basa-basa si sakong
ulunan, tumtom pati higdaan. Pero tinutumar ko
si bulong na pigreseta kadto sa Naga. Dai ka na
maghadit ta maboot man si May Peling; siya
an kasera ko digdi. Pinapatundugan niya ko ka’yan
sa mga aki nin pangudtuhan o minsan mirindalan.

Nurong semana, makompleanyo ka na baga
kaya maghalat-halat ka ta ako may surpresa.

Pákrit

Kun pákrit ka, tinutuyo mo gayod na magtíos ka. “I’ve been rich and I’ve been poor and believe me, rich is better,” sabi kan sarong artistang Amerikana. Pamoso siyang agít-agitan na minátaram kan nasasaboot alágad habong ihambal kan ibá. Pero tibáad salâ siya. Makahirák man nánggad kun pinapatíos kita kan ibá. Alagad magayonon gayod kun an talagang magtíos muyá ta—mayo kitang gayong problema; mas marhay an salud ta; mas matawhay kaysa kun mayamanon kita. Naiináan an satong mga kahâditan; napaparâ an satong mga kanigoan. Idtong mga nagsurumpâ sa buhay ninda nin chastity, obedience kag poverty—ginpanumdom nindang mangín mas maogma. Ngonyan maogma nanggad sinda. Nungka ka man pagsabihang matios ka ta ngani sanáng makapagsolsol ka. Magdesider kang magtíos ta ngáni sanáng mag-áyo an buhay mo. Dai ka magparápayáman, mas magigi kang maogmá.

Sinurublian sa Hiligaynon
ihambal, sabihon
matawhay, trangkilo
kag, sagkod
ginpanumdom, inisip
mangin, maging
mag-áyo, maging marhay

Susog sa “Frugality” na yaon sa Worldy Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking, 1994, 15.

Man in Your Life

Nagpundo an garong motorsiklo sa natad mo; yaon na naman palan siya saimo—siring kan bagyong paabot daa saindo ngonyan na mauranon na Domingo. Tumigil ang parang motorsiklo sa bakuran mo. Nariyan na naman pal siya saiyo. Gaya ng paparating na naman na bagyo ngayong maulang Linggo.

Garo ka naman mataranta; dai mo aram an gigibohon ta maabot na naman siya; pakarhay ka naman kan mga gamit nindo; mahimos ka bago siya mag-abot digdi’ho.
Para ka na namang mataranta. Hindi mo na naman alam ang gagawin kasi paparatin na siya. Parang hindi mo maayos-ayos ang mga gamit sa bahay ninyo.

Nag-ayos ka na kan sadiri mo; nagpagayon, nagpustura, pwerte an atado. Pagbukas mo kan pinto, yaon na siya; nakangirit saimo na garong kakakanon ka.
Inayos mo na ang sarili mo. Nagpaganda ka, nagpustura, ang ganda ng porma mo. Pagbukas mo ng pinto, nariyan na siya, nakangiti saiyo na parang kakainin ka.

Nagkakalâ-kágâ na an tubig na ininit mo; may pambányos ka sa nauranán niyang payó.
Kumukulo na ang tubig na nilaga mo; mayroon ka nang panghugas sa nabasa niyang ulo.

Makanoson an lalaki, sabi ninda saimo; saiya dai ka magrani, hulit ninda saimo. Saboot mo: anong labot nindo? Matagas an payo mo.
Ang pangit ng lalaki, yan ang sabi nila saiyo. Iwasan mo siya, payo nila saiyo. Sabi mo: anong paki nyo? Ang tigas ng ulo mo.
An kamatangaan kan kabanggihan iyo sana an saindong espasyo; dawa sa luwas na nagsasalimagyo mayo naman kamong pakimano. Ang hatinggabi lang ang inyong espasyo. Kahit sa labas bumabagyo wala kayong pakialam.

Binabayo kan duros an saindong estada; iniidong-idongan nindo pigpaparamúda. Pag-abot kan matangâ sa saindong istaran, nagtatangis garong mga kalag na dai namisahan.
Binabayo ng hangin ang inyong kinalalagyan. Ginabuyayaw ang inyong kinaroroonan. Pagdating ng hatinggabi sa inyong tahanan, umiiyak ang ulan na parang kaluluwang hindi namisahan.
Dinudururos an mahamot niyang parong saimo; pigrurunot na mga dahon ining mga kanigoan mo. Nag-uungol na duros an siram kan simbagan nindo.Nagraragaak na sanga an pwersa niya sa kalunuhan mo.

Sunday, February 28, 2016

An Satong Kakanon sa Aroaldaw, 2015


An Satuyang Kakanon Sa Aroaldaw/Ang Ating Biyaya sa Araw-Araw is a collection of poems in several Bikol languages featuring 25 contemporary poets.

Edited and translated into Filipino by Kristian Cordero. Published by Komisyon sa Wikang Filipino with funding grants from the National Commission for Culture and the Arts.

Monday, February 01, 2016

Second-rate, Trying-hard

Joey Ayala at Cafe Terraza, Roxas City, Capiz
ROXAS CITY—Wala nang original sa mga Pilipino artist ngayon. Pare-pareho na lang ang tunog nila; gaya-gaya lang sila. This was the essence of what Joey Ayala said during my conversation—well, informal interview—with him in October last year here.

The Mindanao-born artist also known as the “Karaniwang Tao” (from one of his hit songs ) was hinting at the consciousness of the Filipino music artists nowadays —and how their work is rather determined by Western influences. 


Through the auspices of the Capiz Provincial Tourism and Affairs Office (PTCAO) headed by Mr. Alphonsus Tesoro​, I had the chance to personally meet with Ayala during the Heritage Camp sponsored by Capiz PTCAO. And as per Tesoro, with the assistance of the National Commission for Culture and the Arts (NCCA), Capiz had the chance to see Joey Ayala for the second time.


Speaking before some 300 student participants at the Capiz National High School during the students semestral break, Ayala practically brought the house down with his rapport with the young learners and leaders who represented their respective municipalities across the province. 


Among other things, Ayala underscored how a nation’s history, heredity, culture, lifestyle and a sense of identity give rise or bear on the consciousness of the individual. For him, the consciousness of the Filipino is determined by his present dispositions acquired gradually through a generation of cultural influences.


In other words, the way we think is influenced by what only prevails in our culture and environment. So, if a Filipino child has long been taught that commodities from the United States are “original’ and therefore “cool” while all products made in the Philippines are “local,” such consciousness will hardly change in his lifetime. He will grow up looking to, patronizing and, yes, worshipping anything that is estetsayd (State-side).


So shouldn't we wonder why many Filipinos would love to pursue their own American dream? For one, not too many in our batch in high school remained in our locality. Subconsciously, it has been made clear that to be successful is to go out of the hometown and make it big in the bigger city where supposedly all the perks of t


echnology; a promising, high-paying job; a successful career; and probably a better life await.

As for the Filipino music artists, Ayala’s claim at the beginning of this piece rings true, indeed, even as growing up, we have come to hear our very own Filipino singers being carbon copies of the Western sensibility.


Upon hearing Ayala’s verdict, I easily recalled how my own favorite alternative bands Cueshe, Hale and a host of similar other bands who rose to prominence in the Tunog Kalye scene in 2000s, indeed, only resonated the vocals and acoustics of Creed, 3 Doors Down, and what-have-you.


You also have the likes of Arnel Pineda and Jovit Baldovino being hailed for singing just like Journey’s Steve Perry and other rock artists who could reach high notes. I also recall hearing over an FM station eons ago how Ilonggo Jose Mari Chan is said to be the Cliff Richard of the Philippines—because of his balladeer sensibility.


I also recall reading one review in the Philippine Collegian back in the 1990s, saying how Cookie Chua’s then-upcoming group Color It Red sounds very much like Natalie Merchant’s 10,000 Maniacs. 


Later I would read about Gary Valenciano being our very own Michael Jackson, owing to the dance moves of the perennial superstar; Regine Velasquez belting it out like Mariah Carey—though the latter later referred to the former as “A BROWN MONKEY WHO CAN SING;” then the list goes on.


I also recall my high school classmates Alfredo and Delfin (who are Roxette and Madonna die-hards, respectively) constantly berated the musical pieces of Original Pilipino Music (OPM) artists who, along with their U.S. Billboard chartmakers, also enjoyed airtime on FM radio stations at the time.


Talk of colonial mentality at its worst—talk of Western parameters always being used to critique Filipino artistry and originality.


So, are contemporary Filipino music artists, indeed, unoriginal—only rather best at copying what they hear? Or is their mentality so westernized already that they cannot help but sound like anything they hear from other countries—especially United States? Is it our consciousness that is so jaded enough to not anymore believe in what the Filipino artist can achieve?


My brief conversation with Joey Ayala has not given me answers; it only raised more questions.

Tuesday, December 15, 2015

Susog Salog, 2015

Susog Sálog: The Naga River Arts and Culture Initiative Manual for K-12 Teachers. 2015


Friday, September 04, 2015

Gayón

An pisikal na gayón na itinao sana sa tawo—iyo ni an kinakahâditan niya. Dapat orog niyang panumdumon idtong gayón na pwede niyang mapangyari o magibo; ukon itong gayón na pwedeng maparâ o mawarâ. Kaipuhan ta daw magin gayón o magin pirming magayón? Dai gayod. Bako sa sibilisasyon tang ini. Dawa ngani ginadayaw ta idtong mga bagay na mararahay—kaayuhan, kamatuuran, kagayónan.

Napabayaan nang gáyo an gayón sa mga panahon na nakaagi. Alagad ngonyan na mga panahon, an kagayunan na rugaring kan mga diyos sagkod diyosa kan mga Griyego—siempre pa, an gayon na nakukua sa marahay, maboot, marahay an salud, malinig, hipos kag mayad na paminsaron—an mga ini sinasabing rekisitos na ngonyan kan siisay man na tawo, bako na sana kan mga milyonaryo ukon mga tawong yaon sa pwesto. Manongod man sa gayón na naitao sa kada saro sato, dai kita mamroblema, dawa na babaye ka pa. An totoong gayón bako man gabos yaon sa pisikal na komposisyón.

Sinurublian sa Hiligaynon
panumdumon, isipon
ukon, o
ginadayaw, inoomawkaayuhan, karahayan
kamatuuran, katotoohan
hipos, tuninong
mayad, marhay
paminsaron, pag-iisip
 
Susog sa “Beauty” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Press , 1994.

Hírak

Iyo ni an birtud kan mga santo—an kalangkabaan kan siisay man na kalag. An mga nagmukna kan darakulang pagtúo sa mundo nabibisto sa saindang kapas na magtios kaiba kan mga nagtitíos, na magsakit kaiba kan mga nagsasakit—ukon makidumamay sa pagmundo, pagsakit asin pagtios kan iba. An pagkamoot na dai nin pagkaherak bakong pagkamoot kundi saro sanang pagmâwot.

Dawa na ngani masasabi tang saro nang kalangkabaan kan kalag an maherak—na nungka magigibo kan tampalasan na tawo o kaidtong mayo sa sadiring hwisyo—an matúod na pagkahirak dai natatapos diyan.

Dae bastanteng malúoy ka sana. Ini ipinapadayon sa pakiistorya, sa paglinga; sa pagbulong, sa pagtabang, sa pag-ataman kan iba. Kun nahihírak ka, namomoot kang sobra.

Sinurublian sa Hiligaynon
pagtúo, pagtubod
ukon, o
matúod, totoo

Susog sa “Compassion” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Press, 1994, 63.

Dúnong

Bakô man marhay, bakô man maraot; alagad sa kahaluyan, nagkaigwa na ini nin maláin na kahulugan. Ngonyan an dúnong daa—ukon tálî sa ibang pagtaram—an gusto nang sabihon pagmamaneobra sa búhay kan ibá ukon pag-adimuhán kan sarong tawo na makabentahe sa ibá. Sa sini nga tiempo, an mga maálam na tawo, nasasabi na man na mga túso. Alagad an madunong na tawo iyo idtong an ginigibo bakong suwáy sa háwak—sa gabos na oras siya marigmat. Sa kada hirô niya, minalikáy siya na an ibang tawo sa maráot dai madámay. An mga darakulang santo, praktikal na, madudunong pa. Kun an sarong tawo mayád, madunong siya man nanggad. Syempre man, bakong gabos na madudunong, mayád; kag bako man gabos na bakong madunong na tawo, mayád na tawo.

Sinurublian sa Hiligaynon
ukon, o
sini nga, ining
maálam, matali
mayád, marháy

Susog sa “Cleverness” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes A. Gaertner. New York: Viking Press, 1994, 46.

Horóphórop

Iyo man nanggad ni an gustong sabihon kan librong ini. An pagpapangadie kaidto iyo na an paghohoróphórop ngonyan. Pakikipag-ulay sa Dios an pagpapangadie. Ngonyan na mga aldaw, pwedeng nagtutubod kita sa Dios alagad nadidipisilan kitang magtubod sa nagigibo niya sato, o sa puwede niyang gibohon para sato.

Dawa ngani an gabos na kaginhawahan sagkod kasiguruhan na nakukua kaidto sa paagi kan pagpapangadie dai nakukua sa paghoróphórop, kadaklan sa mga ini puwedeng makua. Mayo na man kitang ibang pwedeng gibohon pa.

Sabi ngani kan pilosopong Aleman na si Karl Jaspers, an buhay ta sarong patóod; dangan an dapat tang gibohon, tôdan ta ini. Maaaraman ta asin maiintindihan an kahulugan kaini kun kita may trangkilong pag-iisip; napapades-pades ta an mga sinasabing kolor kan búhay; namamatean ta an drama mantang nasasabotan an sistema.

Sa paghoróphórop, maiintindihan ta an buhay. Iyo ni an magiginibo ta sa parte ta.  Pwede ta man mahiling an kaliwanagan alagad bako bilang premyo, kundi komo regalo. Kun kita minatoktok sa pwertahan, dai man gustong sabihon na makakalaog na tulos kita. Alagad kun dai man kita magpanoktok, mayo man kitang tsansa.


Susog sa “Meditation” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1994, p. 26.

Monday, January 05, 2015

Alumni Homecoming

Susog ki David Ray

Abaana! Ano man daw ta nakabali ako
sa grupo kan mga polongóng iniho—
mayo nang giniribo ngonyan na banggi
kundi mag-irinuman tapos magharambugan—
túgbo digdi, túgbo duman, garo man daa
ngonyan lang naman nagkanuruparan.

Mayo na nin ibang pig-iristoryahan
kundi an saindang nagkágirinibuhan
na aráram kan gabos na man, mga lugar
na nagkádurumanan, mga chicks nindang
nagkátsaransingan—mga nagkágirinibuhan
nindang inda kun anong kamanungdánan.

Igwang nagharáli sa lugar mi pagkatápos
kaidto; tapos ngonyan pagkauruli, huna mo
sainda kun sáirisay na man daang Polano.
Pagkatápos kang tînuhon, mákua man daá
nin serbesa sa lamesa tapos dai ka kakauláyon—
garo dai kamo nagkáibahan nin pirang taon.

Yaon sana sa táid mo, mayong girong.
Ukon kauláyon ka na, masabi siya: dai ka
man giráray palán nag-iinom. Nin huli ta
kaáabot niya pa man saná, dai niya áram
na nakapirá ka na antes mag-sinárom.

Iyo ka man ngaya giráray: dai man nag-iinom,
mayo pa nin agom.  An ibang mga beer belly-hon
huna mo kun sáirisay na iriigwáhon, mga parainom!
Dai man daw an mga empatsádo nindang tulak
an iyong pinag-iimon kan saindang mga agom?

Yaon si Sulpicio, si Crisanto dangan si Claveron.
Padarakuláan nin tulak, pagarabátan nin buy-on.
Ngonyan, garo pa lugod sinda binabayadan
ubuson an pirang kahon kan serbesang dinunaran
kan mga kaklase pang nakabase sa Taiwan.

Kaya na sana man gayod an iba samo
amay nagkagaradán, nagkángaranáan
sa rarâráan sa kada taon na urulian.

Siring sa dati, mayong sistema ining tiripon  
apwera sa limang kahang baseyong
pwede na naman iarapon.

Mauli na akong amay—babayaaan ko
sindang agit-agitan naman magtiripon
sa bagong sumsuman na inorderan pa
sa luwas kan eskwelahan—inasal na hito
sagkod an pinaluto pang dinuguan.

Maagi an mga aldaw siring kan dati,
ma-check ako nin FB sa sakong Galaxy 3;
sa status message sa Group mi, dai ko
mangalas kun igwa na naman R.I.P. 


Songs of Ourselves

If music is wine for the soul, I suppose I have had my satisfying share of this liquor of life, one that has sustained me all these years. A...