Ukay Ukay

Pirang aldaw matapos mag-agi an bagyong Frank sa Iloilo, igwang nabareta na sa kasagsagan kan bagyo, manlaen-laen daang ataman na hayop an nakaburutas; tapos an iba nagkagaradan. Sa Janiuay, may mga orig na nagkaralamos ta nagkaruluom sinda sa mga tangkal; sa Maasin, igwang mga baka saka damulag na dai nakaralangoy pag-rarom kan baha kaya nagkaralamos man. Igwa man daang nagkaburuhay—sa Guimbal, may mga ayam na nagralangoy-langoy; sa ibang banwa, may mga kanding na nagkaaratong man lang. Pero sa may parte kan Jaro, igwa daang ibang mga hayop na bisan yaon lang sa tugsaran kan saindang kagsadiri, nakaburutas pa man giraray sa saindang gakod, tapos sagkod ngonyan, nawawara pa.


Magagayon pang maray an mga badong ini.
Mas bara’go pa an mga pantalon na ‘ni kaysa sa
mga nagkatarawad ko kadto sa ukay-ukay sa Leganes.

‘Puon nang magrasyon an mga ka-barangay ko sa Jaro.
Kaya sabi sako ni Father, mawalat na lang muna ‘ko
digdi sa parokya. Ilain ko na daa an mga donasyon
na ipapanagtag mi sa mga taga-Janiuay sa aga.

Kun relief an sasabihon, nangangaipo man kaming maray.
Maaati na mga bado mi; kaipuhan mi man nin masusulot.
Haros marugba ngani an harong mi pag-agi kan baha.

Irigo gayod ‘ning mga T-shirt saka short ki Christian.
Pwerte ‘ning blusang blue. Puwede ‘ni ki Shiela Mae.
haloy na si tinuga’ ko sainda; pero dai ‘ko nakakabakal.

Maray-rahay, ultimong an mga kurtina, magagayon pa.
Kadakul-dakul man pati si ibinabang donasyon hali
sa sarong Starex ‘subago. Garo duwang karton pati ‘ni
kaya pilian ko lang an saro; kaipuhan ko man ‘ni sa harong.

Ugayong ni Uryol

Pirang taon ta kang pinaistar sa harong ko.
Tinata’wan ka pa nin balon kun natitikapo.

Kun kamong magturugang mayong kinakarakan
Dinuhulan kamong sud-an hali sa sakong karihan.

Kulang na lang nganing hurungitan ko kamo.
Sako baga an dalagan mo pag mayo an ina nindo.

Ano man an pinakakan saimo kan ilusyon mo?
Lingaw ka nang ika an matuang aki kan tugang ko?

Saimo sinda maasa, Noy, gabos sa pamilya nindo.
Dai man daw linumay ka kan babaying ito?

Dai na pati kamo nasupog sa itsura nindo.
Nakaabra-siete daa, parasad-pasad sa kanto.

Dai ka pa baga tapos, Noy, dai mo girumdon?
Tapos ngonyan, daog mo pa an may agom.

Ako baga an nagparatustos sa pagpaadal saimo.
Tapos naaraman ko nang nagsasaro na kamo?

Lintian! Badong, dai mo ko pagprobaran,
‘Baad an kasaruan mo sakong makasturan.

An utang na boot, Noy, dai puwedeng bayadan.
Pero kun kamo kan babaying ito an magkadagusan

Sisingilon ta ka nanggad kan saimong mga utang.
Maglikay ka, Noy, ‘baad an ina mo an mautsan.

Bagacay, 1981

Kinalot na ninda kun sain nakalubong si Papa.
Sugo kaya kan mga tiyuon ko, pagsaruon

na lang daa sinda ni Nanay sa bagong pantyung.
Mas maray daa ‘ni para saindang duwa

saka daa sa gabos na aking nagkawaralat ninda.
Pinaluway-luway ko lang sa T’yo Doro sa pagkalot.

Nakua mi an mga restus. Humo na an kabaong.
Ralapa an barong sagkod an pantalon.

Paghaloy-haloy, may nakakua kan singsing niya.
Kinitkit ko an nadukot nang maray na daga.

Kiniskis ko ‘ni sa bado ko para malinigan.
Nagkintab an mital pero bako man bulawan.

Garong may nakasurat sa laog kan singsing.
May nababasa akong nakaukit na pangaran.

Dai ko aram may ibang apod si Papa ki Mama
Tama daw an pantyung na sinabing kaluton?

Dayabitis

Dai ka baya muyang pagsabihan kun ano
An puwede mong kakanon na pangudto?

Sabi kan doktor, dapat mi nang bilangon
An pagkakan mo ngonyan ta marugion

Nang entiro an mga lugad mo sa bitis.
Linutuan ka na ngani nin dikit na dilis;

Sinahog ko sa alugbati para masiram.
Tilawi muna an saimong pangudtuhan.

Maski para-pano, igwang namit ‘yan, ay.
Pero habo mo na bagang magpasaway.

Mapabakal ka pa nin kaldereta sa plaza;
Dai mo ngani aram kun ano an berdura.

Sige, ‘Tay, an bitis mo, dayaon mo na sana.
An nagdadakulang lugad, sige, parakraka.

Inutil nang maray na ika pagiromdomon
An tabletang ini kaipuhan mo nang inumon.

Mapaumay saimo an mapait na kakanon.
Mamuya ka daw na an bitis mo lagadion?

May Sarong Harong

na dai nahaman yaon naitugdok
sa gilid kan oma. Hali sa kinatu-
tukawan mo, tiso an pagkatugdok
kan mga harigi. Mahibog sagkod
purusog an lanob. Mga bintana
najalousiehan na. Kun hilingon
mo sa luwas pwerte an tamanyo.
Tapos an atop pininturahan pula.
Pero hali sa kinatutukawan mo,
garo kabrot an sagurong sa wala.
An lanob sa kusina dai napalitada.
An kinatutugdukan dinuduruot na.
Mahibugon an mga ba’gangan
sa prantera. Gugon sagkod balagon
nagkaranap na. An puon kan kawayan
sa may gilid kan harong nakapukan.
Yaon ka sa balyong kan salming
na bintana kan Philtrancong nakaparada,
ara-atyan, an awto mo malarga na.

Ni Isay Na Poncio Felato

Ne, sabihan daw sako
kun gurano kamuraway
An makidurog sa lalaking
garo daing pinagkakautangan;
Bakong an kaglalang kundi
an sadiri niya an nahihiling
sa altar, dangan ika minaluhod
sa saiyang garo nangangadie.
Ano man daw an nginangayo-
ngayo mo saiya? Sa ritwal
na imbuwelto kamong duwa,
ano an saindong indulgencia?

An Tawong Naanáyo

Pagkagios kan lalaking naanáyo,
susukulon niya an lanob gamit an sarong samod;
dangan maparakanta siya sa Sagrado Corazon.

Malakaw siya pa-baybayon pag-abot
kan sinarom. Pag-agi sa may kamposanto,
masasabat niya sarong kabaong; pinuprusisyon.

Malaog siya sa simbahan, pauli pa sana
an mga gurang; sa luludhan na garaba’ saiya
may masunson, “Nag-abot ngonyan si Mamo’.

Dapat nagpabendisyon ka saiya.” Hihiribunan
siya kan mga kanturang tapos nang mag-nobena.
Hihirilingon siya; sasabihan, “Dai ka pa baga

Noy, omay. Haen na man si Lucio?” Ipapalamag
ninda an pinsan niyang sa tangá pa naglahod. Maiba
sana siya pag ‘gakod na sa hikot an kamot niya.

Sa harong, dai siya mapamanggi kan sira.
Papainumon siya ninda nin dahon na gina’ga’,
sinalakan nin suka, haloy na tinalbong sa daga.

Pero dawa ipasantigwar siya ki Nana Guling
o ipahilot pa pirang beses ki Tiyang Onding,
an lalaking naanáyo dai na mabubulong.

Pag banggi, dai tulos siya makakaturog.
Atyan na matanga’ sa bintana siya masaprang
Ara-atyan pa, an bulan aawitan niya na.

Makaturog man, pero uum-omon siya;
Mangingiturog siya ki Mamo, kaiba an mga kantura
sindang gabos naghuhuruba sa may kapilya.

Harong-harong

Kakakanon niya pa kuta an bahaw na bangus,
Na binakal niya sa carenderia pag-duty
kansubanggi pero tinataranga na.
Kan pinarong niya ini, mapa’nuson na.
Apodon niya daw an agom para magluto nin panira?
Dai gayod ta aram niya na an sasabihon kaini—
Ika daw maglaba maghapon!
‘Hapoton niya daw kun anong gustong kakanon
tibaad pu’ngot lang an isimbag saiya.
Magsala—baad ngonyan inabutan pa.
Tama man daw sabihan niya na an agom:
Mag-urulian na kita nin kandila?
Garo habo niya pa man.
Sa planta na lang siya makakan.
Dai na siya puwedeng magpalta.
Otro semana na an singil sa arkila.

Maray pa kaidto pag naghaharong-harong sinda ni Nora,
grabe an gama-gama niyang maka-uli man daa
sa saindang payag-payag sa likod kan bubon
ta may naluto nang pamanggihan an agom-agom niya.
Tapos siya may dara man daang
kuwara-kwartang itatao niya ki Nora
ta panggastos sa harong, pambakal
bagas-bagas na mga pisog kan ipil-ipil;
sira na mga dahon-dahon sa may gilid kan kali.
May pambakal pa nin lana-lanang pinuga sa gumamela
ipinapabakal na Lala sa balyong harong-harong.
Makakan-kakan man daa sindang sabay
kan linutong mga dahon sagkod kahoy.
Siya mapahiran-hiran kaupod an babaying kakawat.
Pag sinarom, aapodon na si Nora kan tugang niya.
Siya man mapuli na sa harong ninda.
Pag arog ka’yan, aram niyang harabuan na.

Sa Talipapa sa Felix Plazo

Luminagapak
an kutsilyo

sa pigi kan
karneng orig.

Nagdudurugo
pa, kinilo niya na

na ara-atyan gigi-
bohon kong liempo.

An tindero
garo soltero.

Kulas an ngaran
siguro

mga
diseotso.

QatarSis

Nagbuwelta na si Manay hali sa Doha.
Dai daa klaro kun ano an trabaho niya.
An nakaagi, garong pirang bulan pa sana
Pero nagbareta siya samo; mapuli na siya.

Kadtong huring apod, yaon siya sa pabrika.
Gibuhan daa nin tela; harani sa may siyudad.
Sarong hapon, basang na lang nag-apod siya.
Nagpaparahibi; ta’ samuya pu’ngaw na daa.

Pigparaanggotan siya ni Papa pag-abot;
Inutangan pa kaya an kwartang napugrot.
Paghatod mi sa Manila iyo an pinanggastos;
Tapos ngonyan, mayo lamang daang pulos.

Dai pa ngani tulos siya kadto nakalarga;
Sinangra mi muna an sarong ektaryang oma.
Sambulan siyang naghalat sa pinsan mi sa Naga.
Astang napagaran an placement sa ahensya.

Kaya binabasol siya ni Mama ara-aldaw
Sinesermonan siya antes magpamahaw.
Kaya daa siya nagpuli ta pirming hinihidaw
An ilusyon niyang pulis na taga-Pasacao.

Sahot ni Manay, masakiton duman an trabaho.
Pirmi sindang tinatabuga kan saindang amo.
Minsan ngani daa dai makakakan sa tiempo.
Digdi na lang daa maski hababa an suweldo.

Pero sarong aga, kinaulay siya ni Papa
Garong ki Manay napu’ngaw na man siya.
Maray daa nganing yaon digdi an matua
Para may mag-ataman sa saindang duwa.

Pero dawa nagpupungot, nagsugo si Mama;
Mag-obra daa tulos siya para makaagwanta.
Maray pa daang magbalik siya sa Naga;
Ta kaipuhan nin kahera sa tindahan ni Nora.


Hinghing sako ni Manay, pabor siyang sun’don
Sugo ni Mamang sa Naga na mamuhon.
Puwedeng maghilingan sinda kan saiyang ilusyon
Basta dai ko daa siya ki Nanay isusumbong.

Sabi pa ni Manay, ako an puwede sa abroad
Ta an trabaho, maski ano, kaya kong maagod.
An kontrata daa dire-diretso, kun ako mahigos.
Kun pamilya matitios, igwa nanggad panustos.

Pag sa Qatar daa, madali lang magkuang visa.
Pero dapat andam ako kun ako na an malarga.
Dapat basog ako nin memorya kan pamilya;
Sa hadok kan ilusyon dapat ‘gurong mapurga.

Ngurob-ngurob

Maninigo daw an magduman ka sa simbahan, magkanta
Sa pag-omaw sa Dios, magsulo nin kandila, magpangadie?
Dai man daw mayo kang nadadangog na ibang tingog
Kundi an sadiri mo, nagpaparangungurob-ngurob?