Sabadong Aga sa McDo Katips

Nawawalat sa dila ko 
an hamis kan Sundae McDip.

A, iyo, huminiling ka na sako,

O, ano? Sige, turuhok lang;

kun mababasog ka baga ka’yan.

Mayo akong magigibo.

Hiling sana ta baad lamang

mawalat an memorya

kan maimbong mong paghiling

sa gilid kan wala kong mata.

Ngonyan ka man lang nanggad

huminiling sako, o kansubago pa?

An lipot kan Nestle Lemonade Pomelo

naggigira sa halanuhan ko,

Nahiling mo na’yan!

An matamis mong turuhok maaaliwalas 
sa lalawgon; an maimbong na presensya;

nagpapalibog, napapatindog sa natuturog,

nagpapala’tog, (an tultol nagiging bulabog).

Sige, hinihiling mo pa man nanggad ako

tinuturuhukan, hinuhubaan, ano man 
nanggad an magiginibo ko?

Garong mayo man gayo. Inom lang kita, 
kakan lang. Kakan, sapa, kakan, kakan, sapa.

O, nuarin ka pa mahiling giraray sako,

pagtungkahal ko tibaad dai ka na nakahiling:

A, iyo pa, hilinga daw yan; 
nakaturuhok ka pa sako,

alagad lagbas an hiling mo,

lagbas sa lanob, lagbas sa salming.

Hiling na; hiling pa. Mayong 
problema iyan sako.

Basta baga pagkatapos kong

mag-inom sa basong kamabaw an yelo,

mababasog ka na pag nagbuhat 
na ako sa tukawan. Maduman na’ko.

Kalinturádo

Maimbúng na maráy an tamóng na tinitípig ko

Sa kátre ming mag-agóm ngonyán na ága.

Garó itóng bángging piglábaran akó ni Nánay

Pagkatápos kong mágparabátad háli pagkáwat.

O itóng bángging pigbányusan niya si Dódoy

Tápos pinainóm siya nin gina’gang lákad-búlan.

Pag sunód na bánggi, pigparakúgos niya akó

Pagkatápos siyang págparakastahan ni Tátay.

Dai dáa kayá pigmamarángno an mgá áki nindá

Kayá gabós dáa kamí kinákaralintúra na saná.

Kalinturádo an mgá lúhang duminalíhig háli

Sa pisngí niya na nágtururó sa laláwgón ko.

Mayo man nanggad naginibo si Nanay

Para ako maumayan, para ako marahay.

Sa kátre ming mag-agóm atyán na bánggi,

Pagpaparalamudáon niya na namán akó.

Dai namán ako dudurugon kan agóm ko.

Garó daa kayá ‘ko pírming may hílang.

Bagacay, 1942

Susog sa Obra ni Clemente Manaog

Kan si Rafael San Andres mga pitong taon pa sana, dahil naman gayod sa kahisdulan, igwang nakalaog na crayola sa saiyang dungo. Mga pirang aldaw an nag-agi, mala ta maski ano an gibohon kan ina niyang si Visitacion, dai nanggad mahali-hali an crayola sa dungo kan aki.

Kan bulan na iyan, Mayo, igwa nin pa-Flores si Visitacion sa saindang harong sa Iraya. Dawa na ngani gayod makulugon ang dungo, nin huli ta igwa baya nin tandan na sopas na tanggo saka galleta an mga  aki, nagbale sa Flores si Rafael.

Sa saday na harong ni Visitacion, an mga aki minadarara nin mga sampaguita, gumamela, dahlia, dahon nin cypres na ginurunting na saradit. Maparangadie muna an mga gurang mantang an mga aki nakaturukaw sa salog. Dangan maabot sa cantada an pagpangadie ninda sa Espaniol. Dangan maabot sa parte na an mga aki masarabwag kan mga dara nindang burak sa altar ni Inang Maria. Magkapirang beses masabwag an mga aki nin mga burak segun sa cantada.

Sa mga pagsabwag ni Rafael kan saiyang mga burak sa altar, basang na sanang tuminubrag hali sa dungo niya an crayola. Nagparaomaw si Visitacion asin daing untok na nagpasalamat sa nangyari. Nin huli man sa nangyari, nangayo-ngayo si Visitacion na gigibohon kan pamilya an Flores de Mayo sa masurunod pang taon bilang pasasalamat sa pagkahali kan crayola sa dungo ni Rafael.

Poon kaidto sagkod ngonyan, pinapadagos kan pamilya ni Visitacion San Andres an saiyang panata na dae mababakli ni isay man. Hasta ngonyan, tinutungkusan kan pamilya San Andres an pasasalamat kan saindang mga apoon, patunay na binibisto kan tawo an karahayan kan Mas Nakakaorog.

Bisto Mo Ko, Ne? Ako Si Kulas

Bisto mo ko, Ne? Ako si Kulas,
idtong nanuparan mo kadto sa patubas.
Pagkahiling mong ito sako sa may luwas,
kadakuldakul na ayam sa daghan ko kuminurutipas.

Bisto mo ko, Ne? Ako ‘ni, si Kulas.
Nagkarigos ako sa salog, inihugas langkawas.
Pag sinarom sa bintana mo ika an nagbukas,
inawitan ta ka kaiba kan sakong kuwerdas.

Bisto mo ko, Ne? Si Kulas, abaana ‘yan.
Sarong banggi pigparakamros mo ko sa daghan.
Nagdagitab an ulunan sa liwanag kan bulan;
gusto ta kang magpondo pero habo mo man.

Bisto mo ko, Ne? Si Kulas baga ako.
Siisay itong kaakbay mo kansubago?
Saen mo nabisto ining Poncio Pilato?
Ta’no kinakabit ka kan maski kun sin-o?

Bisto mo ko, Ne? Ako baga ‘ni, si Kulas.
Ining Polanong winalat mo sana sa luwas,
gabos sa palibot ko kan uran binabagunas;
hilnga, rungas sa daghan ko asta ngonyan la’bas.

Brownout Blues

Mayo nang kuryente dai pa ngani alas-otso.
Dai niya lugod naplantsa si isusûlot mo;
Nagparagpadag ka na sana sa tinampo;
Pasiring sa trabaho rulukot lalawgon mo.

Pag udto an kuryente nagawarâ-warâ.
An Game 4 sa TV kan opisina napondong bigla;
Wala-tuo, taas-baba sige kang parapanlamudâ;
Raway mo sa Casureco mas maharang pa sa ladâ.
 
Naghapon mayong nag-andar na electric fan.
Nagbungkaras ka lugod sa init, sa alungaang,
Patuyatoy ka na sa mga migo mo sa luwasan;
Mga bote na ang kapot sa tungod kan tindahan.
 
Banggi na palsok pa an ilaw sa saindong sala.
Si Nene mo may darang esperma hali sa kusina;
Nahiling mo si umboy nagtuturog na sa kuna;
Dai ka na makahalat magladop sa kama.

Brownout Blues

Mayo nang kuryente dai pa ngani alas-otso.
Dai niya lugod naplantsa si isusûlot mo;
Nagparagpadag ka na sana sa tinampo;
Pasiring sa trabaho rulukot lalawgon mo.

Pag udto an kuryente nagawarâ-warâ.
An Game 4 sa TV kan opisina napondong bigla;
Wala-tuo, taas-baba sige kang parapanlamudâ;
Raway mo sa Casureco mas maharang pa sa ladâ.
 
Naghapon mayong nag-andar na electric fan.
Nagbungkaras ka lugod sa init, sa alungaang,
Patuyatoy ka na sa mga migo mo sa luwasan;
Mga bote na ang kapot sa tungod kan tindahan.
 
Banggi na palsok pa an ilaw sa saindong sala.
Si Nene mo may darang esperma hali sa kusina;
Nahiling mo si umboy nagtuturog na sa kuna;
Dai ka na makahalat magladop sa kama.

Bisto Mo Ko, Ne? Ako Si Kulas.

Bisto mo ko, Ne? Ako si Kulas, 
idtong nanuparan mo kadto sa patubas. 
Pagkahiling mong ito sako sa may luwas, 
kadakuldakul na ayam sa daghan ko kuminurutipas. 

Bisto mo ko, Ne? Ako ‘ni, si Kulas. 
Nagkarigos ako sa salog, inihugas langkawas. 
Pag sinarom sa bintana mo ika an nagbukas,
inawitan ta ka kaiba kan sakong kuwerdas.

Bisto mo ko, Ne? Si Kulas, abaana ‘yan.
Sarong banggi pigparakamros mo ko sa daghan. 
Nagdagitab an ulunan sa liwanag kan bulan; 
gusto ta kang magpondo pero habo mo man.

Bisto mo ko, Ne? Si Kulas baga ako. 
Siisay itong kaakbay mo kansubago? 
Saen mo nabisto ining Poncio Pilato? 
Ta’no kinakabit ka kan maski kun sin-o?

Bisto mo ko, Ne? Ako baga ‘ni, si Kulas. 
Ining Polanong winalat mo sana sa luwas, 
gabos sa palibot ko kan uran binabagunas; 
hilnga, rungas sa daghan ko asta ngonyan la’bas.

The View from Mt. Mayon

Certain dimensions are altered

by chance height or

deliberate distance.

On this slope at 25 hundred feet

rivers and roads,

hills and houses

Shrink. Even the sea is changed,

becomes a kitchen plate of blue—

so empty, so new.

And this proud breast-mountain

turns into a fulcrum

for the universe—

Brings us to the company of stars:

beyond its graveled

bouldered peak,

We hear the arguments of suns,

the briefs of planets,

judgments of galaxies.

We hear the relevance of men questioned:

our politics and terrors,

our many gods and treasures

into awesome absurdities reduced.

Luis Cabalquinto

The Literary Apprentice 47:2, November 1974, 74.

Do Not Judge the Book by Its Cover

Ining mahibog na paperback
obra kan babaying nakablusang puti—
“our ground time here will be brief”–
an titulo niya, kaya gayod an author
mismo an yaon sa enot na pahina.

Ini man saro enot daang collection
kan hoben na author kaya siguro
mahipis man sana. Tubig an yaon
sa prantera—kun basahon mo garo
an mga obra maestra, barasa-basa
an papel kan gabos na tawo saiya,
lamos-lamos kaanggotan an kada rima.

May sarong tinatakan na “discarded”—
tapos sabi sa likod, magayon daa
an naenot niyang libro, poetry selection kan 1972. 
Dai mo tulos maburubuklat
an cover, first name kan author peter.

Igwang saro na gibo daa nin poet lauriat—
baad may mga appetizer an tula niya,
o igwang epigrams kada chapter ninda—
dangan haralabaon an iba, o an pira
pinangararan niya sa amiga; mas gwapa
kun raging an mga tsismis sa iba—
dai ka mangalas garo mahihinggustuhan ka.

Sa blurb man kan saro, kan ginigibo daa
kan author an mga obra, tinabangan siya
kan sarong anghel. Haloy man siguro sindang
nagdurog kan saiyang musa; kan dai sinda
nagkauyon sa sarong metapora, tinuwadan siya
kan kapareha; mayo nin ibang yaon
sa cover niya, kundi balukag na sana.

Magayon ining saro ta garo kadakul
pangyayari sa saro sanang tema—
an ama kan kag-obra. Tibaad nagkahilang
si ama niya, tapos narahay. Tapos nagkahilang
giraray, tapos narahay. Tapos nagadan.
Sa huring pahina, nagpaparataram an ama
sa irarom kan daga—an cover niya
garo dai matapostapos na lapida.

Babayi ginkawatan sa simbahan

“Babayi ginkawatan sa simbahan”—thus read the headline in Hublas several months ago. I was traveling to Roxas City at the time when I caught glance of this banner printed in big boldface. Just as I was about to make out something further on the paper, the Ceres bus had already wheeled away from the Tagbak terminal.


I thought it was fine. I did not need to read the news story anymore. The headline in Hiligaynon was enough for me, a Bikolano, to assume what it was about. I smiled.


I knew what the Hublas headline meant in Hiligaynon—a woman must have been pick-pocketed or stolen of her property while she was inside the church. Yet, if I found roughly the same headline on a Bikol newspaper, the headline would rather mean something more sinister than petty theft.


There were at least three words in the headline which I readily understood. In Bikol, “babayi” also means woman, and “simbahan,” obviously one coined from Tagalog, means church.


The third word—kawat—is also a Bikol word. The anomaly lies in the word “kawat” which is the content word in the headline, even as it determines the “what” of the news story. Minus the Hiligaynon prefix gin- (the Bikol parallel prefix is pig-), the word “kawat” in Bikol means “to play.”


Depending on the context given, the word “kawat” in Bikol means “leisure,” but can even be used to infer sexual connotation, as in “sexual play,” or like someone “played with something or someone and took for leisure,” as in “kinawatan” or “pigkawatan.”


It thrills me to know and understand these two amazing languages—Bikol and Hiligaynon. While there are countless words in both Bikol and Hiligaynon which have the same meanings or interpretations, there are instances wherein the meaning of one word means two different things, or extremely the opposite.


Take the case of the word “daog.” In Hiligaynon, daog is an adjective meaning “winning, or ruling over.” In Bikol, however, the same concept of competition is indicated by the word daog, only that it means the opposite—“daog” means someone who has lost, ironically not the one who won. Furthermore, the counterpart of Hiligaynon’s “daog” is Bikol’s “gana” or “nanggana;” while Hiligaynon’s loser, “perde,” is also “loser” in Bikol.


Bikol and Hiligaynon are two distinct languages perhaps born of the same parent. Or is it safe to say they are two peas in a pod? Sometimes, words in both languages mean the same thing; but in many other instances, they do not.


And as it turned out in this example of a newspaper headline so well phrased to capture the short-attention span of the street reader, the Bikol language turns out to be the more sinister, only if we consider the word “kawat.”


Reading it normally as a Bikolano, I found the story behind the Hublas headline rather tragic—a woman was sexually abused, or worse, raped in the church.


If at all permitted, the full Bikol headline would now read—Babayi pigkawatan sa simbahan” or “babayi pigkarawan sa simbahan,” which extends the meaning further away. Here, the use of the word “karaw” subjects the woman to all possible forms of abuse, superstitious, real, imagined or otherwise.


If we think a bit further, perhaps the woman who was stolen of her belongings in the church—if at all that was the story in the Hublas issue—was nothing but the Hiligaynon language itself being raped by the Bikol sensibility.


The expression is innocently accurate and truthful in Hiligaynon, but the Bikol’s understanding departs from its original sense.


It thrills me to know two languages—Bikol and Hiligaynon. Given a certain expression containing words that are actively used in both languages, I am flung open to endless possibilities of meaning.

Siling Ninda

Maurag ka, siling ninda.
Napalagda mo na sa Willprint
an bago mong mga rawitdawit.
Si mga tawong pinabarasa mo
nagkakabarangit; an iba nag-iirinit.
An lengwahe mo daa abang lanit.
Kaidto, bago ka’yan, sabi ninda
maartehon ka man lang daa.


Uragon ka, siling ninda.
Pagkatapos kan si palabas mo
'urupakan si mga nakadaralan. Yaon
si Nathan Sergio pati si Mayor Robredo.
Kaidto, bago ka’yan, hulit kan migo mo
maghanap ka na lang ibang magigibo.


Mauragon ka, siling ninda.
Nasurat mo na an haloy na kutang nobela.
Garo daa ki Gamalinda.
Tapos si Isagani Cruz pa an mabasa.
Kaidto, bago ka’yan, siling ninda
may delusions of grandeur ka daa.