Tuesday, April 14, 2009

Sa Tigman Kun Maduman Ka


Marambong an mga kahoy patukad sa bulod pababa sa kadlagan pasiring sa salog. Duman pwede kang magkarigos ning huba. Duman pwede kang magturog nin halawig.

Pasiring duman dai ka malingaw na maghuba nin bado ta ‘baad mawara’ ka lang sa dalan—an halas na masasabatan mo mabalagbag sa may tungod kan poon kan santol. Hale ni sa sapa man sana, papuli’ na sa hararom na labot; basug-basog na kan pirang siyo’ na pinangudtuhan niya; dai ka magngalas kun madangog mo an putak-putak kan sarong guna’ sa harayo; tolo na sana kaini an kaibahan na ogbon.

Sige sana. Magdiretso kang lakaw. Siempre mahalnas an dalan ta nahuraw pa sana baga. Maray man ‘yan ta dakul an tubig kaiyan sa salog; makakabuntog ka man nanggad.

Madya! magmadali’ ka ta ‘baad maabutan mo pa si dakulang uwak na minsan nagtutugdon sa sanga kan madre de cacao sa gilid kan salog. Siguro ma-timingan mo an gamgam na ining minsan nagdadakop nin mirapina o puyo sa hababaw na tubig kan salog. Haloy ka na sigurong dai nakahiling nin uwak; o magsala’ an manuparan mo lapay, tikling, o tagkaro: mga gamgam an mga bura’ nag-aapod nin gadan.

Sige, lakaw lang. Harani ka na; hilinga baya’ an agihan mo ta ‘baad mahawi mo an sapot kan lawa—obra maestra nin saday-saday na nilalang; mismong ika ‘sakitan marirop kun pa’no nagibo, bako ta sadit an hayop na ini, kundi ta an utak mo mas dakula sa saiya. Dai baya’ pagrauta an harong niya, ‘baad ika an maenot na masapot para kakanon niya.

Pag nakaabot ka na sa may dakulang gapo’, magtabi-apo ka nin tolong beses, garo baga palaog mo ini, permisong makalangoy sa salog na dakul na mga bagay o tumata’wo an may kagsadiri—digdi pwede kang magkarigos ning huba, ta an mga yaon duman mayo man nin mga gubing.

Maray man ta’ mayo ka nang bado’; arog ka na ninda, saro sa mga hayop kan magayon na kadlagan—ano pa an hinihiling-hiling mo diyan?

A, nahahambugan ka kan tagkarit na aba’ anang garo hade sa asul niyang balukag; nakatugdon sa sanga kan kamagong, tinutungkahal an saiyang kahadean poon sa may salog asta sa ampas. Dai ka magngalas ta ika saro sana niyang bisita. Magtaong-galang ka.

Siguro nadadangog mo na an duli-duling garong dagang nakadukot sa poon kan pili; maging alerto ka ta pag ‘yan nagbura’ na siguradong pupukawon an natuturog mong kalag [maski ngani mayo ka].

Hilinga an salog. Sa may libtong magayon maglangoy ta’ an tubig hararom. Malipot an tubig sa tiripon na raratang dahon. Ano na? Naghahalat na saimo an hararom na imbong kan tubig kataid mo an ribo-ribong noknok saka layug-layug; malataw-lataw ka, dangan iduduyan sa mahiwas na salog; para magpahingalo o maghingalo, para makaturog na nin halawig.

Sige na, Noy, dai ka na maghanap nin shower room; nauranan ka na baga; puwede ka nang magbuntog tulos.

Tagbang na!


Ateneo Serrado



Serrado an Ateneo pag-abot mo. Mayong tawo. An guardia sa tarangkahan dai mo bisto. Mabisita ka sa sarong pading dai nag-uli pag bakasyon. Pero mayo daa siya. Pero pinadagos ka.

Hali sa guardhouse nahiling mo an Four Pillars may bago nang pintura. Nagduwaduwa kang maglaog ta garo dai mo aram kun Ateneo man nanggad an linaogan mo. Pininturahan ni nin kolor na garo man lang bagong shopping mall sa Centro. Nagimatan mo na kayang kupas an pintura kan Four Pillars kaya nataka ka kan nahiling mo.

Saboot mo tapos na man nanggad an mga aldaw kun kansuarin sa façade kan eskwelahan na ini, nagparasad-pasad an magagayon na coed na pencil-cut an mga palda—yaon ka duman sa hagyanan kairiba si Emil, Bong sagkod Gerry, iniiriskoran pa nindo an magagayon na nag-aaragi.

Nagsalingoy ka sa wala. Mayo na an soccer field kun saen kamo nagkaramang sa carabao grass ta may nagpasaway na parehong kadete sa Delta Platoon. An Xavier Hall na dati wooden building pa kaidto na dati man na SIO (Social Integration Office) saro nang konkretong edipisyo. Dai mo na mahiling an Pillars Office kun saen mo pigmakinilya sa bukbukon nang Olympia an enot mong love letter ki Jenny. Huli ta bago, dai mo na ni nabisto.

Nagsalingoy ka sa tuo. Mayo na an mahiwas na grounds kun saen kamo naggiribo nin Belen para ilaban sa Pintakasi. Sa may batibot na ito nabisto mo si Lani, kaklase mo sa Sociology ki Nong Fernandez. Tapos na an Pintakasi kaidto pero dai mo pa nalingawan si mahamison na huyom kan Miss Irigang ini. Totoo man nanggad an cultural myth na pinag-adalan nindo sa subject na ito. Dai pa natapos an semester kadto naprobaran mo na tulos kun ta’no ta an Iriga pamoso sa mga aswang—pirang banggi kang dinuno kan sarong kagayunan na Lani an pangaran. Haen na man daw siya ngonyan?

Naglakaw-lakaw ka. Nagsara-salingoy.

Haen na an gym? A, natahuban na palan kan Xavier Hall Building na bago. Dai mo na tulos nahiling an Blue Knight sa letrang A na enot mong nahiling kan nagpila ka para mag-exam sa First Year High School beinte anyos na an nakakaagi. Pagbalik mo pag-ralaogan, ogmahon kang maray kan mabasa mo na an ngaran mo sa lista kan LG 12.

Mayo ka pang kabisto kaidto kaya pagtingag mo sa façade kan building, nahiling mo an Blue Knight na nakasakay sa kabayo. Hiya! Maski sa kabayo saboot mo masakay ka makauli lang tulos sa Bagacay—iiistorya mo ki Mama mo an marahay-rahay na bareta ito.

Tinahuban na palan kan Xavier Hall Building na bago. Dai mo na mahiling si Blue Knight na tiningag mo kaidto.

Mayo na an dating Ateneo de Naga. Sarong aldaw pagbisita mo, dai mo na ‘ni naabutan. Marayo na sinda. Mayo ka nang mabisto digdi. Dai ka na madagos sa laog. Tibaad ka kaya maanayo. Malakaw ka na lang pabalik sa Avenue.

“Tapos na ang maliligayang araw,” saboot mo sana. Tibaad an Golden Age kan Ateneo de Naga nakaagi man nanggad na. An Four Pillars Lucky Fortune Hotel an pintura.

Maraot man nanggad daw na magsangli nin itsura an Ateneo—na an Ateneo magbago?

Bako daw an Ateneo bako man sanang sarong edipisyo? Bako daw an sinasabing Ateneo ika mismo—an tawong naglaog sa antigong edipisyong ini? Tibaad ika man nanggad an makaluma— habong magsangli, habong magbago.

Dai man daw na an bagong pangaran mo—Ateneo Serrado?


Paggisa nin Tiniktik With Some Garnish


Gisahon mo an bawang, sibulyas, kamatis;
later, ilaag mo na an perang patos na tiniktik
fresh from the talipapa. Just a pinch of salt lang
ta may asin-dagat pa baga an talaba—iyan an
mapahamot kan saimong obra-kusina pag
nag-alusuos na. La’ganan mo nin two cups of water,
tapos alalay lang an kalayo, low fire lang ba? Takupan
ta nganing dai mag-evaporate an sustansya. Pakala-kagaon
mo ta nganing maluto an tiniktik. Simmer for a while,
mga three minutes or less, depende sa dakul kan seashells.
After that, puwede mo nang ilaag an berdura.
Or kangkong can do. Pero garo awkward siya
kun la’ganan mong pechay o patatas—
bako man kaya ning menudo o pochero.
Dai mo bitsinan tanganing wholesome siya—
maski siisay na bisita, health-conscious o boy scout,
puwedeng maka-free taste. Pag pigluwag mo na
an saimong ginisa and serve it with some
steaming hot rice, in fairness, tibaad
sa dapog puroton an sinasabi nindang fine dining.


Pagbúhay kan Lengwáhe


Kadaklán na beses, kun saén an saróng lengwahe nagngángarongátong mawará o magadán, dakúl an puwédeng gibóhon tangáning buháyon iní. Kun maaráman nanggád kan saróng komunidád na tibáad magadán an lengwahe nindá, magíbo sindá nin mga paági pára buháyon o padagúson pa iní.


Kaipúhan na mísmong an komunidád an mámuyang magsalbár kan saindáng sadíring lengwáhe. Mas oróg na makabuluhán kun paháhalagahán sa mísmong mga gawégawé o kultura kan mga táwong iní an lengwáheng ginagámit kan dikit sa saindá, o an ináapod na minoríya. Kaipúhan man na gástusan an mga gigibóhon na iní— puwédeng magmukná nin mga kurso o maggámit nin disiplínang ma-ádal dapít sa lengwáhe, mag-andám nin mga materyáles dángan mag-engganyár nin mga paratukdó na iyó an mabalangíbog kan lengwáhe.

Oróg na kaipúhan an mga lingwísta—sinda iyó an mga magámit kan lengwáhe—an katuyuhán iyó na maitalá, mahimáyhimáy, saká maisúrat iní. Kaipúhan kan mga táwong magbása dángan magsúrat sa sadiri nindáng lengwáhe, kun ma’wot nindáng magpadágos iní; kun má’wot nindáng sindá mísmo magdánay.


Villa, Ciudad Iloilo

Hunio 2008

Sa Puro Kan Kadlagan


Probaran mong imahinaron kun ano an ginibo ninda ki Armando.
Pagkadakop saiya sa engkwentro, dinara siya sa puro kan kadlagan.
Duman hinubaan siya ninda, saka nginirisihan ta’ mayo nin bulbol.
Tinagpas an saiyang dungo sagkod talinga,
Hinuldo saka dinuldog an saiyang mga mata,
Tinaga an saro niyang kamot, saka siya kinadog-kadog.
Isinulmok siya sa daga, rinugtas an saiyang buto sagkod bayag,
Dangan isinu’so sa saiya man sanang nguso. Dai sinda nakuntento;
Sinapsap ninda an duwang lapnad nang suso,
Pinalaob siya kan saro sainda saka kinado-kado.
Nag-aagrutong pa siya kan badilon sa payo kan saro sa sainda.
Pagkatapos siyang iwalat para ipaon sa mga hantik
Ruminulukso sinda sa naghaharak-hatak na salog, nagkararigos
Nganing magkawaraswas an langsa sa mga hawak ninda.


Susog sa "Edge of the Woods"
ni Luis Cabalquinto
2001

Monday, April 06, 2009

Seeing My Salvation with Fear and Trembling


I cringe at the sight of the Scourging at the Pillar in Mel Gibson’s Passion of the Christ. Whenever I watch it on DVD, I skip that part where Jim Caviezel’s bloodied body is flogged heavily like an animal, his skin ripped apart by the Roman soldiers. I fast-forward to the part where Abenader, Pilate's chief guard, scolds the soldiers for having almost killed Jesus. The first time I saw it on a wide-screen sometime in 2004, I tossed and turned and could not look, almost wanting to leave my seat, but could not.



Saturday, April 04, 2009

I, Rooney

When I was a high school senior in Ateneo de Naga, I found it hard listening to Fr. Michael Rooney, the new adviser of the Sanctuary Society of the Sacred Heart (SSSH), a group of acolytes who served in the Mass and performed apostolates. That year, Father Rooney replaced Fr. Johnny Sanz who was then assigned in Bukidnon.

Father Rooney spoke Filipino with a twang that sounded so awkward, one which he tried so hard to enunciate. Always appearing eager to learn to speak the language, the priest would greet us “Magandang umaga” or “Kumusta kayo?” with an inflection that was only his.

Though soft-spoken, his Tagalog rather sounded ridiculous to me that I would just be distracted by the way he spoke and not understand what he would say.

Even the way he’d call my name every time I met him in the hallways made me feel uncomfortable.

Whenever I heard him say Mass in the Xavier Chapel, I could not help but while away my time, thinking other thoughts because I could hardly make out what the priest was saying.

But I found it interesting because the speaker himself did not seem to match the words he was speaking. Fr. Michael Rooney looked Caucasian but spoke Filipino—it was just incongruous.

The priest always sounded funny to me.

Yet, everything the priest did was anything but funny. In the brief company I shared with him as a member of the altar boys, I always found him amiable, and cheerful. Towering just like Father Phelan, Father Rooney hovered over us, students, someway like a coach, unfailing to smile and always rooting for us in whatever we would do, always there to make us aspire.

But why did he have to speak Filipino? I suppose Father Rooney spoke Tagalog, or even Bikol because he had to, if only to relate with everyone in Ateneo, the community he had been assigned to serve.

Like that of any other Jesuit seeking to lay down his life for his friend, his should have been the most difficult tradeoff. Perhaps Fr. Rooney’s calling which is hinged on selflessness and vulnerability to ridicule just required that he sound ridiculous (or otherwise interesting), if only to make people listen to what he had to say.

I suppose when Fr. Rooney became a Jesuit, he also knew that he should learn the language of the people with whom he will be called to serve. So he sought to learn it himself, not even thinking of how ridiculous he would sound.

I admire him for his constant eagerness to learn our own mother tongue, Filipino, inasmuch as I feel guilty of not using it myself.

Language was not one to prevent him from doing what he ought to do.  For in the fifteen years he had served in the community, through his unfailing efforts for the Ateneo, of which I just heard or learned from others, I can only surmise he surely got his message across.

Surmise—that’s the word. I can only surmise all these because as soon as I entered Ateneo college, Fr. Rooney had already become an obscure figure to me.

I just saw him in one of the pictures taken during my mother’s wake in Tinambac, Camarines Sur sometime in 1996. In the picture, he was seated in one of the pews. He was carrying an umbrella. It rained hard on my mother’s funeral. Fr. Rooney looked so forlorn—looking like he’s almost crying. Or as if he’s listening hard to one of the eulogies being given for my mother—one of which I myself gave in behalf of my brothers and sisters. Later, I would know that a bus-load of members of Ateneo community came to the Bagacay cemetery for our mother’s last rites.

I remember some of my classmates who were in the funeral but I hardly knew Fr. Rooney was there. I was surprised to see him in one of the pictures. During those days in college, being into a number of other things, I would not just be one to pay much attention.

I felt awkward when Mr. Gerry Brizuela, my fellow acolyte in those days, asked me for this tribute. Nothing is more ironic here than not being able to say anything much about the man of the hour.

I hardly knew the man, if at all.

It makes me want to cry, knowing I have not understood what he really said. Because in the rare instances he talked to me, or appeared trying hard to talk to me, I was hardly listening.


To Michael Rooney, S. J.


Saturday, March 28, 2009

Pagbúhay kan Lengwáhe

Kadaklán na beses, kun saén an saróng lengwahe nagngángarongátong mawará o magadán, dakúl an puwédeng gibóhon tangáning buháyon iní.


Kun maaráman nanggád kan saróng komunidád na tibáad magadán an lengwahe nindá, magíbo sindá nin mga paági pára buháyon o padagúson pa iní.


Kaipúhan na mísmong an komunidád an mámuyang magsalbár kan saindáng sadíring lengwáhe. Mas oróg na makabuluhán kun paháhalagahán sa mísmong mga gawégawé o kultura kan mga táwong iní an lengwáheng ginagámit kan dikit sa saindá, o an ináapod na minoríya.
 

Kaipúhan man na gástusan an mga gigibóhon na iní— puwédeng magmukná nin mga kurso o maggámit nin disiplínang ma-ádal dapít sa lengwáhe, mag-andám nin mga materyáles dángan mag-engganyár nin mga paratukdó na iyó an mabalangíbog kan lengwáhe.
 

Oróg na kaipúhan an mga lingwísta—sinda iyó an mga magámit kan lengwáhe—an katuyuhán iyó na maitalá, mahimáyhimáy, saká maisúrat iní.

 
Kaipúhan kan mga táwong magbása dángan magsúrat sa sadiri nindáng lengwáhe, kun ma’wot nindáng magpadágos iní; kun má’wot nindáng sindá mísmo magdánay.

 

Villa, Ciudad Iloilo
June 2008

                                              

Friday, March 27, 2009

Gold



Pale gold of the walls, gold
of the centers of daisies, yellow roses
pressing from a clear bowl. All day
we lay on the bed, my hand
stroking the deep
gold of your thighs and your back.
We slept and woke
entering the golden room together,
lay down in it breathing
quickly, then
slowly again,
caressing and dozing, your hand sleepily
touching my hair now.

We made in those days
tiny identical rooms inside our bodies
which the men who uncover our graves
will find in a thousand years,
shining and whole.


Donald Hall,
American poet laureate
1970


Monday, March 16, 2009

Summer


Quiet, calm afternoons bring me back to my afternoons in our old house in Bagacay. To avoid the baking heat of the rooms, I often lay down on the canopy of our rooftop, safe under the eaves. There, I fell asleep until
a cooler breeze from the backyard of the Absins, our neighbors who owned the house at the foot of the hill, woke me up. The late afternoon was the best time to linger, then someone from the house—Mother, brother, or sister—called me for an afternoon treat of linabunan na batag or gina’tan.

Summer.

Acknowledgment
Paz Verdades "Doods" Santos
, Bikol critic
The Literature teacher
.


Wednesday, February 04, 2009

Suburban Madrigal

By John Updike [1932-2009]
Telephone Poles and Other Poems, 1959

 
Sitting here in my house,
looking through my windows,
diagonally at my neighbor’s house
I see his sun-porch windows;
they are filled with blue-green,
the blue-green of my car,
which I parked in front of my house,
more or less, up the street,
where I can’t directly see it.

How promiscuous is
the world of appearances!
How frail are property laws!
To him his window is filled with his
things: his lamp, his plants, his radio.
How annoyed he would be to know
that my car, legally parked,
yet violates his windows,
paints them full
(to me) of myself, my car,
my well-insured ’55 Fordor Ford
a gorgeous green sunset streaking his panes.


Songs of Ourselves

If music is wine for the soul, I suppose I have had my satisfying share of this liquor of life, one that has sustained me all these years. A...