Monday, March 05, 2012

Resisténsya

Aba ánang sirám kan buhay kan mga táwong igwá kaini. An resistensya kan sarong táwo susog sa saiyang salud, sa mga bágay na namána niya sa pamilya, sa kultura, sa klima, sa saiyang kinakakán; segun man sa mga pangyayári sa saiyang palibot, sa saiyang komunidád o ibán pa.


An sinasábi tang resisténsya dai nakatiwangwáng sana. Bakong gamá-gamá. Kun igwa kita nin resisténsya, dai ta saná mapapangyári an mga bágay, madadaog ta pa an minakontra sato. Kun an gamá-gamá ngaya iyo an tubig, an resisténsya iyo an kinompresor na tubig. Kaipuhan tang manu’dan kun pa’no gamiton an ináapod na resisténsya, o an báskog nga kusog.


An mga nagpaparádaralágan nin hararáyo dai man tulos minakurutipas pagtanog pa saná kan silbáto. Mayong kitang dakul na magiginibo kun dai maluwáyluway, dai matyaga. Kun igwá man kita nin kusog alágad pabiribigla man lang, siring yan sa kikilát na biglang matáma sa dagá, nakakakilaghán, nakakadiskwido, alágad waáy pulós.


An ginasiling na resistensya iyo an kuryenteng hababa saná an boltáhe, alágad haloy na panahon matao nin enerhiya, mahátag sang kusog, sige sanáng láad, dai napapalsok.


Sinurublian sa Hiligaynon

iban, iba

báskog, maurag, pinakamarhay

nga, na

waáy pulós, mayong kamanungdanan

ginasiling, sinasabing

mahatag, matao

sang, nin



Susog sa “Energy” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1990, 75.


Tuesday, February 28, 2012

Pagtíos

pusongcheesecake.wordpress.com
Kun tinuyo mo gid nga magtios ka o mangin pobre, pwede tang sabihon na nagbabanal ka. Sabi ni Rainer Maria Rilke, sarong manugsulat na Aleman, an tawag sa sini, grosser Glanz von innen, ukon sarong dakulang kalangkabaan kan kalag. Mayo man talaga sato an muyang magtios, o mangin pobre, dawa na ngani para sato gabos iba-iba an pagiging pobre. Sa America, imol na an tawo kun mayo siyang maimbong na tubig sa gripo ukon mayo siyang kuryente sa harong. Dai ta man talaga aram an totoong balor kan kakanon, panapton, kag harong. Kun nagtitios kita, dai man gustong sabihon, dai na kita maogma. Bago man gabos na pobre bakong maogma. Mga tawo an nagpapaogma sato, bakong mga bagay. Alagad makaturutristi kun an kaimolan ta iyo an mangin kabangdanan para kita kontrolon ukon abusuhon ukon uripunon kan iba. Law-ay man na bangud sa satong kadaihan, marugado kita sa trabaho, o magadan. Mamundo kun uripunon logod kita kan satong kapwa, kun an lawas ta sagkod kalag dai na magdakula. Makangirhat gayod na kawasa mayong-mayo kita, manhabon kita sa iba o mabasag an satong pula. Pero an iba sa mga mayong-mayo talaga maoogma na, masisigla, mayo nang minama’ngay pang iba. Magayonon gayod kun mayo ni saro satong pobre. Pero kita bala magalipay? Makanuod daw kita kan sakit sa buhay? Magi daw kitang mas marhay?



Sinurublian sa Hiligaynon
gid, nanggad, talaga
nga, na
mangin, maging
manugsulat, parasurat
tawag, apod
sa sini, digdi
ukon, o
imol, pobre
panapton, gubing, bado
kag, sagkod, saka, buda
kaimolan, kapobrehan
kabangdanan, dahilan
law-ay, maraot
bangud, dahil
magalipay, maoogma


Susog sa “Poverty” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1990, 97. 

Saturday, February 25, 2012

Pagtíos

Kun tinuyo mo gid nga magtios ka o mangin pobre, pwede tang sabihon na nagbabanal ka. Sabi ni Rainer Maria Rilke, sarong manugsulat na Aleman, an tawag sa sini, grosser Glanz von innen, ukon sarong dakulang kalangkabaan kan kalag.


Mayo man talaga sato an muyang magtios, o mangin pobre, dawa na ngani para sato gabos iba-iba an pagiging pobre. Sa America, imol na an tawo kun mayo siyang maimbong na tubig sa gripo ukon mayo siyang kuryente sa harong.


Dai ta man talaga aram an totoong balor kan kakanon, panapton, kag harong. Kun nagtitios kita, dai man gustong sabihon, dai na kita maogma. Bago man gabos na pobre bakong maogma. Mga tawo man talaga an totoong nagpapaogma sato, bakong mga materyal na bagay.


Alagad makaturutristi kun an kaimolan ta iyo an mangin kabangdanan para kita kontrolon ukon abusuhon ukon uripunon kan iba. Law-ay man na bangud sa satong kadaihan, marugado kita sa trabaho, o magadan. Mamundo kun uripunon logod kita kan satong kapwa, kun an lawas ta sagkod kalag dai na magdakula.


Makangirhat gayod na kawasa mayong-mayo kita, manhabon kita sa iba o mabasag an satong pula. Pero an iba sa mga mayong-mayo talaga maoogma na, masisigla, mayo nang minama’ngay pang iba. Magayonon gayod kun mayo ni saro satong pobre. Pero kita bala magalipay? Makanuod daw kita kan sakit sa buhay? Magi daw kitang mas marhay?


 

Sinurublian sa Hiligaynon

gid, nanggad, talaga

nga, na

mangin, maging

manugsulat, parasurat

tawag, apod

sa sini, digdi

ukon, o

imol, pobre

panapton, gubing, bado

kag, sagkod, saka, buda

kaimolan, kapobrehan

kabangdanan, dahilan

law-ay, maraot

bangud, dahil

magalipay, maoogma



Susog sa “Poverty” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1990, 97. 



Photo Grab from 
pusongcheescake.wordpress.com

Monday, February 20, 2012

Pagtábang

Kun an tábang líbreng itinaó (mas marháy kun iyó), dángan man binísto kan nangaípo kainí, masasábi tang sarô ning kláse nin pagkámoot; dángan kun síring, iyó na gayód ni an pinakamarháy na giníbo kan tawo pára sa saíyang kápwa.

An mga darakulang táwo daí man nakakaántos kun sindá nagsosoroló-sólo. Alágad an mga pigádong nagtatarabáng-tábang, dawâ anóng óras nakakásaráng. Pero bakô man gabós na pagtábang marháy. Dai ka man maoogmá kun sa pagtábang mo napipirítan ka saná. Kun minatábang ka man na naghahalát nin balós o karíbay, mababaldê ka sana.

Kalabánan gánî, an pagtábang sa kapwa máyong naitataóng marháy. Kan áki pa daá si Hitler, naherákan siya dángan tinabángan kan nagkápirang mabobóot na Hudyó. Kan siya nagdakúla, naungís siya saindá dángan pinagaradán niya an pagkadakúl-dákul na mga Hudyó.

Sa pagtábang mo sa ibá, hingowáhon mong daí na siya giráray magsárig saimo. Magtábang kang sarô o duwáng beses saná, dai na diyan labí pa. Daí ka man maghalát nin anó man na balós. Kun iká man an natabángan, magpasalámat ka tulos; ma-ogmá ka. Dai man paglingawí an sábi kan mga guráng—kun an búlig itinaó mo sa oras mísmo nin pangangaípo, dóble an tábang na naitaó mo.


Sinurublían sa Hiligáynon
nakakaántos, nakakatíos
pigádo, nagtitiríos
nakakásaráng, nakakaráos
kalabánan, kadaklán na béses
gánî, ngánî
búlig, tábang


Susog sa “Help” yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1990, 111. 


Pagtábang

Kun an tábang líbreng itinaó (mas marháy kun iyó), dángan man binísto kan nangaípo kainí, masasábi tang sarô ning kláse nin pagkámoot; dángan kun síring, iyó na gayód ni an pinakamarháy na giníbo kan tawo pára sa saíyang kápwa.


An mga darakulang táwo daí man nakakaántos kun sindá nagsosoroló-sólo. Alágad an mga pigádong nagtatarabáng-tábang, dawâ anóng óras nakakásaráng. Pero bakô man gabós na pagtábang marháy. Dai ka man maoogmá kun sa pagtábang mo napipirítan ka saná. Kun minatábang ka man na naghahalát nin balós o karíbay, mababaldê ka sana.


Kalabánan gánî, an pagtábang sa kapwa máyong naitataóng marháy. Kan áki pa daá si Hitler, naherákan siya dángan tinabángan kan nagkápirang mabobóot na Hudyó. Kan siya nagdakúla, naungís siya saindá dángan pinagaradán niya an pagkadakúl-dákul na mga Hudyó.


Sa pagtábang mo sa ibá, hingowáhon mong daí na siya giráray magsárig saimo. Magtábang kang sarô o duwáng beses saná, dai na diyan labí pa. Daí ka man maghalát nin anó man na balós. Kun iká man an natabángan, magpasalámat ka tulos; ma-ogmá ka. Dai man paglingawí an sábi kan mga guráng—kun an búlig itinaó mo sa oras mísmo nin pangangaípo, dóble an tábang na naitaó mo.


 

Sinurublían sa Hiligáynon

nakakaántos, nakakatíos

nakakásaráng, nakakaráos

kalabánan, kadaklán na béses

gánî, ngánî

búlig, tábang



Susog sa “Help” yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1990, 111. 


Wednesday, February 15, 2012

My Brother’s Keeper

Perang banggi ko nang napapangiturugan

si Manoy. Kadto, ginaupod niya pa ko

sa lawod, nagpapangke kami magpoon

alas tres nin hapon asta nang magdiklom.

Sa ponongan, nagdadakop kaming kasili,

mga halas sa tubig, ta ngani daang

dai maubos an lukon na maaani. Pagkaretira

ko sarong hapon, dai ko na siya naabtan

sa harong. Hambal ni Iloy, nagpakadto kuno

siya sa sarong misyon. Dai man lamang sako

nagpasabong na mapanaw siya gilayon.

Hambal ni Amay, dai na dapat siya halaton

kay indi na siya mabwelta sa amon. An tugon

sa ginikanan, hulaton kuno an panahon

na kaming tanan nga pamilya paapodon

kan masunod na presidente kan nasyon.



Sinurublian sa Hiligaynon

ginaupod, iniiba

ponongan, fish pond

lukon, sugpo, o darakulang pasayan

hambal, sabi

Iloy, Nanay

nagpakadto, nagduman

kuno, daa

mapanaw, mahali

Amay, Tatay

kay, ta

indi, dai

sa amon, samuya

ginikanan, magurang

hulaton, halaton

tanan, gabos


Tuesday, February 07, 2012

Paghinólsol


Siring sa paghinayang o panganúgon, maninigo lang kag kaipuhan ta sana man nanggad maghinólsol. Kun kita nakagibo nin sala, ukon kita nakakulóg sa iba, kaipuhan lang na magpangayo kita sang dispensa, dangan magsolsol. An paghambal gayod sang “Pasensya” sana dai bastante, dai husto. Igwa nin sarong klase nin panganganugon—iyo ni itong pagbasol na igwang upod na “Kun tani,” o “kuta na” (na may yara sang lakot nga “gayod” o tibaad.” Kun binakal ko na kuta kadto si daga ni padi, ukon si Mario gayod si inagom ko, kun dai gayod ako nagloko—an arog kaining pagbasol, an siring na panganugon iyo an mágadan kan satong kalag. Maiskusar kitang lingawan an siring na kapaladan. Kun gugustuhon ta man nanggad, magigibo ta pa ni. Yaon pa an satong lawas. Kun napapagal, madiskanso sana kita. Sa pagturog, mabubulong kita. Igwa pa kitang oras.


Sinurublian sa Hiligaynon
paghinólsol, pagsolsol
kag, sagkod
maghinólsol, magsolsol
ukon, o
magpangáyo, maghagad
sang, nin
paghámbal, pagsabi
upod, kaiba
kun táni, kuta na
may yára, igwa
lakot, kaiba
nga, na


Susog sa “Regret” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1990, 116.

Thursday, January 26, 2012

Sarong Bánggi



Kan sarong bánggi, pinunasan akó
ni Tátay tapos sinabihan, dai daa
‘ko magparabatad o mágparakáwat
maski sain.Piglabaran niya man
si Dódoy; tapos pinainóm kami
kan gina’ga niyang lákad-búlan.

Itong sunod na bánggi, 
matanga na nag-abot si Nánay.
Nagimata kami kan nagriribok; 
nag-iiriwal sinda ni Tátay.
Dai kaya dáa pigmamarángno 
an mgá áki nindá. Kayá dáa 
kamí kinákaralintúra na saná.

Baad mayong gibohon si Nanay 
para kami marahay. Sa aga, 
baad matanga na naman siya 
mag-uli hali sa madyongan. 

Baad apudon na naman ako 
ni Tatay sa papag, tapos kuguson, 
tapos hadukan, tapos babawan. 
Kun maghibi ako, baad kásturan 
naman ako ni Tátay. Baad sa aga, 
garó na naman ako may hílang.





Wednesday, January 18, 2012

Pakikiúlay


Iyó gayód ‘ni an kahulugán kan búhay. Kadaklán na béses, kitá nagtatarám o nakikipag-úlay: trangkílo tang kinakaúlay an sadíri ta; kun sa ibáng táwo man, nadadangóg kan ibá.  Kun kitá man minaísip, iniistoryá ta an sadíri ta saná, alágad bakô na ‘ni an kíha kun igwá kitáng ginigiromdóm o nagahímo nin áwit o komposisyón. Háros tanán na impluwénsya ta sa ibá ukón an gahúm náton na mapahúlag silá kawásâ sa áton nga pag-inistoryá. Sunód sa pagbása, mas dakúl kitáng naaaráman kun kitá nakikipag-úlay, bágay na mas kabaló kunó an mga báyi. Sa matúod lang, kaipúhan ta nga makipag-úlay. Makatakóton an búhay kun máyong istoryahánay. Atíd-atídon ta na saná an istórya kan bartolína, o an daíng pagtirînúhan sa saróng iribáhan, o bisán an daíng tararáman sa laóg kan presohán. An tawo nakikiibá ta ngáning may maistoryá. Kun kís-a, daw matak-án kitá sa mga inistórya, tibáad kayâ bastós an nagtatarám, waáy-pulós an ginahambál, máyong kamanungdánan an yinayamútam. Sa húsay na istoryahánay, an kalág ta nagkakamálay, an ísip ta naliliwanagáy, kitá nalilípay, nagsusûpáy.


Sinurublian sa Hiligaynon
iníistoryá, kinakaúlay
nagahímo, naggigíbo
tanán, gabós
ukón, o
gahúm, kapangyaríhan
náton, niyáto, ta
mapahúlag, mapahirô
silá, sindá
áton, satúya
Nga, na
Pag-inistoryá, pagtarám, pakikiúlay
kabaló, áram
kunó, daá
báyi, babáye
matúod, totoó
istoryahánay, urúlay
bisán, dáwa, maskí
maistoryá, makaúlay
kís-a, kadaklán na béses
daw, garó
matak-án, nasusúyâ, nababangít
inistórya, uruláy-úlay
waáy-pulós, máyong sáysay
ginahambál, tinátaram
húsay, marháy
nalilípay, naoogmá


Susog sa “Talk” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1990, 56.

Pakikiúlay

Iyó gayód ‘ni an kahulugán kan búhay. Kadaklán na béses, kitá nagtatarám o nakikipag-úlay: trangkílo tang kinakaúlay an sadíri ta; kun sa ibáng táwo man, nadadangóg kan ibá.  Kun kitá man minaísip, iniistoryá ta an sadíri ta, alágad bakô na ‘ni an kíha kun igwá kitáng ginigiromdóm o nagahímo nin áwit o komposisyón. Háros tanán na impluwénsya ta sa ibá ukón an gahúm náton na mapahúlag silá kawásâ sa áton nga pag-inistoryá. Sunód sa pagbása, mas dakúl kitáng naaaráman kun kitá nakikipag-úlay, bágay na mas kabaló kunó an mga báyi. Sa matúod lang, kaipúhan ta nga makipag-úlay. Makatakóton an búhay kun máyong istoryahánay. Atíd-atídon ta na saná an istórya kan bartolína, o an daíng pagtirînúhan sa saróng iribáhan, o bisán an daíng tararáman sa laóg kan presohán. An tawo nakikiibá ta ngáning may maistoryá. Kun kís-a, daw matak-án kitá sa mga inistórya, tibáad kayâ bastós an nagtatarám, waáy-pulós an ginahambál, máyong kamanungdánan an yinayamútam. Sa húsay na istoryahánay, an kalág ta nagkakamálay, an ísip ta naliliwanagáy, kitá nalilípay, nagsusûpáy.



Sinurublian sa Hiligaynon

iníistoryá, kinakaúlay

nagahímo, naggigíbo

tanán, gabós

ukón, o

gahúm, kapangyaríhan

náton, niyáto, ta

mapahúlag, mapahirô

silá, sindá

áton, satúya

Nga, na

Pag-inistoryá, pagtarám, pakikiúlay

kabaló, áram

kunó, daá

báyi, babáye

matúod, totoó

istoryahánay, urúlay

bisán, dáwa, maskí

maistoryá, makaúlay

kís-a, kadaklán na béses

daw, garó

matak-án, nasusúyâ, nababangít

inistórya, uruláy-úlay

waáy-pulós, máyong sáysay

ginahambál, tinátaram

húsay, marháy

nalilípay, naoogmá


Susog sa “Talk” na yaon sa Worldly Virtues: A Catalogue of Reflections ni Johannes Gaertner. New York: Viking Press, 1990, 56.


Saturday, January 14, 2012

Hugas


Pinada’tol an maitom niyang poklo
Sa labi kan lababong porselana.
Siya man nakahigda sa balyong kuwarto,
Nagsisigarilyo, nakatukro
Sa may bintana. Dangog-dangog niya,
An pagkuru-kuso niya kan saiyang bulbol.
Dangan an pag-awas kan tubig sa lababo.
An maragsik na pitik kan tuwalya.
An naghugas yaon na,
Nakangirit saiya, mayo nang ga’not,
Mayo nang angsod; nakahiling saiya
An nakatihaya sa rurunot nang kama,
Natatagalpo sa sadistang kagayonan,
Mantang an sadiring hawak, ralanog,
Namamarong. An saiya, malinig na,
Bako nang mapolot, nakapanlingaw na tulos


Sinublian sa Hiligaynon
pag-awas, pag-umbaw


Susog sa “Bathing” ni Kate Daniels, 1988


Songs of Ourselves

If music is wine for the soul, I suppose I have had my satisfying share of this liquor of life, one that has sustained me all these years. A...